«`html
Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiyning aytishicha, Qoʻshma Shtatlar Ukrainaning sharqiy Donetsk viloyatidan chiqib ketishi va hozirda nazorat qilayotgan hududlarda «maxsus iqtisodiy zona» tashkil etishni nazarda tutuvchi reja taklif qilgan.
Zelenskiyning taʼkidlashicha, hududning maqomi va Zaporijjya atom elektr stansiyasini nazorat qilish Ukrainaga taklif qilinayotgan tinchlik rejasidagi asosiy hal qilinmagan masalalar boʻlib qolmoqda.
Zelenskiy jurnalistlar bilan brifingda AQShning mojaroni tezroq hal qilish istagi, davom etayotgan muzokaralarning murakkabligi va Rossiyaning urushni tugatish istagi yoʻqligi haqidagi oʻz bahosiga toʻxtaldi.
Zelenskiy Ukrainaning AQShga 20 banddan iborat yangilangan rejasini, shuningdek, Ukraina xavfsizligi kafolatlari va uni qayta tiklash boʻyicha alohida hujjatlarni taqdim etganini aytdi.
Bu voqea AQSh, Ukraina, Rossiya va Yevropa yetakchilari tomonidan bir necha tinchlik rejalari yaratilishi, moslashtirilishi va qayta koʻrib chiqilishini oʻz ichiga olgan bir necha haftalik intensiv diplomatik harakatlardan soʻng sodir boʻldi.
«Oxirgi milya eng qiyini. Koʻp sabablarga koʻra hamma narsa buzilishi mumkin», – dedi Zelenskiy payshanba kuni.
Rossiya Ukrainadan oʻzining hali ham nazoratida boʻlgan sharqiy Donetsk viloyatining taxminan 30 foizini topshirishni talab qilmoqda. Ukraina buni nafaqat prinsipial jihatdan rad etdi, balki bu Moskvaga kelajakdagi hujumlar uchun strategik ustunlik berishi mumkinligidan ham xavotirda.
Zelenskiyning soʻzlariga koʻra, AQSh hozirda Ukraina kuchlari Donetskning bir qismidan chiqib ketishini, Rossiya kuchlari esa boʻshatilgan hududga oʻtmaslik majburiyatini olishini nazarda tutuvchi yechimni koʻrib chiqmoqda. Zelenskiyning tushuntirishicha, keyin bu hudud «maxsus iqtisodiy zona» yoki «demilitarizatsiya qilingan zona» sifatida belgilanishi mumkin.
Biroq, u Ukraina kuchlarining bir tomonlama chiqib ketishi adolatsiz boʻlishini va Rossiya ham xuddi shunday masofaga chekinishi kerakligini taʼkidladi.
«Rossiyani [oldinga siljishdan] nima tiyib turadi? Yoki tinch aholi niqobida kirib kelishdan-chi?» – deb soʻradi u.
Zelenskiy bularni «juda jiddiy xavotirlar» deb taʼrifladi va Ukraina oxir-oqibat taklifni rad etishi mumkinligini aytdi, garchi u Ukraina xalqiga qaror qabul qilishiga imkon berish uchun saylovlar yoki referendum oʻtkazish imkoniyatini ochiq qoldirdi.
U davom etayotgan mojaro muzokaralar jarayoniga taʼsir qilishda davom etishini tan oldi: «Koʻp narsa bizning harbiylarimizga bogʻliq – ular nimani ushlab tura oladi, dushmanni qayerda toʻxtata oladi, nimani yoʻq qila oladi. Bu butun konfiguratsiyaga taʼsir qiladi.»
Zaporijjya atom elektr stansiyasini boshqarish Zelenskiy tomonidan yana bir muhim bahsli nuqta sifatida koʻrsatildi.
Yevropadagi eng katta elektr stansiyasi front chizigʻida joylashgan va 2022-yil mart oyidan beri Rossiya nazorati ostida.
Zelenskiyning fikricha, Rossiyaning stansiyadan chiqib ketishi, Ukraina esa Qoʻshma Shtatlar bilan nazoratni boʻlishishi mumkin boʻlgan yechim boʻlishi mumkin, garchi u bunday kelishuvning tafsilotlari noaniq boʻlib qolayotganini va Moskva bunga rozi boʻlishi dargumonligini tan oldi.
AQSh prezidenti Donald Tramp mojaroning murakkabligidan tobora koʻproq hafsalasi pir boʻlayotganga oʻxshaydi va Kiyev va uning ittifoqchilari AQSh oxir-oqibat Ukrainaga Rossiya tomonidan qoʻllab-quvvatlangan yechimni yuklashga intilishidan qoʻrqishadi.
Zelenskiy jurnalistlarga AQSh urushning «tezroq yakunlanishini» xohlayotgan boʻlsa-da, kelishuvga erishish uchun aniq muddatlar yoʻqligini aytdi.
Tez-tez havodan hujumlarga uchrayotgan Ukraina tanaffusni himoya qilmoqda va keng qamrovli kelishuv yakunlanishidan oldin zudlik bilan oʻt ochishni toʻxtatishni talab qilmoqda.
Biroq, Rossiya oʻt ochishni toʻxtatishni kechiktirishdan manfaatdor, chunki uning kuchlari front chizigʻida asta-sekin oldinga siljishda davom etmoqda va uning hujumlari Ukraina aholisiga bosim oʻtkazishda davom etmoqda.
«Rossiya bilan bir necha bor muzokaralardan soʻng» amerikaliklar endi bu pozitsiyada Moskva bilan bir xil fikrda edi, dedi Zelenskiy.
Kreml rasmiylari yevropalik, amerikalik va ukrainalik hamkasblariga qaraganda ancha ehtiyotkor pozitsiyani saqlab kelishmoqda.
Shunga qaramay, Rossiya doimo Moskva va Vashington tinchlik shartlari boʻyicha oʻxshash intilishlarga ega ekanligi haqidagi tasavvurni aks ettirishga harakat qilgan.
Payshanba kuni Rossiya tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov Trampni kelishuvga erishish boʻyicha saʼy-harakatlari uchun olqishladi va yaqinda prezident Vladimir Putin va AQSh elchisi Stiv Uitkoffning Kremlidagi uchrashuvi ikki tomon oʻrtasidagi «tushunmovchiliklarni» «bartaraf etganini» aytdi.
Tashqi ishlar vaziri, shuningdek, Kiyevga Ukrainada joylashtirilgan xorijiy qoʻshinlar shaklida xavfsizlik kafolatlari berilishi mumkinligi haqidagi taxminlarni rad etdi.
«Bu Zelenskiyning «tinchlik formulasi» deb atalmishining qaygʻuli mantigʻiga yana bir qaytishdir», dedi Lavrov va Moskva AQShga jamoaviy xavfsizlik boʻyicha «qoʻshimcha» takliflar topshirganini va Rossiya NATO yoki Yevropa Ittifoqi davlatlariga hujum qilmaslik boʻyicha qonuniy kafolatlar berishga tayyorligini qoʻshimcha qildi.
Biroq, na Ukraina, na Yevropa Rossiyaning oʻt ochishni toʻxtatish va sulh bitimlarini buzish tarixini hisobga olib, Moskvadan olingan har qanday vaʼdani toʻgʻridan-toʻgʻri qabul qilishi dargumon.
Yevropa va Ukraina rasmiylari Kiyev yangi hujumlar nishoniga aylanmasligi uchun AQSh xavfsizlik kafolatlarini berishda ishtirok etishini xohlashadi.
Zelenskiyning aytishicha, u Amerika xavfsizlik kafolatlari boʻyicha loyiha taklifini olgan, ammo loyiha hali ham ish jarayonida, bu AQSh tomonidan taqdim etilgan narsa Kiyevning xavotirlarini bartaraf etishi mumkin boʻlgan qoidalarga toʻgʻri kelmasligini koʻrsatadi.
«AQSh Ukrainaning NATOga kirishini xohlamaydi. Ular buni ochiq aytishadi… Shunday ekan, ularning ruslar bilan NATOni muhokama qilishda qiyinchiliklari bor deb oʻylamayman», dedi Zelenskiy.
Zelenskiy Ukraina «ehtiyotkor» boʻlishi kerakligini ham aytdi: «AQShning Rossiya bilan boshqa qanday kelishuvlari borligini bilmaymiz. Vaqt oʻtishi bilan bilib olamiz.»
Ukraina prezidenti, shuningdek, AQShning Kiyevni qoʻllab-quvvatlashi bir kun kelib tugashi mumkinligini tan oldi, ham AQSh boshqa davlatlar orqali sotayotgan qurollar oqimi, ham razvedka maʼlumotlarini almashish nuqtai nazaridan.
Muzokaralarning murakkab xususiyatini va Rossiya yaxshi niyat bilan muzokara olib borayotganiga shubha bilan qarayotganini aks ettirgan holda, Zelenskiy jurnalistlarga shunday dedi: «Ertadan keyin nima boʻlishini hech kim bilmaydi… Bu muzokaralar qanday yakunlanishini bilmaymiz.»
Buyuk Britaniya Krasnodarning Shimoliy dengizdan Dover boʻgʻozi orqali suzib oʻtganini kuzatganini aytdi.
Buyuk Britaniya, Fransiya va Germaniya yetakchilari Donald Tramp bilan qoʻshma telefon orqali muloqotdan soʻng Ukraina «muhim paytda» ekanligini aytishdi.
U AQSh prezidenti Donald Tramp Kiyev saylovlardan qochish uchun «urushdan foydalanmoqda» degan daʼvolarini takrorlaganidan soʻng gapirdi.
Belveder hozirgacha Ukrainaga 61 ta tez yordam mashinasi va sovgʻalar yubordi.
Seul oʻz havo mudofaa zonasida qoʻshni davlatlarning faoliyatiga «faol javob berishini» aytdi.
«`