«`html
Deyarli sakson yildan beri Fransiyaning g‘arbiy sohilidagi La-Roshel shahridagi ushbu sanoat korxonasi nodir yer metallari manbai bo‘lib kelgan.
Ushbu materiallar global iqtisodiyot uchun tobora muhim ahamiyat kasb etar ekan, Solvay kimyo kompaniyasi Atlantika okeani yaqinida joylashgan qayta ishlash zavodini butun Yevropa bo‘ylab ortib borayotgan talabni qondirish uchun kengaytirmoqda.
Ushbu 17 ta metal guruhi smartfonlar, elektromobillar, shamol turbinalari va MRI skanerlari kabi zamonaviy texnologiyalarning keng assortimenti uchun juda muhimdir.
Biroq, nodir yer qazib olishning taxminan 70 foizi va qayta ishlashning 90 foizi Xitoyda sodir bo’ladi, bu Xitoy hukumatining doimiy qo’llab-quvvatlashi natijasidir.
Yevropa, boshqa ko’plab hududlar singari, ushbu asosiy metallarni Xitoydan import qilishga qaramlikni kamaytirishga intilmoqda. Solvay zavodining kelajagi ushbu ambitsiyalarni ro’yobga chiqarishda muhim ahamiyatga ega bo’ladi.
«Bu tez o’sib borayotgan bozor va qisqa ta’minot zanjirlariga talab ortib bormoqda», deydi Solvay bosh direktori Filipp Keren.
COVID-19 pandemiyasi va Ukrainadagi urush kompaniyalar va siyosatchilarni o’z ta’minot zanjirlaridagi zaifliklarni bartaraf etishga undadi.
«Material deyarli butunlay bir joydan olinadigan bo’lsa, qaramlik manbalarni diversifikatsiya qilish istagini yaratadi. Biz taklif qila oladigan narsa shu», deydi Belgiyalik kimyo giganti rahbari.
Ushbu asos Yevropa Ittifoqining Muhim Xomashyo Materiallari Aktining asosini tashkil etadi, u o’tgan yili kuchga kirdi va 2030 yilga kelib muhim moddalarni qazib olish, qayta ishlash va qayta ishlash bo’yicha importga qaramlikni kamaytirish maqsadlarini belgiladi.
Hozirda Yevropada nodir yerlarni qayta ishlash bo’yicha faqat ikkita korxona mavjud: biri Estoniyada, ikkinchisi esa G’arbiy Frantsiyada. Ikkinchisi Xitoydan tashqarida barcha 17 ta nodir yer elementini qayta ishlashga qodir bo’lgan yagona zavoddir.
Korxonaga investitsiyalarning ko’payishi nodir yerlarni katalitik konvertorlar uchun yetkazib berishdan elektromobil akkumulyatorlari, ilg’or elektronika va mudofaa tizimlari uchun muhim bo’lgan magnitlarga bo’lgan talabning ortishi bilan bog’liq.
Hozirda e’tibor allaqachon Yevropada mavjud bo’lgan nodir yerlarni qayta ishlashga qaratilgan. «Biz Yevropaning nodir yerlarga bo’lgan ehtiyojining 30 foizini shunchaki ishlatilgan motorlar va boshqa jihozlarni qayta ishlash orqali qondirishimiz mumkin deb hisoblaymiz», deydi janob Keren.
Talab o’sishda davom etar ekan, bu o’zgaradi va Braziliya, Kanada va Avstraliya kabi mamlakatlardan ko’proq asl material talab qilinadi.
Hozirda Yevropada nodir yer konlari mavjud emas. Norvegiya va Shvetsiyadagi loyihalar eng ilg’or loyihalar qatoriga kiradi, ammo ular yana o’n yilgacha ishga tushishi dargumon.
«Menimcha, o’z konlarimizga ega bo’lish mutlaqo zarur, ko’p sonli bo’lishi shart emas, chunki bizda aralash bo’lishi mumkin, ammo o’z manbalarimizga ega bo’lishimiz muhim», deydi janob Keren.
Ushbu materiallarni ushbu zavodning yakuniy mahsuloti bo’lgan kukunlarga aylantirish murakkab jarayon.
U taxminan 1500 ta jarayonni o’z ichiga oladi va korxonaning noyob imkoniyatlarini hisobga olgan holda, raqobatchilar Xitoyda to’plangan bilimlarni olish xavfi tufayli tashqaridagilarga kamdan-kam hollarda kirishga ruxsat beriladi.
Biroq, bizga 1948 yilda zavod tashkil etilganidan beri to’plangan yaxshi qo’riqlanadigan nou-xauning muhim tarkibiy qismi bo’lgan ajratish xonalaridan biriga maxsus ruxsat berildi.
«Suyuq ajratish blokining maqsadi bir tomonda seriyani, ikkinchi tomonda esa lantanni tozalashdir», deydi ishlab chiqarish menejeri Florian Guno, biz metall zinapoyadan yuqoriga ko’tarilar ekanmiz.
«Bu apelsin, olma va ananasli ko’p mevali sharbatga o’xshaydi; suyuq ajratish blokining maqsadi bir tomonda olma sharbatini, ikkinchi tomonda apelsin sharbatini va hokazolarni ajratishdir.»
Xonaning o’zi futbol maydoni kattaligida bo’lib, unda kimyoviy reaksiyalar turli xil nodir yerlarni ajratib turadigan ulkan metall idishlar qatorlari joylashgan.
Ushbu 40 gektarlik maydonda 300 dan ortiq odam ishlaydi. Keng ko’lamli sanoat binolari moddalarni jarayonlar orqali tashuvchi metall quvurlar bilan bog’langan.
Katta miqdordagi kimyoviy moddalar silindrsimon tanklarda saqlanadi, bu esa korxonaga yangi tozalangan kasalxona bo’limini eslatuvchi o’ziga xos hid beradi.
U yerda uch yil ishlagandan so’ng hidga o’rganib qolganmisiz, degan savolga janob Guno hazil bilan javob beradi: «Qanday hid?»
Sayt, shuningdek, sezilarli darajada shovqinli va issiq bo’lib, shamollatgichlar doimiy ravishda g’uvillaydi va issiq havoni global iqtisodiyotning eng muhim frontlaridan biriga qaragan noyob nuqtai nazarlaridan bexabar bo’lib tuyulgan chayqalar bilan ajralib turadigan atmosferaga chiqarib yuboradi.
Frantsiya hukumati ushbu korxonani taxminan 20 million yevro (23 million dollar; 17,4 million funt sterling) soliq kreditlari bilan qo’llab-quvvatlaydi.
«Yagona manbaga bog’liq bo’lish xavfli, chunki siz ushbu manbaga turli sabablarga ko’ra nima bo’lishini oldindan bilolmaysiz», deydi Prezident Makronning strategik minerallar va metallar bo’yicha maslahatchisi Benjamin Gallezo.
«Bu geosiyosiy omillar, tabiiy ofatlar yoki boshqa kutilmagan hodisalar tufayli bo’lishi mumkin.»
Yonayotgan quyosh ostida u Xitoyning nodir yer eksportiga kirishni cheklashining oqibatlari haqida gapirmaydi, bu mavzu davom etayotgan AQSh-Xitoy savdo muzokaralari uchun markaziy hisoblanadi.
Biroq, janob Gallezo shunday deydi: «Menimcha, iqtisodiy hamkorlik yagona raqobatdan ko’ra ancha samaraliroq.»
Yevropa parlamenti Yevropa komissiyasini Pekinning nazoratini «asoslanmagan» va «majburiy bo’lishga mo’ljallangan» deb hisoblab, Xitoy nodir yerlariga qaramlikni kamaytirish bo’yicha harakatlarni kuchaytirishga chaqiradi.
Yaqinda Germaniyaga tashrifi chog’ida Xitoy tashqi ishlar vaziri Van I ikki tomonlama tijorat va harbiy maqsadlarga ega bo’lgan tovarlar eksportini nazorat qilish uning mamlakatining «suveren huquqi» va «umumiy amaliyot» ekanligini ta’kidladi.
Ushbu pozitsiya xom ashyoga kirishni ta’minlash nima uchun yaqinda Yevropa Ittifoqi savdo kelishuvlarining markazida bo’lganligini ta’kidlaydi, masalan, u o’tgan yili Argentina, Braziliya, Paragvay va Urugvay bilan imzolagan.
Nodir yerlar sohasidagi g’arbiy firmalar Xitoylik hamkasblari bilan tenglashish uchun ko’proq davlat yordamini talab qilmoqdalar.
Avstraliyaning Viridis Mining kompaniyasi bosh direktori Rafael Moreno, ushbu qo’llab-quvvatlash, ham me’yoriy, ham moliyaviy, «hozirda kalit hisoblanadi», deb ta’kidlaydi. Uning kompaniyasi Braziliyada nodir yerlarning katta konini ishlab chiqmoqda, uning maqsadi dunyo nodir yer ta’minotining 5% gacha ta’minlash.
Xitoyning nodir yerlar bo’yicha dunyoning qolgan qismidan o’zib ketishining bir sababi, uning qazib olish va qayta ishlash natijasida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan radioaktiv ifloslanish bilan shug’ullanishga ko’proq tayyorligi.
Solvayning Xitoyda ham nodir yer operatsiyalari mavjud va janob Keren «ifloslanishning oldini olish uchun mas’uliyatli echimlar mavjud» deb ta’kidlaydi. U qo’shimcha qiladi: «Bu qo’shimcha xarajatlarni talab qiladi, shuning uchun biroz ko’proq to’lashga tayyor bo’lish kerak.»
Narxlar kengaytirilgan La-Roshel zavodining kelajagi uchun juda muhim, deb ta’kidlaydi u. U o’z mijozlari, avtomobil ishlab chiqaruvchilari va yirik texnologiya firmalarini ta’minlovchilar, kelishilgan narxlarda ma’lum hajmdagi nodir yerlarni sotib olishga majbur bo’lishini xohlaydi.
Yevropa Ittifoqi importni kamaytirish maqsadlarini qonun bilan mustahkamlagan bo’lsa-da, u ularning qanday amalga oshirilishini ko’rishni istaydi. «Masalan, ushbu qiymat zanjiridagi turli o’yinchilar uchun Yevropadan nodir yer elementlarini olish uchun [moliyaviy] rag’batlar bo’ladimi?»
Uning ta’kidlashicha, bu qit’aning iqtisodiyotiga foyda keltiradi.
Bosh vazir o’rinbosari Angela Rayner kelasi oyning boshida bahsli rivojlanish bo’yicha qaror qabul qilishi kerak.
Prezident, shuningdek, Hindistonga 50% tarif soliq soliq qildi va xorijda ishlab chiqarilgan kompyuter chiplariga 100% yig’im solish bilan tahdid qildi.
Trumpning o’zgaruvchan savdo siyosati jahon iqtisodiyotini xaosga soldi va AQShdagi ba’zi narxlarni oshirdi.
Rasmiylarning aytishicha, olov kuchli shamollar, quruq o’simliklar va issiq yoz ob-havosi tufayli tez sur’atlar bilan oldinga siljimoqda.
Ijtimoiy media giganti, aksariyat akkauntlar Janubi-Sharqiy Osiyoda faoliyat yurituvchi jinoiy guruhlar bilan bog’liq.
«`