Aprel oyida Donald Trump xalqaro hamjamiyatni keng qamrovli yangi import tariflari haqidagi e’loni bilan hayratda qoldirdi, bu qadam keng tarqalgan moliyaviy xavotirlikdan so’ng asosan to’xtatildi.
Endi, bir necha oy o’tgach, AQSh prezidenti turli savdo hamkorlari bilan kelishuvlarni yakunlagan va boshqalarga tariflarni joriy qilgan holda, bahorda kuzatilgan keng tarqalgan moliyaviy bozorlarning buzilishlarisiz, o’zining bir qator muvaffaqiyatlarini ta’kidlamoqda.
Hech bo’lmaganda, hozircha.
Trump Amerikaning global iqtisodiyotdagi o’rnini o’zgartirishga intilib, endi AQSh yangi daromadlardan, qayta tiklangan mahalliy ishlab chiqarish sektoridan va sezilarli xorijiy investitsiyalar va xarid qilishdan foyda ko’rishini taklif qilmoqda.
Ushbu prognozlarning amalga oshishi – va salbiy oqibatlar ehtimoli – noaniq bo’lib qolmoqda.
Ammo, aniq bo’lgan narsa shundaki, Trumpning ikkinchi muddatidan oldin allaqachon boshlangan erkin savdoni qayta ko’rib chiqish tendentsiyasi global hodisaga aylandi. Ushbu o’zgarish iqtisodiy manzaraning shaklini o’zgartirayotgan bo’lsa-da, u hali ba’zilar kutgan iqtisodiy falokat darajasini keltirib chiqarmadi, garchi to’liq ta’sir ko’rsatishi uchun vaqt kerak bo’lishi mumkin.
Bundan tashqari, ushbu o’zgarishlar ko’plab davlatlarni o’zlarining strategik ittifoqlarini qayta ko’rib chiqishga undadi.
Shunday qilib, darhol natija Trump tomonidan g’alaba sifatida ko’rilishi mumkin bo’lsa-da, uning kengroq maqsadlari uchun umumiy oqibatlari unchalik aniq emas. Uzoq muddatli oqibatlar sezilarli darajada farq qilishi, Trumpning merosiga yoki uning hozirgi ma’muriyatidan keyin qoldiradigan Amerikaga ta’sir qilishi mumkin.
Turli sabablarga ko’ra, 1 avgust xalqaro siyosatchilar tomonidan muhim sana sifatida belgilandi, ularga AQSh bilan yangi savdo shartlariga rozi bo’lishlari haqida ogohlantirildi – yoki potentsial zararli tariflarga duch kelishlari mumkin edi.
Oq uyning savdo bo’yicha maslahatchisi Piter Navarro «90 kun ichida 90 ta kelishuv» bo’lishini bashorat qilgan va Trump kelishuvlarga erishish haqida optimistik fikr bildirgan bo’lsa-da, muddat juda shijoatli bo’lib tuyuldi va oxir-oqibat shunday bo’lib chiqdi.
Iyul oyining oxiriga kelib, Trump savdo bitimlarining cheklangan sonini e’lon qildi, ularning ba’zilari qisqa bo’lib, o’tmishdagi muzokaralar uchun odatiy bo’lgan batafsil qoidalarga ega emas edi.
Buyuk Britaniya kelishuvga erishgan birinchi davlatlar qatorida edi, bu esa muqarrar edi. Trumpning asosiy tashvishi AQSh savdo defitsiti bo’lib, Buyuk Britaniya bilan savdo odatda muvozanatlashgan.
Aksariyat Britaniya tovarlariga dastlabki 10% tarif biroz tashvishga solgan bo’lishi mumkin bo’lsa-da, u kelajakda nima bo’lishidan darak berdi va oxir-oqibat Evropa Ittifoqi va Yaponiya kabi katta defitsitga ega bo’lgan savdo hamkorlariga qo’llaniladigan 15% stavkadan kamroq edi, o’tgan yili mos ravishda 240 milliard dollar va 70 milliard dollarni tashkil etdi.
Hatto ushbu kelishuvlarga ham shartlar kiritilgan. Masalan, ko’proq Amerika tovarlarini sotib olish majburiyatini ololmagan davlatlar ko’pincha yuqori tariflarga duch kelishdi.
Ro’yxat o’sib borgan sari – Janubiy Koreya, Kambodja, Pokiston – va tarif xatlari jo’natilganidan so’ng, Amerika importining katta qismi kelishuv yoki prezident farmoniga bo’ysundi, ko’pincha qisqa «ushbu masalaga e’tiboringiz uchun rahmat» bilan yakunlandi.
Ushbu o’zgarishlar bir nechta asosiy nuqtalarni ochib berdi.
Birinchidan, so’nggi muzokaralar eng qattiq tariflar va ular bilan bog’liq retsessiya ogohlantirishlarining oldini oldi.
Tarif darajalari va AQSh va boshqa davlatlar uchun potentsial iqtisodiy oqibatlar bilan bog’liq eng dahshatli bashoratlar amalga oshmadi.
Ikkinchidan, tarif shartlarining o’rnatilishi, qanchalik noqulay bo’lmasin, noaniqlikning bir qismini kamaytirdi, undan Trump iqtisodiy vosita sifatida, yaxshilikka ham, yomonlikka ham foydalangan.
Yaxshi tomonga, endi biznes rejalashtirishi mumkin va ilgari to’xtatilgan investitsiyalar va ishga qabul qilish qarorlari qayta tiklanishi mumkin.
Aksariyat eksportchilar endi o’z tovarlariga tarif stavkalarini bilishadi va xarajatlarni iste’molchilarga qanday boshqarish yoki o’tkazishni aniqlashlari mumkin.
Ushbu ortib borayotgan aniqlik moliyaviy bozorlarda yanada ijobiy kayfiyatga hissa qo’shdi, AQSh aktsiyalari sezilarli o’sishni ko’rsatdi.
Biroq, yomon tomonga ham shunday, chunki AQShga sotish uchun o’rtacha tarif hozir avvalgidan yuqori va tahlilchilar atigi olti oy oldin bashorat qilganidan ham ko’proq.
Trump AQShning Evropa Ittifoqi bilan kelishuvini maqtashiga qaramay, bu o’tgan o’n yilliklarda savdo to’siqlarini olib tashlashni tavsiflovchi tariflarni kamaytiradigan bitimlar emas.
Eng katta qo’rquvlar va potentsial falokat haqidagi ogohlantirishlar pasaydi. Biroq, Oxford Economics kompaniyasining global makro prognozlash direktori Ben Mayning fikricha, AQSh tariflari global iqtisodiyotga bir necha yo’l bilan «zarar etkazishi» mumkin.
«Ular, shubhasiz, AQShda narxlarni oshiradi va uy xo’jaliklarining daromadlarini qisadi», deydi u, shuningdek, siyosat AQSh kamroq tovarlar import qilsa, butun dunyo bo’ylab talabni kamaytiradi.
Ta’sir nafaqat tarif stavkasiga, balki AQSh bilan savdo munosabatlarining ko’lamiga ham bog’liq. Misol uchun, Hindiston AQShga eksport bo’yicha 25% dan ortiq tariflarga duch kelishi mumkin bo’lsa-da, Capital Economics iqtisodchilari AQSh talabi Hindiston yalpi ichki mahsulotining atigi 2% ni tashkil etgan holda, o’sishga bevosita ta’sir cheklangan bo’lishi mumkinligini taxmin qilishmoqda.
Germaniya uchun istiqbol unchalik ijobiy emas, u erda 15% tarif joriy yilda o’sishni avvalgi taxminlarga nisbatan yarim foizdan ko’proqqa kamaytirishi mumkin.
Bu, ayniqsa, retsessiyaga yaqinlashayotgan iqtisodiyot uchun muhim bo’lgan Germaniya avtomobilsozlik sanoati uchun muammo tug’diradi.
Shu bilan birga, so’nggi oylarda Hindiston AQShda sotiladigan smartfonlarning asosiy manbaiga aylandi, chunki Xitoyga qarshi potentsial harakatlar haqidagi xavotirlar Apple kompaniyasini ishlab chiqarishni ko’chirishga undadi.
Aksincha, Hindiston AQShga sotishda kamroq tariflarga duch keladigan Vetnam va Filippin kabi davlatlar boshqa sohalarda nisbatan jozibadorroq etkazib beruvchilarga aylanishi mumkinligini biladi.
Umuman olganda, ta’sir dastlab qo’rqilganidan kamroq bo’lishi mumkinligidan xursandchilik bor. Biroq, allaqachon qabul qilingan qarorlar global savdo yo’nalishlari va ittifoqlari uchun uzoq muddatli oqibatlarni ko’rsatmoqda.
AQSh bilan uzoq muddatli munosabatlarga noaniqlikning kiritilishi Buyuk Britaniyaning Evropa Ittifoqi bilan aloqalarni mustahkamlash va Hindiston bilan savdo bitimini ta’minlash bo’yicha sa’y-harakatlariga turtki berdi.
Ko’pgina davlatlar uchun bu uyg’onish qo’ng’irog’i bo’lib xizmat qildi – yangi ittifoqlarga doimo e’tiborli bo’lish zarurati.
Tafsilotlar yakunlanar ekan, AQSh iqtisodiyoti uchun oqibatlari aniqlashib bormoqda.
Bahor oxirida o’sish Amerika tovarlariga yuqori tariflardan qochish uchun biznesning shoshilinch eksport sotuvlari o’sishidan foyda ko’rdi.
Iqtisodchilar ushbu o’sish yilning qolgan qismida sekinlashishini kutishmoqda.
Tariflarning yil boshida o’rtacha 2% dan hozirgi paytda taxminan 17% gacha oshishi AQSh hukumatining daromadiga sezilarli ta’sir ko’rsatdi – bu Trumpning savdo siyosatining belgilangan maqsadi. Import bojlaridan bu yil 100 milliard dollardan ortiq mablag’ yig’ildi, bu AQSh federal daromadining taxminan 5% ni tashkil etdi, o’tgan yillarda esa taxminan 2% edi.
G’aznachilik kotibi Skott Bessent joriy yilda jami tarif daromadi taxminan 300 milliard dollarni tashkil etishini kutmoqda. Taqqoslash uchun, federal daromad solig’i har yili taxminan 2,5 trillion dollar ishlab chiqaradi.
Amerikalik iste’molchilar oldingi safda qolmoqda va narxlarning ko’tarilishini hali to’liq his qilishmadi. Biroq, Unilever va Adidas kabi yirik iste’mol tovarlari kompaniyalari xarajatlarning oshishini miqdoriy baholay boshlaganligi sababli, ba’zi narxlarning ko’tarilishi kutilmoqda, bu Trumpning kerakli stavkani pasaytirishni kechiktirishi va iste’mol xarajatlarini kamaytirishi mumkin.
Prognozlar o’z-o’zidan noaniq, ammo bu iste’mol narxlarini pasaytirishni va’da qilgan, ularni oshiradigan siyosatni emas, balki prezident uchun haqiqiy siyosiy xavf tug’diradi.
Trump va Oq uyning boshqa rasmiylari moliyaviy yukning bir qismini qoplash uchun prezidentning siyosiy muvaffaqiyatini qo’llab-quvvatlagan kam daromadli amerikaliklarga, ko’k yoqali saylovchilarga chegirma cheklarini berishni taklif qilishdi.
Bunday sa’y-harakatlar og’ir bo’lishi mumkin va Kongressning roziligini talab qiladi.
Shuningdek, u amaldagi xarajatlar va soliq imtiyozlarini qoplash uchun yangi federal daromadni ta’kidlash va kelajakda mahalliy ish o’rinlari yaratish va boylikni va’da qilish keyingi yili shtat va Kongressga bo’lib o’tadigan oraliq saylovlarda Respublikachilar partiyasi uchun siyosiy xavf tug’dirishini anglatadi.
Murakkablikni qo’shib, bir qator sohalarda, xususan, Kanada va Tayvan bilan bitimlar hali yakunlanmagan.
AQSh ma’muriyati farmatsevtika va po’lat sanoati bo’yicha o’z qarorlarini hali e’lon qilgani yo’q. Xitoyning muhim masalasi boshqa muddatga bo’ysungan holda hal etilmagan.
Trump payshanba kuni ertalab AQShning yana bir yirik savdo hamkori bo’lgan Meksika bilan muzokaralarni uzaytirishga rozi bo’ldi.
Erisilgan kelishuvlarning aksariyati og’zaki bo’lib, imzolangan emas. Trumpning kelishuvlariga biriktirilgan shartlar, masalan, Amerika energetikasiga ko’proq sarflash yoki Amerikaga investitsiya qilish, haqiqatan ham bajariladimi, noma’lum.
Ba’zi hollarda xorijiy liderlar prezident tomonidan e’lon qilingan qoidalarning mavjudligini rad etishdi.
Mr. Mayning so’zlariga ko’ra, Oq uy va turli davlatlar o’rtasidagi tarif kelishuvlarini baholashda «iblis tafsilotlarda» va tafsilotlar kam.
Ammo, shuni aniqki, dunyo halokatli savdo urushi yoqasidan qaytdi. Endi, davlatlar savdo to’siqlarining yangi to’plamida harakatlanar ekan, Trump vaziyatni nazorat qilishni maqsad qilgan.
Biroq, tarix uning asosiy maqsadi – ishlab chiqarishni va ishlarni Amerikaga qaytarish – faqat cheklangan muvaffaqiyatga erishishi mumkinligini ko’rsatmoqda. Kanada va Evropa Ittifoqi kabi Amerikaning uzoq muddatli savdo hamkorlari endi ishonchli iqtisodiy ittifoq deb hisoblamaydigan narsalardan qochish uchun iqtisodiy va siyosiy aloqalarni o’rganishga kirishishlari mumkin.
Trump Amerika o’zining yarim asrdan ko’proq vaqtini o’rnatishga sarflagan global savdo tizimining markazida o’ziga xos o’rni tomonidan ta’minlangan ta’sirdan foyda ko’rishi mumkin. Biroq, agar joriy tariflar tubdan qayta qurishga olib keladigan bo’lsa, natijalar oxir-oqibat AQShga foyda keltirmasligi mumkin.
Ushbu savollarga javoblar haftalar yoki oylar davomida emas, balki yillar davomida paydo bo’ladi. Shu bilan birga, Trumpning o’z saylovchilari xarajatlarni – yuqori narxlar, kamroq tanlov va sekinroq o’sish orqali to’lashlari kerak bo’lishi mumkin.
Qo’shimcha hisobot: Maykl Reis. Yuqori rasm krediti: Getty Images
BBC InDepth – bu veb-sayt va ilovadagi eng yaxshi tahlil uchun uy, bu taxminlarga qarshi turadigan yangi nuqtai nazarlar va kunning eng katta masalalari bo’yicha chuqur hisobotlar. Shuningdek, biz BBC Sounds va iPlayer orqali fikr yurituvchi kontentni namoyish etamiz. InDepth bo’limi bo’yicha fikr-mulohazalaringizni quyidagi tugmani bosish orqali yuborishingiz mumkin.
Yaqinda ICE Kongressdan milliardlab mablag’ oldi, chunki Trump ma’muriyati deportatsiya harakatlarini kuchaytirishga intilmoqda.
Avtomobillardan tortib ketchupgacha AQSh tariflari va Kanadaning qarshi choralarining cho’ntaklarga ta’siri.
Prezident Trump tomonidan juma kuni e’lon qilingan barcha yangi AQSh tariflarini ko’rsatadigan jadval
Prezident, shuningdek, o’nlab mamlakatlarga keng qamrovli tariflarni e’lon qildi, chunki u global savdo qanday ishlashini qayta qurish harakatini davom ettirdi.
Iqtisodchilarning aytishicha, prezidentning import soliqlar AQShda bir qator mahsulotlar narxining oshishiga olib kelishi mumkin.