So’nggi ikki oy ichida Amerika Qo’shma Shtatlari armiyasi Karib dengizida o’z mavjudligini kuchaytirdi, harbiy kemalar, qiruvchi samolyotlar, bombardimonchi samolyotlar, dengiz piyodalari, dronlar va razvedka samolyotlarini joylashtirdi. Bu mintaqada o’nlab yillar davomidagi eng muhim joylashtirishdir.
Uzoq masofaga uchuvchi B-52 bombardimonchi samolyotlari Venesuela qirg’og’i yaqinida «bombardimon hujumini namoyish qilish» mashqlarini o’tkazdi. Trump ma’muriyati, shuningdek, Markaziy razvedka boshqarmasiga Venesuelada operatsiya o’tkazishga ruxsat berdi va dunyodagi eng katta aviatashuvchi kema hududga jo’natilmoqda.
AQSh Venesuela kemalariga qarshi zarbalarda ko’plab shaxslarni yo’q qilganini da’vo qilmoqda, ularni «narkotik moddalar» va «narko-terrorchilar»ni tashishda ayblamoqda. Biroq, AQSh kemada bo’lganlarning shaxsiga oid aniq dalillar yoki tafsilotlarni taqdim etmadi.
Bu zarbalar mintaqada qoralandi va huquqshunoslar ularning qonuniyligiga shubha bilan qarashdi. AQSh bu harakatlarni giyohvand moddalar savdosiga qarshi urush sifatida ko’rsatsa-da, ko’rsatkichlar shuni ko’rsatadiki, asosiy maqsad Venesuela prezidenti Nikolas Maduroni qo’rqitish va hokimiyatdan chetlatishdir.
«Gap rejimni o’zgartirish haqida ketyapti. Ular bostirib kirmaydilar, ehtimol bu signal berish haqida,» deydi Chatham House’ning Lotin Amerikasi bo’yicha katta ilmiy xodimi doktor Kristofer Sabatini.
Uning ta’kidlashicha, harbiy kuchayish Venesuela armiyasi va Maduroning yaqin doirasi saflarida «qo’rquv uyg’otish», shu bilan ularni unga qarshi chiqishga undashga qaratilgan kuch namoyishi bo’lib xizmat qiladi.
BBC Verify AQSh kuchlarining joylashuvini aniqlash uchun mintaqadagi AQSh kemalari va samolyotlarining ochiq foydalanish mumkin bo’lgan kuzatuv ma’lumotlarini, shuningdek, sun’iy yo’ldosh tasvirlarini va ijtimoiy media kontentini diqqat bilan kuzatib bordi.
Joylashtirishning o’zgaruvchan xususiyatini hisobga olgan holda, dolzarb ma’lumotlarni taqdim etish uchun muntazam monitoring olib borildi.
23 oktyabr holatiga ko’ra, mintaqada o’nta AQSh harbiy kemasi aniqlangan, jumladan, boshqariladigan raketa esminetslari, amfibiya hujum kemalari va dengizda yonilg’i quyish uchun ishlatiladigan neft tankerlari.
AQSh ma’muriyati, xususan, Davlat kotibi Marko Rubio Maduroning hokimiyatdan chetlatilishini istashi yaxshi hujjatlashtirilgan.
Yil boshida Rubio Fox News telekanalida Maduroni «dahshatli diktator» deb ta’rifladi. Maduroning ketishini talab qilish haqida savol berilganda, u «Biz bu siyosat ustida ishlaymiz» deb javob berdi.
Biroq, Rubio kabi ochiq tanqidchilar uchun ham, harbiy yo’l bilan rejimni o’zgartirishni ochiq targ’ib qilish nozik masala, garchi bu Venesuela muxolifatining ba’zi a’zolarining uzoq yillik istagi bo’lsa ham.
2016 yilgi kampaniyasi davomida Donald Trump «chet el rejimlarini ag’darish uchun poygani to’xtatish»ga va’da berdi va yaqinda «abadiy urushlar» bilan shug’ullanishni qoraladi.
AQSh Maduroni Venesuelaning qonuniy prezidenti deb tan olmaydi. 2024 yilgi saylov natijalari bahsli bo’ldi va saylovning o’tkazilishi xalqaro miqyosda va Venesuela muxolifati tomonidan erkin hamda adolatli emas deb keng tanqid qilindi.
AQSh Maduroni hibsga olishga olib keladigan ma’lumot uchun mukofotni 50 million dollargacha oshirdi, uning yaqin doirasi a’zolarini uni topshirishga undashga urinmoqda. Biroq, bu hech qanday xiyonatga olib kelmadi.
Venesuela huquq professori va CSIS milliy xavfsizlik tahlil markazining katta ilmiy xodimi Xose Ignacio Ernandesning ta’kidlashicha, 50 million dollar Venesuela elitasi uchun «hech narsa emas».
Venesuela kabi neftga boy mamlakatda korruptsiya orqali katta noqonuniy foyda olish mumkin. Masalan, sobiq G’aznachilik rahbari Alexandro Andrade hukm chiqarilishidan oldin 1 milliard dollar pora to’plagan.
Ko’pgina tahlilchilar Venesuela armiyasi har qanday rejim o’zgarishining kaliti ekanligiga qo’shiladilar. Biroq, ularning Maduroga qarshi chiqishi uchun ular, ehtimol, jinoiy javobgarlikdan immunitet kafolatlarini izlashadi.
Janob Ernandes qo’shimcha qildi: «Ular qandaydir tarzda men ham jinoiy faoliyatga aralashganman deb o’ylashadi.»
Chikago universitetining Lotin Amerikasini keng o’rgangan siyosatshunoslik professori Maykl Albertus, hatto 500 million dollarlik mukofot ham Maduroning yaqin doirasini o’zgartira olishiga ishonchi komil emas.
«Avtoritar liderlar har doim hatto o’zlarining yaqin doirasidan ham shubhalanadilar va shu sababli ular ularni kuzatish va sodiqlikni ta’minlash mexanizmlarini yaratadilar», deb tushuntirdi u.
Venesuelaga kiritilgan iqtisodiy sanktsiyalar allaqachon og’ir bo’lgan iqtisodiy inqirozni yanada kuchaytirdi, lekin yuqori martabali shaxslarni prezidentlariga xiyonat qilishga muvaffaq bo’lmadi.
Donald Trump vaziyatni giyohvand moddalar sotuvchilariga qarshi urush deb ta’rifladi va AQSh tomonidan 16 oktyabrda nishonga olingan kemalardan biri «asosan fentanil bilan to’ldirilgan»ligini da’vo qildi.
Biroq, fentanil asosan Janubiy Amerikada emas, balki Meksikada ishlab chiqariladi va AQShga janubiy chegara orqali kiradi.
«Gap giyohvand moddalar haqida emas», deb ta’kidlaydi doktor Sabatini. «Ammo u Venesuela muxolifatining bu shunchaki diktatura emas, balki jinoiy rejim ekanligi haqidagi tilini o’zlashtirib oldi.»
2020 yildan beri AQSh Adliya vazirligi prezident Maduro ni giyohvand moddalar savdosi va narko-terrorizm tashkilotiga rahbarlik qilishda aybladi, bu ayblovlarni u rad etadi. Trump Markaziy razvedka boshqarmasiga Venesuelada yashirin operatsiyalar o’tkazishga qisman «mamlakatdan kirib kelayotgan giyohvand moddalar» tufayli ruxsat berganini aytdi.
Venesuela kokainning asosiy ishlab chiqaruvchisi emas; bu farq asosan Kolumbiya, Peru va Boliviyaga tegishli. Ba’zi kokain Venesuela orqali olib o’tiladi, bu amaliyotga uning hukumati qarshi kurashayotganini da’vo qilmoqda.
AQSh Giyohvand moddalarga qarshi kurash boshqarmasining 2025 yilgi hisobotida AQShda musodara qilingan kokainning 84 foizi Kolumbiyadan kelib chiqqanligi ko’rsatilgan, kokain bo’limida boshqa mamlakatlar, lekin Venesuela eslatilmagan.
Dastlabki yetti zarba Karib dengizida sodir bo’ldi, bu Tinch okeaniga nisbatan asosiy giyohvand moddalar savdosi dengiz yo’li emas, u erda keyingi zarbalar amalga oshirildi.
AQSh Maduroning giyohvand moddalar savdosi tashkilotiga rahbarlik qilgani haqidagi da’volarini qo’llab-quvvatlash uchun batafsil dalillarni taqdim etmadi. Maduro bu ayblovlarni doimiy ravishda rad etib, AQShni imperializmda va sanktsiyalar orqali Venesuelaning iqtisodiy inqirozini kuchaytirishda aybladi.
Unga yaqin bo’lgan shaxslarning ayblanganligi ma’lum holatlar mavjud.
2016 yilda Nyu-York federal sudi Maduroning rafiqasining jiyanlarini AQShga kokain olib kirish uchun til biriktirganlikda aybladi. Ishda ular daromadning bir qismini rafiqasining siyosiy kampaniyasini moliyalashtirish uchun ishlatmoqchi bo’lganliklari da’vo qilingan. Keyinchalik ular AQSh bilan mahbus almashish shartnomasida ozod etildi.
Pentagon mintaqaga aviatashuvchi zarba guruhini joylashtirishga buyruq berdi.
Bunga dunyodagi eng katta aviatashuvchi USS Gerald R. Ford kiradi.
AQShning harbiy bazasi joylashgan Puerto-Riko atrofida kuzatilgan AQSh kemalariga qo’shimcha ravishda, sun’iy yo’ldosh tasvirlari taxminan 75 milya (123 km) sharqda Trinidad va Tobago dan ikkita kemani ham aniqladi.
Ulardan biri boshqariladigan raketa kreyseri USS Lake Erie sifatida aniqlandi.
Boshqasi esa MV Ocean Trader bo’lib ko’rindi, deydi AQSh dengiz flotining sobiq kapitani va hozirda RAND Corp kompaniyasining katta siyosatshunos tadqiqotchisi Bredli Martin.
Bu kema tijorat transporti bilan aralashib, maxsus kuchlar missiyalarini qo’llab-quvvatlash uchun mo’ljallangan yuk kemasiga aylantirilgan. U dronlar, vertolyotlar va kichik qayiqlar uchun jihozlangan.
U potentsial ravishda turli xil missiyalarni, jumladan, zarbalarga tayyorgarlik ko’rish uchun razvedkani qo’llab-quvvatlashi mumkin. Biroq, janob Martin uning mavjudligi «bu kabi faoliyatlar olib borilayotgani yoki rejalashtirilganini anglatmaydi» deb ta’kidlaydi.
Harbiy tahlilchilarning ta’kidlashicha, dengizda giyohvand moddalarni ushlab qolish uchun AQShning hozirgi joylashtirish kabi katta kuch kerak emas.
AQSh, shuningdek, mintaqada o’zining havo mavjudligini oshirdi. BBC Verify Puerto-Riko bo’ylab bir nechta AQSh harbiy samolyotlarini aniqladi.
McKenzie Intelligence Services kompaniyasining katta tahlilchisi Stu Reyning ta’kidlashicha, 17 oktyabrda olingan sun’iy yo’ldosh tasvirida asfaltda F-35 qiruvchi samolyotlari, ehtimol F-35B samolyotlari ko’rsatilgan.
Bular qisqa uchish va vertikal qo’nish imkoniyatlari bilan mashhur bo’lgan juda ilg’or yashirin samolyotlardir.
Ijtimoiy tarmoqlarda xususiy reaktiv uchuvchi Puerto-Rikodagi Rafael Ernandes aeroportida suratga olingan MQ-9 Reaper dronining videosini baham ko’rdi.
Bu dronlar AQSh tomonidan Afg’oniston, Suriya, Liviya va Malida hujumlar va kuzatuvlar uchun ishlatilgan.
Oktyabr oyi boshida BBC Verify Karib dengizi bo’ylab va Venesuela qirg’og’iga yaqin uchta B-52 bombardimonchi samolyotini kuzatdi.
Keyinchalik AQSh havo kuchlari bu samolyotlar «bombardimon hujumini namoyish qilish»da ishtirok etganini tasdiqladi.
B1 bombardimonchi samolyotlari va P-8 Poseidon josuslik samolyotlarining parvozlari ham samolyotlarni kuzatish platformalarida kuzatilgan.
Ijtimoiy tarmoqlardagi suratlarda Trinidad va Tobago qirg’og’ida ishlayotgan harbiy vertolyotlar ham tasvirlangan.
Bu vertolyotlarning ba’zilari «Qotil tuxumlar» laqabli Boeing MH-6M Little Birds bo’lib, ular AQSh maxsus kuchlari tomonidan ishlatiladi.
Markaziy razvedka boshqarmasiga Maduroni olib tashlashga ruxsat berilganmi degan savolga javob bergan Donald Trump savoldan qochdi va bunga javob berishni «kulgi» deb hisobladi.
U, shuningdek, AQSh «endi yerga qarayotganini», Venesuela hududida bo’lishi mumkin bo’lgan harbiy operatsiyalarga ishora qildi.
Markaziy razvedka boshqarmasiga Lotin Amerikasida yashirin aralashuvlar, rejimni o’zgartirishga urinishlar va o’tmishdagi o’ng qanot harbiy diktaturalarni, xususan, Chili va Braziliyada qo’llab-quvvatlagani tufayli ko’pchilik shubha bilan qaraydi.
AQShning Birlashgan Millatlar Tashkilotidagi vakili o’rinbosari va avvalroq Markaziy razvedka boshqarmasining katta tahlilchisi va Davlat departamentining katta maslahatchisi bo’lgan Ned Price Markaziy razvedka boshqarmasining yashirin harakatlari «ko’plab shakllarni olishi mumkin»ligini aytdi.
«Bu ma’lumot operatsiyalari bo’lishi mumkin. Bu sabotaj operatsiyalari bo’lishi mumkin. Bu muxolifat partiyalarini moliyalashtirish bo’lishi mumkin. Bu rejimni ag’darishgacha borishi mumkin. Past va yuqori darajali variantlar orasida ko’plab variantlar mavjud.»
Bu AQShning o’z ta’rifiga ko’ra, agentlar Venesuela ichidagi odam savdosi bo’yicha gumonlanuvchilarni, potentsial ravishda Maduroning o’zini nishonga olishni talab qilishi mumkin.
Doktor Sabatinining ta’kidlashicha, Venesuelaning giyohvand moddalar ishlab chiqarishdagi cheklangan roli tufayli «yo’q qilish» uchun kokain yoki fentanil laboratoriyalari yo’q, lekin AQSh nishonga olishi mumkin bo’lgan aerodromlar yoki portlar mavjud.
«Agar u tajovuzkor bo’lishni istasa, u harbiy kazarmaga raketa yuborishi mumkin. Armiyaning ayrim sektorlari kokain savdosiga aralashganligi haqida juda yaxshi ma’lumotlar mavjud.»
U, shuningdek, Maduroni yoki uning leytenantlarini AQShda sudlash uchun qo’lga olish bilan bog’liq bo’lgan «urish va tortib olish» holatini ham eslatib o’tdi.
Uning ta’kidlashicha, asosiy savol Trumpning Karib havzasida AQShning bunday katta harbiy mavjudligini qancha vaqt davom ettirishga tayyor ekanligidir.
Agar bu harbiy kuchayishning asosiy maqsadi Maduroni qo’rqitish bo’lsa, u xiyonatga undash uchun etarli bo’ladimi yoki yo’qmi, aniq emas.
Professor Albertusning ta’kidlashicha, bu Maduro rejimini kuch bilan olib tashlashga urinishga olib keladimi yoki yo’qmi, aniqlash qiyin.
Havo harakatini boshqaruvchilar ish tashlamoqda yoki hukumatning yopilishi paytida ular maoshsiz ishlayotganligi sababli yon ish topishmoqda, bu esa kechikishlarga olib kelmoqda.
AQSh prezidenti AQShning eng katta savdo sheriklaridan biriga joriy yig’imlarga 10% qo’shishini e’lon qildi.
Donald Trump yana bir urushni, bu safar Tailand va Kambodja o’rtasidagi urushni tugatganini da’vo qildi. Ammo bu so’nggi kelishuv aslida nimaga olib keladi?
G’aznachilik vaziri AQShda keyingi harbiy to’lov uchun mablag’ etarli ekanligini, ammo shundan keyin xizmatchilarga to’lay olmasligini aytdi.
AQSh prezidenti shiddatli diplomatiya haftaligi uchun kelar ekan, siz bilishingiz kerak bo’lgan narsa.