«Uyga qaytmoqda» iborasi, odatda ingliz futbolining ishtiyoqi bilan bog’liq bo’lib, sobiq prezident Edgar Lunguning qoldiqlari atrofidagi bahsli munozaralar fonida Zambiyaliklar orasida kutilmagan aks-sadosini topdi.
68 yoshli sobiq rahbar ikki oy oldin Janubiy Afrikada noma’lum kasallikdan davolanayotgan joyida vafot etdi.
Ushbu davom etayotgan voqeaning so’nggi rivojlanishida Pretoriya sudi Zambiya hukumati foydasiga qaror chiqardi va jamoatchilik manfaatlaridan kelib chiqib, Lunguning jasadi oilasining e’tirozlariga qaramay, vataniga qaytarilishi va davlat dafn marosimi o’tkazilishi mumkinligini ta’kidladi.
Ushbu qaror hukmron partiya tarafdorlari orasida xursandchilikka sabab bo’ldi, ular Facebookda «Uyga qaytmoqda» iborasi bilan g’alaba qozongan sport yutug’ini nishonlayotgandek postlar ulashishdi.
Ushbu javob, ehtimol odobdan yiroq bo’lsa-da, vaziyatni tavsiflovchi chuqur bo’linishlar va tarafkashlik tuyg’ularini ta’kidlaydi.
Lungu vafotidan keyingi dastlabki qayg’u va alam, cho’zilgan bahsdan charchagan ba’zi kuzatuvchilar uchun charchoq tuyg’usiga aylandi.
Iqtisodiy qiyinchiliklarga qaramay, jamoatchilik muhokamasi asosan sobiq prezidentning vafoti oqibatlari bilan band bo’lib qolmoqda. Lungu 2015 yildan boshlab olti yil davomida Zambiyani boshqargan.
Ushbu bahsning ildizlari Lungu va uning vorisi Hakainde Hichilema o’rtasidagi keskin munosabatlarda yotadi, u 2021 yilgi saylovda qat’iy g’alaba qozongan. Biroq, masala endi jodugarlik ayblovlari bilan ajralib turadigan nizoga aylandi.
Janubiy Afrika sudining qaroridan so’ng Lunguning katta opasi tomonidan bildirilgan g’azab ayniqsa ishonarli edi.
Berta Lungu g’azabdan portlab, sudda hozir bo’lgan Zambiya Bosh prokurori Mulilo Kabeshaga qattiq so’zlar aytdi.
«Kabesha, Lungu otangning o’g’li emas… u Hakaindening o’g’li emas… Bu juda og’riqli. Men Zambiyaga bormoqchi emasman», dedi u, jiyani Tasila Lungu ham unga tasalli berishga urinayotgan edi.
Lungu jasadini vataniga qaytarish hozircha to’xtatilgan, chunki uning oilasi Janubiy Afrika sudining qarori ustidan shikoyat qilmoqda. Dastlab juma kuniga rejalashtirilgan masala bo’yicha tinglov tomonlar o’rtasida keyingi muzokaralarni o’tkazish uchun dushanbaga qoldirildi.
Iyun oyida, oila dastlab Zambiyada davlat dafn marosimiga rozi bo’lganida, yechim yaqinlashgandek tuyuldi. Biroq, prezident Hichilemaning roli bo’yicha kelishmovchiliklar ushbu rejani buzdi.
Lungu oilasi uning so’nggi istaklaridan biri Hichilema uning jasadiga yaqinlashmasligi bo’lganini ta’kidlamoqda.
Asosiy adovat Hichilemaning 2017 yilda hibsga olinganidan kelib chiqadi, o’shanda u davlatga xiyonat qilishda ayblanib, 100 kundan ortiq vaqt davomida sudni kutgan.
Ayblovlar uning avtomobil korteji o’sha paytdagi prezident Lunguning kortejiga yo’l bermagani va davlat rahbarini xavf ostiga qo’ygani haqidagi da’volardan kelib chiqqan. Hamdo’stlik Bosh kotibining aralashuvidan so’ng ayblovlar bekor qilindi. Bu Hichilema muxolifatda bo’lgan vaqtida hibsga olingan bir nechta holatlardan biri edi.
Aksincha, Lungu oilasi Hichilema ma’muriyati davrida ta’qiblarga duch kelganliklarini da’vo qilmoqda. Tasila va Ester Lungu, sobiq prezidentning bevasi, ularning inkor etayotgan korruptsiya ayblovlari bilan yuzlashishda davom etmoqda.
Lungu oilasi, vakili Makebi Zulu orqali, jarayonni cho’zishga to’g’ri kelgan taqdirda ham, u munosib dafn etilishini ta’minlash uchun barcha qonuniy yo’llarni ishga solishga va’da berdi.
Zambiyada dafn etilishiga ochiq bo’lsa-da, ular Lunguning Hichilema qatnashmasligi haqidagi tilagini hurmat qilishni talab qilmoqda.
Rasmiylar sobiq prezident vorisi ishtirokida sobiq rahbar sifatidagi maqomiga mos ravishda davlat dafn marosimini o’tkazishi kerakligida qat’iy turibdi.
Hukumat, bosh prokuror orqali, hatto Lungu oilaning ishtirokisiz dafn etilishi mumkinligini ham taklif qildi.
«Agar ular precedent o’rnatmoqchi bo’lsalar, nima uchun amaldagi prezident tobutga yaqinlashmasligi kerakligini bizga sabablarini aytib berishsin. Va u tobutga yaqinlashmoqchi ekanligini ularga kim aytdi?» dedi u davlat telekanali ZNBCga.
«Biz hukumat sifatida oila bilan muhokama qilishga tayyormiz, agar oila shunchaki chiqib ketmasa, biz oilani hech qachon e’tiborsiz qoldirmaymiz… lekin oilaning ‘Biz kelmaymiz, biz bunga aloqador emasmiz’ deyishga haqqi bor. Keyin biz ularsiz davom etamiz va dafn qilamiz.»
Zambiya qonunchiligida sobiq prezidentlarni dafn etish bo’yicha aniq qoidalar mavjud emas.
An’anaga ko’ra, barcha sobiq rahbarlarga davlat dafn marosimlari o’tkazilgan va sobiq prezidentlar uchun maxsus dafn etish joyi bo’lgan Embassy Parkga dafn etilgan.
Janubiy Afrikadagi Stellenbosch universitetining Zambiyalik tarixchisi va katta o’qituvchisi Sishuva Sishuva Lunguning oilasi roziligisiz dafn etilishiga keskin qarshi.
«Bunday beparvo bayonotlar madaniy jihatdan sezgir emas, hukumatning harakatlari Lunguni munosib dafn etish istagi bilan izohlanadi, degan da’volarini yo’qqa chiqaradi va jamoatchilik manfaatlaridan ko’ra siyosiy mulohazalar asosiy omil ekanligini ko’rsatadi», dedi u BBCga.
«Hichilemaning o’z amaldorlari va tarafdorlarining intizomsiz xatti-harakatlarini jilovlay olmagani prezident bunday xatti-harakatlarni ma’qullaydi degan jamoatchilik fikrini kuchaytirdi va natijada bo’linishlarni kuchaytirdi.»
Uning ta’kidlashicha, Hichilemaning dafn marosimida qatnashmasligi haqidagi ommaviy bayonoti Lunguning dafn etilishiga ancha oldin olib kelishi mumkin edi.
Doktor Sishuva rasmiylarning Lunguning jasadini motam tutayotgan oilasidan tortib olishga qat’iy qaror qilgani, go’yoki munosib dafn marosimini ta’minlash uchun siyosiy kelishmovchiliklarni chuqurlashtiribgina qolmay, balki mamlakatda jasadni «okkult sabablarga ko’ra» qidirilmoqda degan ishonchni kuchaytirdi. jodugarlikka ishonish keng tarqalgan.
Hichilema partiyasi bilan siyosiy ittifoqda bo’lgan Ko’ppartiyaviylik Harakati yetakchisi Nevers Mumba prezidentni himoya qildi.
«Prezidentni [prezidentni] obsesyon emas, balki chuqur, chuqur burch hissi boshqaradi. Hakainde Hichilema o’zining to’g’ri ish qilayotganiga ishongan ekan, hech qachon voz kechmaydi», deb yozdi Mumba, u ham pastor, o’zining Facebook sahifasida.
«U to oxirigacha vijdon bilan kurashadi va to’g’ri ishni qilmaguncha usullarini takomillashtirishda davom etadi.»
Ushbu davom etayotgan kurashning davomiyligi noaniq bo’lib qolmoqda, oldinda yana qanday voqealar sodir bo’lishi kerak.
Zambiyaliklar e’tiborini boshqa dolzarb masalalarga qaratishga urinishi mumkin bo’lsa-da, jasadning «uyga qaytishi» kerakmi yoki yo’qmi degan munozara davom etishi mumkin.
O’ting BBCAfrica.com Afrika qit’asidan ko’proq yangiliklar uchun.
Bizni Twitterda kuzatib boring @BBCAfrica, Facebookda BBC Africa yoki Instagramda bbcafrica
Favqulodda vaziyatlar bo’yicha advokatlar guruhi armiya poytaxtda «qatl qilish kameralari»da ishlayotganini da’vo qilmoqda.
Uzoq va shiddatli huquqiy kurash oilasini bo’lib yuborganidan so’ng, Garri Roy Vivers hali ham tinchlik topa olmadi.
Prezident Kiril Ramafosa general Rudzani Maphvanyaning yaqinda Eronga qilgan tashrifi «maslahatga to’g’ri kelmagan»ligini aytdi.
Frantsiyalik fuqaro Malida «Frantsiya razvedka xizmati nomidan» ishlaganlikda ayblanmoqda.
BBCning ta’kidlashicha, yuqori lavozimli keniyalik siyosatchilarning tanqididan so’ng, «jamoatchilik manfaati» uchun fosh qilingan.