«U itdan bo’ysunuvchanki, itdan ham battar… Qaniydi shunaqa ahmoqlar ko’proq uchrasa,» – Xitoyda seksizm haqida bahs-munozaralarni keltirib chiqargan yangi video o’yinda bir personaj shunday deydi.
«Oltin qazuvchilardan o’ch olish» nomli jonli o’yinda o’yinchilar o’zlarini moliyaviy manfaatdorlikdan kelib chiqib munosabatda bo’ladigan ayollar bilan aloqada bo’lgan erkak qahramonlar rolida topadilar. O’yinchining tanlovi hikoya yo’nalishini belgilaydi.
Iyun oyida chiqarilgandan so’ng, o’yin tezda Steam savdo jadvalida yuqori o’rinni egalladi, ammo tez orada bahs-munozaralar paydo bo’ldi. Tanqidchilar o’yinni zararli gender stereotiplarini targ’ib qilishda ayblashdi, tarafdorlari esa uni romantik firibgarlik haqida ogohlantiruvchi hikoya sifatida baholashdi.
Tanqidiy munosabat o’yin ishlab chiquvchilarini ertasi kuni uni «Emotsional firibgarlikka qarshi simulyator» deb nomlashga majbur qildi.
Biroq, nomning o’zgarishi tanqidlarni susaytirmadi. O’yinning yetakchi direktori va Gonkonglik kinorejissyor Mark Xu o’shandan beri Xitoyning bir nechta ijtimoiy media platformalaridan chetlashtirildi.
O’yin yaratuvchilari hech qachon «ayollarni nishonga olish» niyatida bo’lmaganliklarini, aksincha «emotsional chegaralar va zamonaviy tanishuvlardagi noaniq zonalar haqida ochiq muloqotni» rivojlantirishni maqsad qilganliklarini ta’kidlashmoqda.
O’yinni o’ynagan va uni juda haqoratli deb topgan rassom Xu Yikun bu oqlanishga qarshi chiqadi. U ishlab chiquvchilarni «bahs va bo’linishlarni keltirib chiqaradigan kontent yaratish orqali rivojlanadigan klassik biznes modelidan» foydalanishda ayblaydi.
Xu kabi tanqidchilarning fikricha, «oltin qazuvchi» atamasining o’zi asosan misoginistikdir.
«Bu ko’pincha ayollarga nisbatan ishlatiladigan yorliq», deydi Xu. «Bunday seksistik hazillar va kamsituvchi atamalar bizning kundalik tilimizdan joy oldi.»
«Agar sizning boy yigitingiz bo’lsa, sizni oltin qazuvchi deb atashadi. Agar siz o’zingizni chiroyli ko’rsatishga harakat qilsangiz, sizni oltin qazuvchi deb atashadi… Ba’zan bu yorliq sizga shunchaki kimdandir ichimlik qabul qilganingiz uchun ham ishlatiladi», deya qo’shimcha qiladi u.
Biroq, ba’zi o’yinchilar tanqid asossiz deb hisoblashadi.
«O’yin barcha ayollar oltin qazuvchilar degan ma’noni anglatmaydi… Menimcha, u hech bir jinsni nishonga olmaydi», deydi BBC bilan suhbatda taxallus ostida gapirgan 31 yoshli Chjuan Mensheng. «Ayollar ham, erkaklar ham oltin qazuvchi bo’lishi mumkin.»
Ammo, o’yinda barcha «oltin qazuvchilar» ayollar sifatida tasvirlangan. Yosh onlayn influencerdan tortib, ambitsiyali tadbirkorgacha, ularning barchasi erkaklardan pul va sovg’alar undirish uchun reja tuzayotgan sifatida ko’rsatilgan.
«Erkak sizni sevishini bilmoqchimisiz? U qancha sarflashiga qarang,» deydi bir personaj.
O’yin hatto mahalliy ommaviy axborot vositalari o’rtasida ham bo’linishni keltirib chiqardi. Xubey viloyatidan chiqqan bir gazeta o’yinni «butun bir jinsni firibgar sifatida yorliqlash» deb ta’rifladi.
Aksincha, Beijing Youth Daily gazetasi o’yinni «ijodkorligi» uchun maqtadi va Milliy firibgarlikka qarshi markaz ma’lumotlariga ko’ra, 2023 yilda taxminan 2 milliard yuan (279 million dollar; 204 million funt sterling) ga teng bo’lgan sevgi firibgarliklarining moliyaviy ta’sirini keltirdi.
«Biz emotsional firibgarlikni kechiktirmasdan to’xtatishimiz kerak», deyiladi gazeta tahririyatida.
Bahs-munozaralarga qaramay, o’yin savdosi o’sishda davom etdi. Hozirda u shaxsiy kompyuter platformasi uchun Xitoyning eng yaxshi o’nta unvoniga kiradi va hatto Black Myth: Wukongdan ham o’tib ketdi, bu esa barcha vaqtlarning eng muvaffaqiyatli Xitoy o’yinlaridan biri hisoblanadi.
«Odamlar nima uchun bundan xafa bo’lishayotganini tushunmayman. Agar o’zingiz oltin qazuvchi bo’lmasangiz, nega bu o’yin sizga hujum qilgandek his qilishingiz kerak?» deydi 28 yoshli erkak.
«Menimcha, o’yin yaratuvchilari juda jur’atli. Bu kabi muammolar [emotsional firibgarlik kabi] Xitoyda yetarlicha muhokama qilinmaydi.»
Ba’zi onlayn sharhlovchilar o’yin o’tgan yili ajralishdan so’ng o’z joniga qasd qilgan Fat Cat nomi bilan tanilgan xitoylik erkakning hayotiy hikoyasidan ilhomlanganligini taxmin qilishdi.
Uning o’limi keskin onlayn muhokamalarni keltirib chiqardi, unda «oltin qazuvchi» atamasi tez-tez ishlatilgan, ba’zilar uning sobiq qiz do’stini undan foydalanishda va uning o’limiga sabab bo’lishda ayblashgan. Politsiya bu ayblovlarni rad etdi.
BBC bilan suhbatlashgan ayollar video o’yin Xitoyda muammoli gender normalarini kuchaytirayotganidan xavotir bildirishmoqda, bu yerda jamiyat ko’pincha ayollardan uy ishlariga ustunlik berishni va erkaklardan asosiy daromad keltiruvchi bo’lishni kutadi.
Natijada, ayollar uchun yaxshi turmush qurish an’anaviy ravishda professional muvaffaqiyatdan ko’ra muhimroq deb hisoblangan.
Erkaklar hukmronlik qiladigan Xitoy Kommunistik partiyasining rasmiy ritorikasi bu nuqtai nazarni kuchaytiradi. Prezident Si Tszinpin ayollarni «yaxshi xotin va ona» sifatidagi rollarini qabul qilishga qayta-qayta chaqirgan.
Hukumat, shuningdek, gender tengligi uchun kurashayotgan soni ortib borayotgan faollarga qarshi kurash olib bormoqda.
«Menimcha, shunga o’xshash o’yin shunchaki erkaklar va ayollar o’rtasida adovatni kuchaytiradi», deydi onlayn ta’qibdan qo’rqib, ismini oshkor qilmaslikni so’ragan bir ayol.
«U yana bir bor ayollarni erkaklarga yoqish orqali o’z tirikchiligini ta’minlashga majbur bo’lgan pastroq jins sifatida ko’rsatadi.»
BBC Tibetliklar bilan ularning ruhiy surgundagi yetakchisi Dalay Lamaning 90 yoshga to’lishi munosabati bilan suhbatlashdi.
Hozirda 90 yoshda bo’lgan Dalay Lama Xitoyning Tibet bilan murakkab munosabatlarining markazida qolmoqda.
Tibet buddizmining surgundagi yetakchisi 90 yoshga to’lishi munosabati bilan yillar davomidagi noaniqlikka chek qo’yib, muhim bayonot berdi.
U taqiqlashni 2023 yilda Yaponiyaning Fukusima atom elektr stantsiyasidan tozalangan chiqindi suvini chiqarishi sababli joriy qilgan.
Robotlar Pekindagi turnirda raqobatlashayotganda tepishdi, gol urishdi va dumalab ketishdi.