Kanadaning suverenitetiga AQSh prezidenti Donald Trampdan tahdid mavjudligi joriy federal saylovda asosiy mavzuga aylangan. Biroq, mamlakat ichidan ham jiddiy muammo yuzaga chiqmoqda: oxirgi o‘n yillik Liberal hukmronligidan charchagan ba’zi g‘arbiy kanadaliklar ochiqcha ravishda ajralishni qo‘llab-quvvatlamoqda.
Lethbridge shahridagi kichik bir zalda yig‘ilgan taxminan 100 kishiga murojaat qilgan Dennis Modry Alberta kelajagi haqidagi mahalliy fikrlarni so‘rab chiqdi.
U dastlab, kim Alberta Kanadada ko‘proq ta’sirga ega bo‘lishi kerak, deb o‘ylaydi – bir nechta qo‘llar ko‘tarildi.
Keyin u, kim Alberta mustaqil davlat bo‘lishi uchun ajralib chiqishni qo‘llab-quvvatlaydi, deb so‘raganida, taxminan yarmi bunga roziligini bildirdi.
“Kimlar Alberta AQShga qo‘shilishini xohlaydi?” Yana, ishtirokchilarning taxminan yarmi buni ma’qulladi.
Nafaqadagi yurak jarrohi Modry, Alberta Prosperity Project harakatiga hamrah bo‘lib, mustaqillik referendumi uchun targ‘ibot olib bormoqda.
Ajralish g‘oyasi ushbu konservativ hududda uzoq yillardan beri mavjud, biroq Trampning Kanadani 51-AQSh shtatiga aylantirish haqida aytgan gaplari va saylov arafasida Liberal partiyaning kuchayib borayotgani sababli bu g‘oya yana jonlangan.
Modry BBCga aytishicha, so‘nggi oylarda separatizm kayfiyati kuchaygan, bunga AQSh prezidentining ritorikasi ham sabab bo‘lmoqda.
“Biz bunga qiziqmaymiz,” dedi u. “Bizning asosiy e’tiborimiz — Albertaning suverenitetida.”
Bu orada, Kalgarilik yurist, fermer va loyiha hammuassisi Jeffri Rath AQSh bilan aloqalar borasida ochiqroq nuqtai nazar bildirdi. U avvalo mustaqillik tarafdori bo‘lsa-da, kelajakda Albertaning AQSh bilan hamkorlik qilishi mumkinligini inkor etmadi.
“Biz madaniy jihatdan janubiy qo‘shnilarimiz Montana va Texasdagilar bilan, boshqa hududlarga nisbatan ancha yaqinmiz,” deya izoh berdi u.
Ilgari chekka g‘oya hisoblangan bu masala, endi umumxalq muhokamasiga aylangan — milliy birlik inqirozi ehtimoli oshdi.
Globe and Mail’dagi maqolasida zamonaviy Kanadaning konservativ asoschisi sifatida e’tirof etilgan Preston Menning shunday ogohlantirgan edi: “G‘arbiy Kanadaliklarning katta qismi, kim lider bo‘lishidan qat’iy nazar, yana to‘rt yil Liberal hukumatni qabul qilmaydi.”
U Liberal hukumatini milliy ustuvorliklarni to‘g‘ri boshqarmaslik va g‘arbiy hududlarni e’tiborsiz qoldirishda aybladi hamda: “Carney Liberal partiyasiga ovoz berish G‘arbiy separatizmga — Kanadaning parchalanishiga ovoz berishdir,” — deya gapini davom ettirdi.
“G‘arbiy chetlashtirish” — ya’ni hududning Ottava tomonidan yetarlicha e’tibor ko‘rmayotgani haqida madaniy tuyg‘u eski. Alberta va Saskatchewandagi neftga boy aholining, iqtisodiy imkoniyatlariga qaramay, mamlakat hayotida ishtirok etmasligini ko‘pdan beri tanqid qilishadi.
Bu norozilik Justen Trudo hukmronligi vaqtida yanada kuchaydi, chunki uning hukumati tomonidan qabul qilingan ekologik choralar ko‘pchilik alberttaliklar tomonidan iqtisodiy o‘sishga qarshi bo‘lgan siyosat sifatida baholandi.
Milliy so‘rovlarga qaraganda, Mark Carney boshchiligidagi Liberal partiya ketma-ket to‘rtinchi bor g‘alaba qozonishi ehtimoli katta. Aholisi ko‘p Ontario va Kvebek kabi sharqiy hududlardagi konsentratsiyalashgan ovozlar mintaqaviy tanglikni ham kuchaytiradi.
Judi Shnayder, uning eri Kalgarining energetika sohasida ishlaydi, BBCga mustaqillik bo‘yicha referendumda “ha” deb ovoz berishini aytdi.
Shnayder Carney’ning g‘arbliklarga bo‘lgan hissi borligiga shubha bildirib, uning Edmontonlik ildizlariga qaramay, ko‘p vaqtini Kanada tashqarisida o‘tkazganini ta’kidladi.
“U o‘zini ‘men Albertadanman’ deb aytishi mumkin, lekin aslida shunaqami?” deya savol berdi u.
Shunga qaramay, mustaqil Alberta ehtimoli uzoq — yaqinda o‘tkazilgan Angus Reid so‘roviga ko‘ra, hozircha alberttaliklarning faqat to‘rtdan biri referendumda ajralishni qo‘llab-quvvatlar edi. Lekin Nanos tomonidan o‘tkazilgan boshqa so‘rov kanadaliklarning aksariyati ushbu masalani muhim deb hisoblashini ko‘rsatadi.
Siyosatshunoslar, mintaqaviy tafovut, ayniqsa Carney g‘alaba qozonsa, keyingi bosh vazir uchun jiddiy muammo bo‘lishini ta’kidlashadi. Modry fikricha, hattoki Kalgarilik Pyer Poilievre yetakchiligida konservatorlar yutganda ham, Sharq-G‘arbdagi nomutanosiblik to‘liq barham topmaydi.
Bunday tangliklar sababli Alberta bosh vaziri Daniella Smit hamda Birlashgan Konservativ partiyasi AQSh bilan savdo muzokaralarida mustaqil yo‘l tanlashdi — bu borada boshqa hududlar federal hukumat bilan hamkorlik qilmoqda. Smit hatto Trampning Mar-a-Lago qarorgohida unga tashrif buyurdi.
Smit Kanada ichkarisida ochiqchasiga, Ottava Trudoning yashil (ekologik) qonunchiligining bekor qilmasa, saylovdan olti oy ichida “milliy birlik inqirozi” yuzaga kelishini aytib ogohlantirdi. Ushbu talab Alberta resurs sohasini rivojlantirish bilan bog‘liq.
Smit ajralib chiqishni “bemani g‘oya” deb inkor qilgan bo‘lsa-da, tanqidchilar uni, mamlakat barqarorligi uchun muhim pallada, bu masalani keskinlashtirishda ayblashmoqda.
Hatto separatistlar orasida ham kelajak borasida turlicha qarashlar mavjud.
Hayoti davomida Alberta viloyatida yashagan hamda Alberta Prosperity Project’ning volontyori Lorna Guitton BBCga Ottawa bilan munosabatlarni yaxshilashni istashini aytdi.
U mavjud yagona ittifoqni “buzilgan” deb atab, ovoz berish yoki shunday tahdidning o‘zi ham kelajak muzokaralarda Alberta uchun yanada qulay pozitsiya yaratishiga ishonadi.
Shunga qaramay, Guitton AQShga qo‘shilishni istamaydi.
“Ular o‘z muammolaridan yetarli darajada ega. Nega men bunga sherik bo‘lishim kerak?” dedi u. “Men Albertaning mustaqil viloyat bo‘lishini yoki hech bo‘lmasa Kanadada adolatliroq tuzilishda bo‘lishini xohlardim.”
Kalgaridan tashqaridagi fermasida, janob Rath boshqa nuqtai nazarni bildirdi.
Otlariga qarayotib u, alberttaliklar va amerikaliklarning erkin tadbirkorlik va cheklangan hukumatga bo‘lgan qiziqishini tilga oldi.
“Bu nuqtai nazardan qaraganda, Alberta AQSh tarkibida o‘zini qulay his qilishi mumkin,” dedi u.
Hozir Rath “faktlarni o‘rganish” delegatsiyasini Vashingtonga, bevosita Tramp ma’muriyatiga Albertaning pozitsiyasini yetkazish uchun tayyorlamoqda.
Shunga qaramay, ko‘plab alberttaliklar mustaqillik g‘oyasini to‘liq rad etadi — hatto viloyat Ottava tomonidan e’tiborsiz qolayotgani fikrida bo‘lganlar orasida ham.
Lethbridgedan Stiv Loxlan G‘arb kam vakillikka ega ekani to‘g‘risida rozi bo‘lsa-da, “Bizda ajralish allaqachon mavjud, endi birlashishimiz lozim,” deya izoh beradi.
Liberal partiyaning ushbu hududda tarafdorlari yo‘q emas — so‘rovlarga ko‘ra, aholisi ko‘payib va Edmonton hamda Calgaryda yangi shaharlik okruglar tashkil etilgani bois, bu safar Alberta parlamentga 2021 yilga nisbatan ko‘proq Liberal deputat yuborishi mumkin.
Kalgarining muhim markaziy okrugidagi saylovchi Jeyms Forrester esa BBCga ilgari konservatorlarga ovoz berganini, biroq endi “Carney omili” sabab Liberal partiyaga qarab turibdi.
“Menimcha, u Tramp bilan muzokara olib boradigan eng yaxshi lider,” deydi Forrester va qo‘shimcha qiladi: “Men separatizm kayfiyatidan xavotirga tushmayapman.”
Qo‘shimcha hisobotlar va videolar Eloise Alanna tomonidan
Qotilliklar, josuslik va soliqlar — Kanada saylovi xorijiy davlatlar tomonidan diqqat bilan kuzatilmoqda, saylovchilar uchastkalarga kirmoqda.
BBC sakkiz kanadalikdan saylovda kimga ovoz berayotgani va bu qarorga ta’sir qilgan muammolar haqida so‘radi.
Natijalar qachon e’lon qilinishi va navbatdagi Kanada hukumatini qaysi partiya shakllantirishi borasida qo‘llanma.
Hech bo‘lmaganda 10 kishi halok bo‘ldi — yakshanba kuni Vankuverda ko‘cha festivalida avtomobil olomon ustiga chiqib ketdi.
BBC’dan Lize Duset saylovchilarni eng ko‘p o‘ylantirayotgan muammolarni tahlil qiladi.