AQSh prezidenti sifatida ikkinchi muddatini yanvar oyida boshlagan Donald Tramp tinchlik va birdamlikni ustuvor vazifa qilib qo’yishga vaʼda berdi. U ichki va xalqaro auditoriyalarga: «Mening eng faxrlanadigan merosim tinchlikparvar va birlashtiruvchi bo’lishdir», deb eʼlon qildi.
Taxminan yuz kun o’tgach, uchta boy arab davlatini qamrab olgan ilk xorijiy safarida u bu maqsadga erishishda taraqqiyot borligini taʼkidladi. Ukrainadagi vaziyatga ishora qilib, u: «Sizga aytamanki, dunyo hozirda ancha xavfsizroq joy. O’ylaymanki, ikki-uch hafta ichida biz ancha xavfsizroq joyga ega bo’lishimiz mumkin», dedi.
Biroq, o’zini «dunyoning eng yaxshi tinchlikparvari» deb ataganining samaradorligini baholash nozik baho berishni talab qiladi. Prezident Tramp chinakamda yanada xavfsizroq global muhitni yaratayotganmi yoki bilmasdan mavjud keskinliklarni kuchaytirmoqdamimi?
Har tomonlama tahlil turli nuqtai nazarlarni hisobga olishni talab qiladi.
Dunyodagi eng muhim mojarolarning voqeliklarini eʼtiborsiz qoldirib bo’lmaydi.
Prezident Tramp Rossiya hamkori Vladimir Putin bilan muzokara olib borishdagi noyob qobiliyati bilan maqtanmoqda. Biroq, 2022 yildagi keng ko’lamli bosqindan beri Rossiyaning Ukrainaga qarshi rekord darajadagi dron va raketalar yordamida kuchaygan hujumlari qarama-qarshi voqeani namoyish etadi.
Xuddi shunday, u Gazada tinchlik o’rnatish haqidagi takrorlangan chaqiruvlariga qaramay, Qizil Xoch dala kasalxonasidan ushbu haftadagi xabarlar klinik ochilganidan bir yildan ko’proq vaqt o’tgach, qurol bilan bog’liq jarohatlarning eng yuqori sonini ko’rsatmoqda.
Aksincha, baʼzi ijobiy taraqqiyotlarni ko’rish mumkin.
AQSh va Eron o’rtasida yadroviy muzokaralar olib borilmoqda, bu mojarodan qochish uchun qulay kelishuvga sodiq qolgan Amerika prezidenti tomonidan amalga oshirilmoqda.
Oman vositachiligidagi muzokaralar navbati yakshanba kuni rejalashtirilgan, ammo Eronga qarshi Isroilning harbiy harakatlari haqida taxminlar davom etmoqda.
Prezident Trampning o’tgan oy Saudiya Arabistoni ittifoqchisi tomonidan ilgari surilgan sanktsiyalarni yengillashtirish to’g’risidagi kutilmagan eʼlonidan keyin Suriya ichki nizolar va qashshoqlikni bartaraf etish imkoniyati yaxshilandi.
Jenevada joylashgan Gumanitar muloqot markazi ijrochi direktori Devid Harland vaziyatni quyidagicha umumlashtirdi: «Bu eng yomon va eng yaxshi paytlar. Hozir dunyoda urushlar avvalgidan ko’p, ammo ko’proq mojarolar muzokara stolida va baʼzilari oldinga siljiyapti».
Trumpning faqat u asosiy ishtirokchilar bilan muloqotni osonlashtirishi mumkin degan daʼvosi baʼzi haqiqatga ega. U Putin va Isroil Bosh vaziri Benjamin Netanyahu kabi rahbarlarning eʼtiborini o’ziga xos tarzda jalb qiladi.
«Ha, ular undan qo’rqishadi», – deb tasdiqladi Trampning sobiq milliy xavfsizlik maslahatchisi o’rinbosari K.T. MakFarlend, u prezidentning global xavfsizlikka taʼsiri haqidagi BBC Jahon xizmati munozarasida ishtirok etadi.
Uning «kuch orqali tinchlik» yondashuvi uning kuchli shaxsiyati, kuchli tahdidlari va to’g’ridan-to’g’ri muloqoti mojarolarni hal qilishi mumkinligiga bo’lgan ishonchiga bog’liq. U urushlarni tez tugatishi mumkinligini daʼvo qilgan bo’lsa-da, bu hali to’liq amalga oshmadi.
Trump rossiyalik va ukrain amaldorlari o’rtasida yangi muloqotni osonlashtirgan bo’lsa-da, asirlar almashinuvidan tashqari mohiyatli taraqqiyot cheklangan va prezident Putin urushni tugatishga hech qanday belgisi yo’q.
Trumpning Hamasga qilgan qattiq ogohlantirishlari, Isroilga bosim bilan birga, yanvar oyida, hatto uning inauguratsiyasidan oldin ham, Gazo bo’yicha tinchlik kelishuvida yordam berdi. Biroq, Tramp «ulkan» deb atagan bu sulh mart oyida buzildi.
Arab diplomati prezidentning murakkab mojarolarda tezkor yechimlarni afzal ko’rishini taʼkidlab, «U tafsilotlarga kirishni yoqtirmaydi» dedi.
BMTning sobiq Bosh kotibi o’rinbosari va hozirgi vositachilik guruhi xalqaro ijrochi direktori Martin Griffiths vaqtinchalik to’xtash joylaridan ko’ra uzoq muddatli tinchlik bitimlarining ahamiyatini taʼkidladi: «Bizning barch amiz kelishuvlarni xohlaymiz, lekin biz bilamizki, kelishuvlar ishlamaydi yoki davom etmaydi, agar ular urushni tugatish shartnomalari emas, balki tinchlik shartnomalari bo’lmasa».
O’zining buzuvchi yondashuvi bilan tanilgan Tramp tajribali diplomatlarning ekspertizasini rad etib, «Ular daryolarni, tog’larni, hududni bilishi mumkin, lekin ular bitimlarni qanday tuzishni bilishmaydi», deb aytdi.
Buning o’rniga u o’zining biznes tarmog’idagi maslahatchilardan, xususan, uning golf hamkori va sobiq ko’chmas mulk bo’yicha advokat Stiven Vitkoffdan foydalanishni afzal ko’radi, u hozirda turli xalqaro masalalarni boshqarmoqda.
Prezident Trampning «Amerikani yana buyuk qilish» dasturi alohida bitimlardan tashqariga chiqadi. Uning harakatlari Ikkinchi Jahon urushidan keyin o’rnatilgan qoidalarga asoslangan xalqaro tartibni sezilarli darajada shubha ostiga oldi.
Panama kanali, Grenlandiya va Kanada to’g’risidagi takrorlangan bayonotlari jahon rahbarlari orasida katta tashvish tug’dirdi.
U ittifoqchilar va raqiblarga qo’ygan katta miqdordagi tariflari qasos choralari va global savdo urushi qo’rqinchini keltirib chiqardi va mavjud ittifoqlarni yanada kuchaytirdi.
Aksincha, u NATO ichida ham baʼzi aktyorlarni safarbar qildi va ittifoq rahbari aʼzolarni harbiy xarajatlarini ko’paytirishga undadi.
Amerika prezidenti o’tgan oy chegaralararo to’qnashuvlardan keyin Hindiston va Pokiston o’rtasida sulh tuzilganligi uchun ham o’ziga xizmat qildi. AQShning ishtiroki taʼsirli bo’lsa-da, boshqa aktyorlarning hissasi ham tan olinishi kerak.
Uning «Amerika birinchi» yondashuvi boshqa mojarolarga, xususan Sudanda davom etayotgan zo’ravonliklarga kamroq eʼtibor qaratdi.
Biroq, turli hududlardagi urush tarafdorlari uning ishtirokini faol ravishda izlamoqda, ularning mineral resurslari va investitsiya salohiyatidan foydalanmoqda. Prezident Trampning Kongo bo’yicha xavfsizlik uchun minerallar kelishuvi asosiy mojaro omillarini eʼtiborsiz qoldirgani uchun tanqidga uchradi.
«Agar siz o’nlab yillar davom etgan urushni tugatish uchun mineral shartnomasidan foydalansangiz, unda bu ishni allaqachon hal qilgan mamlakatlar bo’lar edi», dedi Xalqaro inqiroz guruhi prezidenti Komfort Ero.
Uning maʼmuriyatining BMT yordamini kamaytirishi va USAIDni tugatishi zaif aholining azobini kuchaytirdi va keskinliklarni kuchaytirdi.
Bundan tashqari, ikkinchi muddatining bir necha oylaridan so’ng, Tramp hamkorlik qilmaydigan tomonlarga bo’lgan xafachiligi Ukrainadagi urush kabi mojarolardan chiqib ketish tahdidiga olib keldi.
«Bitim abadiy davom etadi», – deb taʼkidladi BMTning sobiq Bosh kotibi o’rinbosari Martin Griffiths. «Siz boshlashingiz va qolishingiz kerak».
BBC Jahon xizmati munozarasi – Donald Tramp dunyoni xavfsizroq yoki xavfliroq qilyaptimi?
BBC Jahon xizmati munozarasi Tramp prezidentligi davrida tez o’zgarib borayotgan global landshaftni ko’rib chiqadi. Bosh xalqaro muxbiri Liz Dushe ekspertlar paneli bilan birgalikda paydo bo’layotgan yangi xalqaro tartib dunyoni xavfsizroq qiladimi yoki yo’qmi degan masalani muhokama qiladi.
Munozara BBC News kanalida soat 13-iyun, juma kuni soat 21:00 BSTda namoyish etiladi, BBC News veb-saytida translyatsiya qilinadi va 14-iyun, shanba kuni BBC Radio 5Live va Jahon xizmati radiosida efirga uzatiladi.
Gubernator Noemni uzib qo’yganidan keyin Kaliforniya senatori Aleks Padilla hokimiyat organlari tomonidan matbuot anjumanidan olib ketildi.
Isroil bosh vaziri Eronning yadroviy qurollanishini darhol tahdid sifatida tavsifladi, Eron prezidenti esa qattiq javob berishga qasamyod qildi.
Xom neft narxlari turli sohalarga, oziq-ovqat mahsulotlarining narxidan tortib yoqilg’i narxigacha taʼsir qiladi.
Buyuk Britaniyaning vaziyatga munosabatini muhokama qilish uchun Cobra yig’ilishi rejalashtirilgan.
Federal sudya ilgari Tramp maʼmuriyatiga Kaliforniyaning Milliy gvardiyasi ustidan nazoratni davlatga qaytarishni buyurgan edi.