«`html
Shanba kuni Singapurda gavjum yo’lda 3 metrlik (10 fut) chuqurlikdagi voronka paydo bo’lib, qora Mazda avtomobilini yutib yuborganida, yaqin joydagi qurilish maydonchasidagi ishchilar darhol javob berishdi.
Ishchilar o’z ish joylaridan arqon olib, mashinadan chiqishga muvaffaq bo’lgan ayol haydovchiga tashlashdi.
Besh daqiqadan kamroq vaqt ichida ular uni xavfsiz joyga tortib olishga muvaffaq bo’lishdi.
«Men qo’rqdim, lekin yagona fikrim bu ayolni birinchi bo’lib qutqarish kerak edi», – dedi qurilish maydonchasi boshlig’i Suppiah Pitchai Udaiyappan jurnalistlarga.
Voqea tasvirlari ijtimoiy tarmoqlarda tez tarqaldi, ko’pchilik ishchilarni qahramon sifatida maqtab chiqdi.
Janob Udaiyappan – bu Singapurda Bangladesh, Hindiston va Myanma kabi kam daromadli davlatlardan kelgan 1,17 million ishchini ta’riflash uchun ishlatiladigan «migrant ishchi» atamasidir.
Aksariyat hollarda singapurliklar odatda qochadigan kam maoshli va mehnat talab qiladigan ishlarni bajaradilar.
Bu migrant ishchilarning Singapurda hayotni saqlab qolish uchun birinchi yordam ko’rsatuvchi sifatida harakat qilgan birinchi holat emas. Aprel oyida to’rt nafar ishchi do’konda yuz bergan yong’inda qolib ketgan bolalarni qutqarishga yordam berdi.
Ularning yaqinda qilgan harakatlari Singapurdagi kam maosh oluvchi ishchilarning huquqlari yoki yo’qligi haqida munozaralarni qayta olovlantirdi.
Singapurning jadal rivojlanayotgan iqtisodiyoti ushbu ishchilarga katta bog’liq bo’lib, ular mamlakatning xorijiy ishchi kuchining deyarli to’rtdan uch qismini tashkil qiladi. Ko’pchilik qurilish, dengiz kemasozlik va ishlab chiqarish kabi sohalarda ishlaydi.
Singapurda minimal ish haqi bo’lmasa-da, advokatlik guruhlari ushbu ishchilar oyiga atigi 300 Singapur dollari (233 AQSh dollari; 175 funt sterling) ishlab topishlarini, ko’pincha turar-joylardan uzoqda joylashgan gavjum yotoqxonalarda yashashlarini xabar qilishmoqda.
Ular ko’pincha ishga joylashtirish agentliklari va ish beruvchilar tomonidan suiiste’mollarga duch kelishadi, jumladan, haddan tashqari ishlash, haq to’lanmagan mehnat va yetarli bo’lmagan yashash sharoitlari. Ushbu muammolar yaxshi hujjatlashtirilgan, ammo faollar yillar davomida kam narsa o’zgarganini ta’kidlamoqda.
«Bugun siz ularni nishonlaysiz. Ertaga siz ularni firibgarlar, yolg’onchilar va iflos deb umumlashtirishga qaytasiz», – deb yozdi ijtimoiy xodim Suraendher Kumarr Instagramda, voronka hodisasiga javoban.
2020-yilda COVID-19 pandemiyasi davrida ishchilarning yashash sharoitlari ishchilar yotoqxonalari virusli o’choqlarga aylanganida, har kuni yuzlab ishchilarning testlari ijobiy natija berganida fosh bo’ldi.
Bu ularning yashash sharoitlari haqida ommaviy munozaralarga sabab bo’ldi – advokatlar o’nlab yillar davomida ogohlantirgan muammolar – va keyinchalik rasmiylar yotoqxona standartlarini yaxshilash uchun choralar ko’rdilar.
Yana bir doimiy muammo, voronka hodisasi bilan yana yuzaga kelgan, ushbu ishchilarni tashish uchun tekis yuzali yuk mashinalaridan foydalanishdir.
«Migrant ishchilarning, ehtimol yuk mashinalari orqasida tashilgani, singapurlikni o’z mashinasida qutqarish uchun borishlari haqiqatan ham achinarli», dedi huquqlar guruhi a’zosi Kumarr.
Singapur qonunlari tibbiy favqulodda vaziyatlardan tashqari, shaxslarning bunday yuk mashinalarining yukxonasida sayohat qilishini taqiqlaydi. Biroq, agar ular yuk mashinalari egalari tomonidan ish bilan ta’minlangan bo’lsa, bunga ruxsat etiladi.
Ba’zan, 12 tagacha ishchi xavfsizlik kamarlarisiz tekis yuzali yuk mashinasining orqasiga tiqilib olinadi. Bu tovarlarni tashish uchun yuk mashinalaridan foydalanadigan ko’plab ish beruvchilar uchun tejamkor variantdir.
Biroq, bu amaliyot ko’plab baxtsiz hodisalarga olib keldi, ba’zilari o’lim bilan yakunlandi.
2021-yil aprel oyida ikki nafar xorijiy ishchi halok bo’ldi va o’ndan ortiq odam jarohatlandi, o’sha paytda ular bo’lgan yuk mashinasi to’xtab turgan tekis yuzali yuk mashinasiga urildi.
2024-yilda kamida to’rt nafar ishchi halok bo’ldi va 400 dan ortiq odam shunga o’xshash baxtsiz hodisalarda jarohatlandi.
Faollar uzoq vaqtdan beri transportning ushbu turini taqiqlashni talab qilib kelmoqdalar – bu masala parlamentda qayta-qayta muhokama qilingan, ammo unchalik katta o’zgarishlar bo’lmadi.
Singapur hukumati doimiy ravishda kompaniyalarni ishchilarni avtobuslarda tashishga undashini, ammo bunday yuk mashinalarini to’liq taqiqlash kichik biznes uchun imkonsizligini ta’kidlaydi.
«Ularning ko’pchiligi yopilishga majbur bo’lishi mumkin, bu esa mahalliy va xorijiy ishchilarning ish joylarini yo’qotishiga olib keladi», dedi davlatning katta vaziri fevral oyida parlamentga.
«Bu [davlat uy-joyi], maktablar, kasalxonalar va [poyezd] liniyalari kabi muhim loyihalarning kechikishiga olib keladi va singapurliklar uchun xarajatlarning oshishiga olib keladi.»
Faollar rasmiylarni ishchilarning huquqlarini shunchaki iqtisodiy mulohazalarga qisqartirganliklari uchun tanqid qilmoqdalar va Birlashgan Arab Amirliklari va Bahrayn kabi migrant ishchilarga katta bog’liq bo’lgan boshqa davlatlar odamlarni yuk mashinalarida tashishni taqiqlaganini ta’kidlamoqda.
Janob Kumarr xorijiy ishchilardan yig’ilgan yig’imlardan xarajatlarni biznes va iste’molchilarga o’tkazmasdan transportning boshqa turlarini subsidiyalash uchun foydalanish mumkinligini aytdi.
Migrantlarning huquqlarini himoya qiluvchi yana bir tashkilot – Migratsiya Iqtisodiyotining Gumanitar Tashkilotining katta tadqiqotchisi Jaya Anil Kumarning aytishicha, hukumat nutqi «status-kvoni saqlab qoladi [va] ish beruvchilarning qo’liga migrant ishchilarning hayoti va tirikchiligi ustidan nomutanosib kuch beradi.»
Yuk mashinalarida sayohat qilishni taqiqlash – advokatlar talab qilayotgan ko’plab o’zgarishlardan biri, shu jumladan, tirikchilik uchun yetarli ish haqi, kuchliroq ma’lumot beruvchilarni himoya qilish va subsidiyalangan sog’liqni saqlash.
Umrining o’nlab yillarini Singapurga bag’ishlaganiga qaramay, ushbu ishchilar xorijiy mutaxassislar va rahbarlarning ish ruxsatnomasidan farq qiladigan ish ruxsatnomasining turi tufayli doimiy ildiz otish imkoniyatiga ega emaslar.
Ular mamlakatda qancha ishlaganlaridan qat’i nazar, doimiy rezidentlikka ega bo’lish huquqiga ega emaslar. Masalan, o’tgan hafta oxiridagi voronka qutqaruviga rahbarlik qilgan janob Udaiyappan 22 yildan beri Singapurda ishlaydi.
Ish ruxsatnomasi egalari, shuningdek, singapurliklar bilan turmush qurish uchun hukumatning ruxsatini olishlari kerak – bu faollar yillar davomida ta’kidlab kelgan yana bir masala.
«Qonunchilik o’zgarishi sekin kechdi, chunki ta’sirli o’zgarishlarni amalga oshirish uchun yetarli siyosiy iroda bo’lmadi», dedi xonim Anil Kumar.
Hafta boshida rasmiylar voronka qutqaruvida ishtirok etgan yetti nafar ishchiga yodgorlik tangalarini taqdim etishdi, davlat vaziri ularning harakatlarini «migrant ishchilarning jamiyatga qanday yordam berishining juda yaxshi namunasi» deb ta’rifladi.
Biroq, ko’pchilik bu harakatni tokenizm deb tanqid qilishdi.
«Ularga qahramonligi uchun qanchalik ‘rahmat’ aytish, Singapurda biz yashayotgan hayotni ta’minlash uchun ularni har kuni ezadigan ekspluatatsion iqtisodiy modelni oqlamasligi kerak», dedi janob Kumarr.
Ko’pchilik bu fikrlarni ijtimoiy tarmoqlarda takrorlashdi va erkaklar ko’proq e’tirofga loyiq ekanliklarini aytishdi. Ba’zilar pul mukofotlari va hatto doimiy rezidentlik berilishini talab qilishdi.
Singapur Mehnat Vazirligi BBCga migrant ishchilar uchun «ko’proq minnatdorchilik shakllarini talab qiluvchi fikrlarni olishdan xursand» ekanligini aytdi, ammo ko’tarilgan aniq takliflarga javob bermadi.
«Ularning kundalik g’amxo’rlik va jasorati jamiyat sifatida biz kimmizning bir qismi sifatida e’tirof etilishi va nishonlanishi kerak», dedi vazirlik vakili so’rovlarga javoban.
Migrantlar huquqlarini himoya qiluvchi Its Raining Raincoats guruhi o’zining mablag’ yig’ishidan 72 000 Singapur dollari (55 840 AQSh dollari; 41 790 funt sterling) yig’di, bu yetti erkak o’rtasida teng taqsimlanadi.
«Biz ko’p marta ushbu migrant ishchilarning ko’plab fuqarolarni, shu jumladan bolalarni xavfli vaziyatlardan qutqarish uchun o’z hayotlarini qanday xavf ostiga qo’yganini ko’rdik», dedi Singapur markazida bangladeshlik ishchilar uchun faoliyat markazini boshqaruvchi AKM Mohsin.
«Ular yangiliklarda paydo bo’ladi va insonparvarlik ishining ajoyib namunalari sifatida ko’rsatiladi, ammo ularning insoniyligi va inson huquqlari ish joylarida, qanday tashilganlarida va qanday yashashlarida doimiy ravishda buziladi», dedi janob Mohsin.
Biroq, yillar davomida migrant ishchilar masalalari bo’yicha xabardorlik oshdi.
Advokatlik guruhlari va hukumat ishchilarni va kengroq jamiyatni birga olib keladigan tadbirlarni tashkil etdi.
Misol uchun, janob Mohsin migrant ishchilar uchun yozish, raqsga tushish va musiqa chalish uchun joy boshqaradi – singapurliklar ularning asarlarini tarjima qilish va nashr etishga yordam berishdi va ko’pincha ularning chiqishlari uchun tomoshabinlarni ta’minlaydilar.
Ammo ba’zi faollarning aytishicha, mamlakatdagi ko’pchilik hali ham migrant ishchilarni mahalliy jamiyatdan alohida va past tabaqa sifatida ko’radi.
Ko’pchilik shaharning turar-joy hududlaridan uzoqroqda joylashgan sanoat hududlarida yashaydi va ishlaydi.
2008-yilda Serangoon Gardensda, yuqori o’rta tabaqali mahalla, 1400 ga yaqin aholi o’z uylari yaqinida migrant ishchilar yotoqxonasining qurilishiga qarshi petitsiya yozishdi.
Ularni tinchlantirish uchun rasmiylar yotoqxonaning hajmini kamaytirdilar va ishchilar yotoqxonaga kirishlari uchun alohida yo’l qurdilar.
«Biz ularni asosan odamlarning boshqa tabaqasi sifatida ko’ramiz. Biz ulardan xizmat ko’rsatishni kutamiz va ularning bu yerda bo’lishining sababi shu deb hisoblaymiz», dedi advokatlik guruhi Transient Workers Count Too vitse-prezidenti Aleks Au.
«Xizmatchilar o’z xo’jayinlariga yordam berish uchun sakrashlari kerak.»
Mahalliy rasmiylar «favqulodda rejalashtirishda kamchiliklar» borligini tan olishdi va bu hodisa «uyg’onish qo’ng’irog’i» bo’lib xizmat qiladigan achinarli saboq ekanligini aytishdi.
17 yil oldin sodir etilgan hujumda olti kishi halok bo’lgan va yuzga yaqin kishi jarohatlangan.
AQSh prezidenti chora-tadbirlar 1-avgustdan, AQShning savdo bitimi uchun belgilangan muddatidan boshlab kuchga kirishini aytdi.
Hindistonning aviatsiya regulyatori o’tgan oyda halokatli halokatdan so’ng tekshiruv ostida bo’lgan Air India-dagi xavfsizlik qoidabuzarliklari haqida batafsil ma’lumot berdi.
Nasa-Isro qo’shma missiyasi Nisar quruqlik, dengiz yoki muz qoplamalaridagi eng kichik o’zgarishlarni qayd etadi.
«`