X ijtimoiy tarmog‘idagi bir qancha mashhur akkauntlar foydalanuvchilarni chalg‘itishi mumkinligi bois, yaqinda joriy etilgan shaffoflik xususiyati tufayli diqqat markazida bo‘lib turibdi. Ushbu xususiyat foydalanuvchi manzillarini oshkor qiladi.
Ijtimoiy media foydalanuvchilari AQSh siyosati haqida bahslashayotgan, ammo Qo‘shma Shtatlardan tashqarida joylashgan Trump tarafdori akkauntlarni aniqladi. Shunga o‘xshash nomuvofiqliklar Trumpga qarshi akkauntlar orasida ham topilgan.
Ushbu akkauntlarning ba’zilari millionlab ko‘rishlar, layklar, repostlar va javoblarni qamrab olgan holda, X’ning monetizatsiya dasturi orqali daromad olishi mumkin.
BBC Verify har bir akkaunt uchun X tomonidan taqdim etilgan manzil ma’lumotlarini mustaqil ravishda tasdiqlay olmadi.
Manzil ma’lumotlari har bir profilda mavjud bo’lgan yangi «bu akkaunt haqida» bo’limida aks etadi.
Platforma, shuningdek, manzil ma’lumotlariga yaqinda qilingan sayohatlar, vaqtinchalik ko’chish va virtual xususiy tarmoqlardan (VPN) foydalanish ta’sir qilishi mumkinligini e’tirof etuvchi ogohlantirishni ham o’z ichiga oladi.
Biroq, X’ning mahsulot bo‘limi rahbari Nikita Bierning so‘zlariga ko‘ra, ma’lumotlar taxminan 99% to‘g‘ri.
Shanba kuni sobiq prezident Trump Truth Social’da «TRUMP_ARMY_» nomli X akkauntidan olingan skrinshotni baham ko‘rdi, unda Oliy sudning qarori muhojirlarni El Salvadorda deportatsiya qilishga imkon berishini nishonlagan.
Ushbu akkaunt yarim milliondan ortiq obunachiga ega, ular orasida respublikachi senator ham bor.
Biroq, X’ning manzil ma’lumotlariga ko’ra, akkaunt Hindistonda joylashgan va foydalanuvchi nomi 2022-yil martidan beri to’rt marta o’zgartirilgan, oxirgi marta 2022-yil iyul oyida.
Akkaut profiliga Amerika, Prezident Trump va Muskni sevuvchi hindistonlik tomonidan yuritilishi haqida ma’lumot kiritilgan.
O’zini Trumpning qizining fan-akkaunti sifatida ta’riflagan «IvankaNews_» nomli boshqa akkaunt bir milliondan ortiq obunachini to’plagan va avvalroq sobiq prezidentga ovoz berish haqida postlar joylashtirgan.
X ma’lumotlari hozirda akkaunt Nigeriyada joylashganligini va uning foydalanuvchi nomi 2010-yildan beri 11 marta o’zgartirilganligini ko’rsatmoqda.
Manzili oshkor bo’lgandan so’ng, akkaunt «[AQShdan tashqarida yashovchi] ba’zilarimiz Prezident Trump harakatini chin dildan qo’llab-quvvatlaymiz» degan mazmundagi postni chop etdi.
X «IvankaNews_» akkauntini bloklagan ko’rinadi, ammo bloklash sababi noma’lumligicha qolmoqda.
BBC Verify X’ning yangi funksiyasiga ko’ra AQShdan tashqarida joylashganligini ko’rsatadigan Trumpga qarshi postlar joylashtirgan akkauntlarni ham aniqladi.
Shunday akkauntlardan biri, 52 000 obunachiga ega bo’lib, o’zini «faxriy demokrat» va «professional Maga ovchisi» deb ta’riflaydi.
Foydalanuvchi manzili Keniya ekanligi ma’lum bo’lgach, o’z profilini o’chirib tashlagan ko’rinadi.
BBC Verify, shuningdek, Shotlandiyadan ekanliklarini iddao qilayotgan bir nechta akkauntlarni kuzatdi, ular asosan Shotlandiya mustaqilligini qo’llab-quvvatlaydigan xabarlarni joylashtiradilar.
Biroq, X’ning manzil ma’lumotlariga ko’ra, ushbu akkauntlar X’ga Android ilovasi orqali Erondan kirishadi. Manzil yorlig’i ular Niderlandiyada joylashganligini ko’rsatsa-da, X ushbu akkauntlar VPNdan foydalanayotgani haqida ogohlantiruvchi belgi qo’shdi.
BBC Verify ushbu akkauntlar bilan bog’lanishga harakat qildi, ammo hozircha javob olmadi.
Ushbu akkauntlarning ko’pchiligida ko’k rangli belgilar mavjud bo’lib, ular X’ning Premium xizmatiga obuna bo’lganliklarini ko’rsatib, ularga jalb etish darajasiga qarab daromad olish imkonini beradi.
X’ning monetizatsiya dasturiga kirish uchun foydalanuvchilar muayyan mezonlarga javob berishlari kerak, jumladan, shaxsni tasdiqlash va uch oy ichida 5 milliondan ortiq ko’rishga erishish.
Cornell Tech kompaniyasidan Alexios Mantzarlisning so’zlariga ko’ra, ko’k rangli belgi tizimi platformadagi mavjud muammolarni yanada kuchaytirmoqda.
«Ushbu akkauntlardagi ko’k rangli belgilar biz allaqachon bilgan bir narsani aytib beradi: X’ning pulga sotiladigan nishoni shunchaki daromad keltiruvchi vosita, jiddiy tekshirish emas.»
Uning ta’kidlashicha, «jamiyat eslatmalari» kabi xususiyatlar, ya’ni ishtirokchilarning ommabop postlarga izoh qo’shish imkoniyati platformaning ochiqlikka sodiqligini ko’rsatadi.
Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, turli xil motivlar akkauntning manzil shaffof emasligiga hissa qo’shishi mumkin.
Clemson universitetining Media Forensics Hub mutaxassisi Darren Linvillning tushuntirishicha:
«Troll fermalari, davlatlar tomonidan boshqariladigan akkauntlar mavjud va shunchaki amerikalik bo’lib ko’rsatib pul ishlashga harakat qilayotgan akkauntlar ham bor.»
Mantzarlis moliyaviy foyda ko’pincha turtki bo’lishi mumkin degan fikrni qo’llab-quvvatlaydi.
«Amerikaning ijtimoiy tarmoqlardagi madaniy urushlariga olov qo’yishdan har doim ham pul ishlash mumkin.»
«Shunga qaramay, tashkil etilgan davlat aktorlari va siyosiy partiyalarning qo’g’irchoq akkauntlaridan qayta-qayta foydalangani ma’lum, shuning uchun bu ikkala holat ham bo’lishi mumkin.»
X’ning yangi funksiyasiga qaramay, professor Linvill ba’zi foydalanuvchilar uni chetlab o’tish yo’llarini topishiga ishonadi.
«Yomon niyatdagilar tezda moslashadilar… ular VPN orqali o’tib ketishlari mumkin, ular akkaunt yaratish usulini shunday moslashtiradilarki, ular G’arbda yoki Amerika Qo’shma Shtatlarida akkaunt yaratganga o’xshaydi».
Benedict Garman, Sharihan Al-Akhras va Paul Myersning qo‘shimcha hisobotlari
BBC Verify’ning tekshiruvini nimani istaysiz?
Dunyodagi birinchi qonun bolalarning onlayn dunyoda duch keladigan «xatarlarini» kamaytirishga qaratilgan, ammo bu tanqidlarga sabab bo’ldi.
U kelasi oydan boshlanadigan taqiqdagi Facebook, Instagram, TikTok va Snapchat kabi boshqa platformalarga qo’shiladi.
U mashinalar va samalyotlarga qiziqishi bo’lsa-da, dunyoning eng boy odami nisbatan kamtarona hayot kechiradi.
X, Tesla va SpaceX boshlig’i dunyodagi eng boy odam bo’lib, o’z platformasidan juda ko’p mavzularda o’z fikrlarini bildirish uchun foydalanadi.
SNP MP Pete Wishart «bezovta» qiluvchi AI tomonidan yaratilgan ijtimoiy media posti bo’yicha yuridik maslahat so’rayotganini aytdi.