«O’n yillar davomida hech narsa bo’lmaydi; lekin haftalar bor, ular o’n yillarni o’z ichiga oladi.» Bu Vladimir Lenin ga tegishli iqtibos AQSh prezidenti Donald Tramp atrofidagi diplomatik faoliyat bo’ronini juda aniq tasvirlaydi.
Prezident «Amerikaning birinchi o’rinda bo’lishi» siyosatini targ’ib qilib, global maydonda juda faol bo’ldi.
So’nggi kunlarda juda faollik kuzatildi: Fors ko’rfazidagi biznes bitimlari; Suriyadagi sanktsiyalarni bekor qilish; Hamasdan AQSh fuqarosini ozod qilish bo’yicha muzokaralar; Yaman jangovar harakatlarining tugashi; Xitoy tovarlariga bojxona to’lovlarini kamaytirish; Turkiyadagi Ukraina-Rossiya muzokaralariga turtki berish; Eron yadro kelishuvi bo’yicha muzokaralarni davom ettirish; hatto Hindiston-Pokiston o’t ochishni to’xtatishda vositachilik rolini o’ynash haqida da’vo qilish ham.
Bu tez sur’atli voqealar ittifoqchilar va raqiblarni ham hayratda qoldirdi.
Londonda joylashgan elchi: «Ha shunchaki, vo! Hammani kuzatib borish deyarli imkonsiz», deb ta’kidladi.
Xo’sh, bu shiddatli haftaning ahamiyati nimada? Bu prezidentning rivojlanib borayotgan tashqi siyosatiga qanday tushunchalarni beradi? Aniq «Trump doktrinasi» paydo bo’layaptimi yoki bu shunchaki global voqealarning birlashishimi?
Boshlang’ich nuqta Prezidentning Fors ko’rfaziga tashrifi bo’lib, u yerda xalqaro munosabatlarni mojarodan ko’ra savdoni ustuvor deb hisoblashni ilgari surdi. Ar-Riyoddagi nutqida Tramp Yaqin Sharqda «tarqoqlik emas, savdo»ni tarafdorligi haqida gapirdi va bu mintaqa «terrorizm emas, texnologiya eksport qilishi» kerakligini ta’kidladi.
Uning tasavvuri o’zaro foydali bitimlar foyda orqali tinchlikni mustahkamlaydigan pragmatik merkantilizmni ta’kidlaydi.
Saudiya mezbonlari va tashrif buyurgan mansabdor shaxslarning maqtovlariga qaramay, Prezident Oq uy 600 milliard dollarlik AQSh investitsiyalarini baholash bo’yicha bitimlarni imzoladi.
Bu Trampni o’zining eng ajoyib tomonidan namoyish etdi va mamlakat ichidagi ish o’rinlarini ko’paytirishga turtki beruvchi darhol yutuqlarni ta’minladi.
Ba’zi diplomatiyachilar bilvosita tushunish memorandumlarining qiymatini shubha ostiga qo’yishgan bo’lsa-da, ular shoumanlikning ahamiyatini tan olishdi.
Trampning nutqida kollektiv harakatlar, iqlim o’zgarishi bo’yicha ko’p tomonlama hamkorlik yoki demokratik yoki inson huquqlari haqidagi xavotirlar haqida hech qanday eslatma yo’q edi. Ideologiya va qadriyatlar asosan inkor etildi.
U o’tgan G’arb aralashuvini ochiq tanqid qilib, boshqa davlatlarga boshqaruv bo’yicha ma’ruza qilgan «o’zini davlat quruvchi va neo-konservatorlar»ni qoralashdi.
Arab auditoriyasining olqishi ostida u bu «G’arb aralashuvchilari» «qurilganidan ko’ra ko’proq davlatlarni vayron qilganini» aytib: «Ko’pgina amerika prezidentlari chet el rahbarlarining qalbiga qarash va AQSh siyosati yordamida ularning gunohlari uchun adolatni taqdim etish bizning vazifamiz ekanligi haqidagi fikrga chalinganlar. Mening vazifam Amerikani himoya qilishdir», deb qo’shimcha qildi.
Bu aralashmaslik istagi Hindiston-Pokiston mojarosida ham sezilib turardi. AQSh an’anaviy ravishda vositachilik rolini o’ynagan bo’lsa-da, Tramp ma’muriyati dastlab ikkilandi.
Vitse-prezident JD Vens Fox Newsda bu mojaro «asosan bizning ishimiz emas … Biz bu mamlakatlarni nazorat qila olmaymiz» deb aytdi.
Oxir-oqibat, u va davlat kotibi Marko Rubio diplomatik tarzda aralashib, vaziyatni yumshatishga bosim o’tkazishdi. Boshqa davlatlar ham o’z hissasini qo’shdi.
O’t ochishni to’xtatishdan keyin Tramp o’ziga kredit oldi, bu da’voni Hindiston diplomati uning ikki tomonlama sulh ekanligini ta’kidlab, qat’iyan rad etdi.
AQSh tashqi siyosatidagi Trampning markaziy o’rni shubhasizdir. Uning harakatlari chet el siyosatini shakllantirishda an’anaviy ravishda ishtirok etgan boshqa hukumat tarmoqlarining cheklangan ishtirokini ta’kidladi.
Suriyaning yangi prezidenti Ahmad ash-Sharaa bilan uchrashish va sanktsiyalarni bekor qilish qarori markazlashtirilgan tashqi siyosat qarorlarini qabul qilishning potentsial afzalliklarini namoyish etadi: Turkiya va Saudiya Arabistonining lobbisidan so’ng, Prezidentning o’zi tomonidan amalga oshirilgan jasur va qat’iy qadam.
Bu mintaqadagi va AQSh hukumati ichidagi ko’pchilikni hayratda qoldirdi. Davlat departamenti sanktsiyalar orqali ta’sirchanlikni saqlab qolishni ma’qul ko’rdi va ozchilikni himoya qilish va chet el jangchilari haqida xavotir bildirdi.
Diplomatlarning fikricha, bu impulsiv, ichki tekshiruvdan o’tmagan qarorlarni qabul qilish uslubi keng tarqalgan va natijalari turlicha.
Trampning izchillik etishmasligi bunga hissa qo’shadi. Xitoy tovarlariga bojxona to’lovlarini kamaytirish to’g’risidagi qarori uning oldingi tajovuzkor pozitsiyasi va qasos olish tahdidlari bilan keskin farq qiladi. Keyinchalik Jenevada bojxona to’lovlarini 30% ga kamaytirish tanish uslubni aks ettiradi: maksimalist talablar, tahdidlar, muzokaralar, imtiyozlar va g’alaba e’lon qilish.
Biroq, bu «bitim san’ati» strategiyasi murakkab, uzoq muddatli masalalar, masalan, urush uchun kamroq samarali bo’lishi mumkin.
Uning Ukraina siyosati bu suyuqlikni namoyish etadi. Dastlab Yevropa liderlari bilan birgalikda 30 kunlik o’t ochishni to’xtatishni qo’llab-quvvatlagan holda, u tezda o’zining oldingi pozitsiyasiga zid ravishda Turkiyadagi to’g’ridan-to’g’ri Ukraina-Rossiya muzokaralarini qo’llab-quvvatladi.
Keyinchalik u kelishuv uchun shart sifatida Putin bilan shaxsiy uchrashuvni taklif qildi.
Bu izchillik etishmasligi ba’zi diplomatiyachilarni uning niyatlariga shubha bilan qarashga majbur qiladi: «U Ukrainadagi urush haqida nima qilishni xohlayotganini chin dildan bilmaydimi yoki u shunchaki eng tezkor yechimni taklif qilishi mumkin bo’lgan narsaga yopishib oladimi?»
Ushbu haftadagi yana ikkita qaror e’tiborga loyiqdir. Birinchidan, oylar davom etgan qimmatga tushadigan havo hujumlaridan keyin Yamanda o’t ochishni to’xtatish. Ikkinchidan, ularning yadro dasturi bo’yicha Eron bilan muzokaralar davom etmoqda va mumkin bo’lgan (ammo kam bo’lishi mumkin) kelishuv borasida ishoralar bor, bu AQSh-Isroil qo’shma harbiy harakatlari ehtimolini kamaytiradi.
Ikkala harakat ham Isroilning afzalliklariga ziddir. Benjamin Netanyahuning Tramp ma’muriyatidagi dastlabki muhim o’rniga qaramay, u chetda qolgan ko’rinadi. Trampning Yaqin Sharq safari Isroilni o’z ichiga olmagan, Suriyadagi sanktsiyalar Isroilning qo’llab-quvvatlashisiz bekor qilingan va Houthi o’t ochishni to’xtatish Tel-Aviv aeroportiga hujumdan keyin amalga oshirilgan.
Diplomatiyachilar Netanyahuning potentsial javobiga, Gazada mumkin bo’lgan eskalatsiyadan qo’rqib, xavotir bildirmoqdalar.
Oxir-oqibat, ushbu haftaning diplomatik bo’roni dastlab ko’rinib turganidan kamroq o’zgarishni keltirib chiqardi. Yaqin Sharq safari shov-shuviga qaramay, Gazadagi mojaro davom etmoqda, yangi Isroil hujumi yaqinlashmoqda va Isroil-Saudiya munosabatlarini normalizatsiya qilish uzoqda qolmoqda.
Ukraina bo’yicha muzokaralar davom etayotgan bo’lsa-da, hal qilinishi hali uzoq va Putinning ambitsiyalari noma’lumligicha qolmoqda. Buyuk Britaniya va Xitoy bilan bojxona to’lovlarini kamaytirish global bozorning sezilarli beqarorligini hali bartaraf eta olmadi.
Trampning global ideologiyasi yanada aniqlashdi: mojarodan ko’ra kapitalizmni optimistik tarzda ustuvor deb biladigan merkantilist yondashuv. Yaqin Sharq, Ukraina va subkontinentdagi muammolarni hal qilishga intilishi ham aniq, ehtimol Xitoyga e’tibor qaratish uchun.
Biroq, bu intilish aldamchi bo’lishi mumkin. Haftalar o’n yillarni o’z ichiga olgani singari, haftalar minimal uzoq muddatli ta’sirsiz ham o’tishi mumkin.
Asosiy rasm manbai: Getty Images
BBC chuqur tahlil veb-sayt va ilovasida eng yaxshi tahlillar, yangi nuqtai nazarlar, taxminlarga qarshi chiqish va kunning eng muhim global masalalari bo’yicha chuqur xabarlarni taqdim etadigan uydir. Shuningdek, biz BBC Sounds va iPlayer dan olingan o’ylantiruvchi kontentlarni ham namoyish etamiz. Sizning fikr-mulohazalaringiz qabul qilinadi.