Yak. Avg 3rd, 2025
Shubha Saqlanib Qolmoqda: Starmerning Va’dasiga Falastinliklarning Nuqtai Nazari

Buyuk Britaniya Bosh vaziri Ser Kir Starmerning – undan oldin Fransiya va Kanada tomonidan qoʻllab-quvvatlangan – sentyabr oyida BMT Bosh Assambleyasida Falastin davlatini tan olish rejasining asosiy sababi, ikki davlat yechimini hayotiy diplomatik strategiya sifatida jonlantirish, uni 25 yil avval Oslo tinchlik jarayoni qonga botib qulagandan buyon ramziy ishoraga aylangan holatdan chiqarishdir.

Gʻarbiy Sohildagi sayohat Isroil qurgan jismoniy toʻsiqlarni yaqqol eslatib turadi, bu esa Isroilning Falastinliklar oʻz kelajak davlati uchun tasavvur qilgan bahsli tepaliklar va vodiylardagi mavjudligini mustahkamlaydi.

Isroilning 1967-yilgi Yaqin Sharq urushidan soʻng boshlangan ulkan milliy loyihasining muvaffaqiyati hozirda 700 000 dan ortiq isroillik istiqomat qilayotgan yahudiy aholi punktlarining koʻpayishida yaqqol koʻrinadi.

Deyarli oltmish yil davom etgan va milliardlab investitsiyalarni talab qilgan bu harakat, ishgʻolchi davlatga oʻz fuqarolarini ishgʻol qilingan yerga joylashtirishni taqiqlovchi xalqaro huquqni buzganligi sababli, ham ittifoqchilar, ham dushmanlar tomonidan qoralandi.

Oʻtgan yili Xalqaro Sud butun ishgʻolni noqonuniy deb topdi.

Shunga qaramay, Binyamin Netanyaxu boshchiligidagi hukumat aholi punktlarini yanada kengaytirishga intilmoqda.

May oyi oxirida Mudofaa vaziri Isroil Kats va Moliya vaziri Bezalel Smotrich birgalikda Gʻarbiy Sohilda 22 ta yangi aholi punkti qurish rejalari haqida eʼlon qildi.

Kats oʻnlab yillardagi eng yirik boʻlgan ushbu muhim kengayishni «Isroilga tahdid soladigan va dushmanlarimizga qarshi bufer boʻlib xizmat qiladigan Falastin davlatining tashkil etilishiga toʻsqinlik qiluvchi strategik qadam» deb taʼrifladi.

U yana shunday dedi: «Bu sionistik, xavfsizlik va milliy javobdir – va mamlakat kelajagi boʻyicha aniq qaror».

Kats bilan birga Gʻarbiy Sohildagi aholi punktida istiqomat qiluvchi va bu yer yahudiy xalqiga ilohiy ravishda berilgan deb hisoblaydigan ultra-millatchi yetakchi Bezalel Smotrich ham bor edi. Smotrich Moliya vaziri lavozimidan tashqari, Gʻarbiy Sohildagi hududni samarali boshqaradi va keng koʻlamli rejalashtirish vakolatiga ega.

Smotrich aholi punktlarining kengayishini «bir avlodda bir marta qabul qilinadigan qaror» deb olqishlab, «Keyingi qadam – suverenitet!» deb eʼlon qildi.

Isroil va Falastin hududlarida Smotrich va uning ittifoqchilari tomonidan tilga olingan «suverenitet» anneksiyani anglatishi keng tushuniladi.

Smotrich yer ustidan faqat yahudiylarning nazoratini yoqlaydi va falastinliklarni koʻchirish strategiyalarini ochiq muhokama qilgan.

Gʻarbiy Sohildagi tepaliklarda turli rivojlanish bosqichlarida boʻlgan aholi punktlari bor, ular yetuk infratuzilmaga ega boʻlgan tashkil etilgan shaharlardan tortib, diniy ehtirosni yahudiylarning haddan tashqari millatchiligi, oʻqotar qurollar va baʼzan falastinlik qoʻshnilariga nisbatan oʻldiradigan zoʻravonlik bilan uygʻunlashtiradigan yosh jangari koʻchmanchilar yashaydigan yangi chekka hududlargacha boradi.

BMT va tinchlik tashkilotlari tomonidan toʻplangan maʼlumotlar shuni koʻrsatadiki, 7-oktyabrdagi hujumlardan beri falastinlik jamoalarga qarshi koʻchmanchilarning zoʻravon hujumlari koʻpaygan.

Ushbu zoʻravonlikning kuchayishini baholash uchun men taxminan 1500 nafar aholisi boʻlgan, asosan xristian qishlogʻi boʻlgan Taybehga tashrif buyurdim.

Taybeh – aholisidan koʻra koʻproq uylari boʻlgan koʻrinadigan sokin qishloq. Isroil ishgʻolining deyarli oltmish yilligidan soʻng, emigratsiya Taybeh aholisini kamaytirdi, hozirda qishloqning oʻzidan koʻra koʻproq aholi chet elda yashaydi.

Mening tashrifimdan ikki kecha oldin koʻchmanchilar qorongʻilikdan foydalanib, qishloqqa kirib, Kamal Tayaning mashinasiga oʻt qoʻyishdi va zaytun bogʻlariga qaragan hududda joylashgan yangi uyiga bostirib kirishga urinishdi. Devorlar qizil rangda chizilgan ibroniycha grafitlar bilan ifloslantirilgan.

Oʻrta yoshli Kamal hozir oilasini qishloq chetiga koʻchirishning donoligiga shubha qilmoqda va xavfsizlik kamera tizimini oʻrnatmoqda.

«Biz juda, juda qoʻrqdik», – deb eslaydi Kamal. «Mening bolalarim va keksa onam bor. Hayotimizga tahdid solindi va bu dahshatli edi».

Men Buyuk Britaniyaning Falastinni tan olish rejasi uning ahvolini yaxshilashiga taʼsir qiladimi, deb soʻradim.

«Menimcha, yoʻq. Buyuk Britaniya kabi qudratli davlatning bizni qoʻllab-quvvatlashi katta qadam, ammo joyida bu koʻp narsani oʻzgartirmaydi. Isroil hech qanday xalqaro rezolyutsiyalar yoki qonunlarga rioya qilmaydi».

«U butun dunyodagi hech qaysi davlatni tinglamaydi».

Ertasi kuni kechasi yahudiy koʻchmanchilari qoʻshni Falastin jamoalariga bostirib kirib, transport vositalariga oʻt qoʻyishdi va grafitlar purkashdi. Bu oddiy vandalizmdan tashqari narsa.

Koʻchmanchilar falastinliklarni koʻchirishni maqsad qilgan va ishgʻol qilingan hududlarning baʼzi joylarida ular muvaffaqiyatga erishgan, olis qishloqlar aholisini fermalarini tashlab ketishga majbur qilgan va chorvalarini oʻgʻirlagan.

Taybehda tugʻilgan 74 yoshli yunon pravoslav ruhoniysi Devid Xuriy cherkovida menga koʻchmanchilar unga va boshqa aholiga tahdid solganini va ular koʻpincha qurollanganligini aytdi.

«Ha, ularda qurollar bor… agar ular bilan bahslashsak, ulardan foydalanishadi. Ular bizning ketishimizni, bizning tark etishimizni xohlashadi».

Ruhoniy qatʼiy qoldi.

«Biz bu yerda Iso Masihdan beri, 2000 yildan beri bor. Bizning ildizlarimiz bu yerda. Biz koʻcha olmaymiz. Hatto bu yerda oʻlsak ham, biz bu yerdan koʻchmaymiz… Falastin bizning qonimiz ichida, qonimizsiz qanday yashay olamiz?»

Gʻarbiy Sohilning amalda poytaxti boʻlgan Ramalla yaqin edi, lekin men shaxsan tashrif buyura olmadim. Quddusga qaytishda Isroil nazorat-oʻtkazish punktlarida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan kechikishlar va qiyinchiliklar tufayli men Buyuk Britaniyadagi Falastin delegatsiyasi rahbari (amalda Londondagi elchisi) Husam Zomlotdan Zoom orqali intervyu oldim. Yozni oʻtkazish uchun uyiga qaytgan Zomlot Buyuk Britaniyaning Falastinni tan olish rejasidan xursandligini bildirdi.

«Bu Buyuk Britaniya va u bilan birga butun xalqaro hamjamiyat ikki davlat yechimiga jiddiy eʼtibor qaratayotganidan dalolatdir. Biz uch oʻn yillikni yoʻqotgan labda aytilgan xizmat koʻrsatish bilan shugʻullanmayapmiz. Aslida, agar siz haqiqatan ham ikkita davlatni izlasangiz, ikkita davlatni tan oling».

«Biz tan olishni Falastin davlatini amalga oshirish va tashkil etish va Falastin xalqining qonuniy huquqlarini amalga oshirish uchun sprintga start berish deb bilamiz».

Zomlot Buyuk Britaniyaning qarori muhim birinchi qadam boʻlganini va sezilarli taʼsir koʻrsatishini taʼkidlab, juda xursand edi.

Uning qoʻshimcha qilishicha, tarix ushbu mojaroning kuchli oqimi hisoblanadi va Buyuk Britaniya nihoyat 1917-yildan 1948-yilgacha boʻlgan imperatorlik hukmronligi davrida falastinliklarga qarshi sodir etgan oʻtmishdagi adolatsizliklarini toʻlamoqda.

Zomlot Tashqi ishlar vaziri Artur Balfurd tomonidan imzolangan va Buyuk Britaniyaning yahudiy jamiyatining taniqli vakili Lord Rotshildga yozilgan 1917-yil 2-noyabrdagi qisqa, bosma harflarda yozilgan xatda bayon etilgan vaʼdalarni nazarda tutgan edi. Xatda «yahudiy sionistik intilishlariga hamdardlik» bildirilgan.

Buyuk Britaniya «Falastinda yahudiy xalqi uchun milliy uyning tashkil etilishiga xayrixohlik bilan qarar edi».

Bundan keyin yana bir vaʼda berildi: «Falastindagi mavjud yahudiy boʻlmagan jamoalarning fuqarolik va diniy huquqlariga zarar yetkazadigan hech narsa qilinmasligi kerak».

Zomlot xatda koʻpchilik Falastin arablari haqida ularning nomini aniq aytmasdan eslatib oʻtilganini taʼkidladi, bu fikr 108 yil oʻtib hamon dolzarbligicha qolmoqda.

Shu hafta Nyu-Yorkdagi BMTda Buyuk Britaniya tashqi ishlar vaziri Devid Lammi Buyuk Britaniya 1917-yildan keyin Isroil poydevorini qoʻyishda yordam bergan roli bilan faxrlana olishini aytdi. Biroq, u Balfur deklaratsiyasida falastinliklarga berilgan vaʼdani buzish «davom etayotgan tarixiy adolatsizlik»ni keltirib chiqarganini tan oldi.

Isroil parlamenti boʻlgan Knessetda Milliy Diniy partiyadan ultra-millatchi deputat Simxa Rotman ham Buyuk Britaniyaning Yaqin Sharqdagi imperatorlik oʻtmishiga ishora qildi. Uning taʼkidlashicha, Buyuk Britaniya va Fransiya Birinchi jahon urushi davrida Usmonli imperiyasi qulagandan soʻng Yaqin Sharqni tortib olganlarida chegaralarni belgilashga uringan va Buyuk Britaniya endi imperatorlik davlati sifatida harakat qila olmaydi.

Binyamin Netanyaxu va Bezalel Smotrich kabi uning partiya yetakchisi Rotman Falastinni tan olish rejasi HAMAS terrorizmini ragʻbatlantirganini taʼkidladi. U Starmerning Isroil Gʻazoda toʻliq sulhga rozi boʻlsa va boshqa shartlar qatorida ikki davlat yechimini qayta tiklashga rozi boʻlsa, tan olishni kechiktirish taklifini rad etdi.

«U Isroil davlatiga jazo bilan tahdid qilmoqda va bu Yaqin Sharqqa tinchlik olib kelishning yoʻli deb oʻylaydi. U bizni jazolashga qodir emas va bu tinchlik olib kelmaydi».

«Va bu adolatga, tarixga, dinga, madaniyatga zid… u Yahyo Sinvorga [7-oktyabrdagi hujumlarga boshchilik qilgan va oʻtgan yili Gʻazoda Isroil kuchlari tomonidan oʻldirilgan HAMAS yetakchisi] katta mukofot beryapti».

«U bugun doʻzahda qayerda boʻlmasin, Kir Starmerning nima deyayotganini koʻradi – va «yaxshi sherik» deydi.

Taybehga qaytib kelib, men mahalliy taniqli fuqarolardan bir guruhidan, ular hokimiyat idorasida hokim bilan qahva ichib oʻtirganlarida, Buyuk Britaniyaning tan olish rejasi haqida fikrlarini soʻradim.

Ulardan biri, mahalliy tadbirkor shunday javob berdi: «Rahmat Buyuk Britaniya. Lekin endi juda kech».

Yuqori surat: Getty Images

BBC InDepth veb-sayt va ilovadagi eng yaxshi tahlillar uchun uy hisoblanadi, u taxminlarga qarshi chiqadigan yangi nuqtai nazarlarga ega va kunning eng katta masalalari boʻyicha chuqur xabarlar beradi. Shuningdek, biz BBC Sounds va iPlayer boʻylab fikrlashni ragʻbatlantiruvchi kontentni namoyish qilamiz. Quyidagi tugmani bosish orqali InDepth boʻlimi haqidagi fikr-mulohazalaringizni bizga yuborishingiz mumkin.

Bosh vazir tadbirda haqoratlangandan soʻng, Gʻazo «genotsid»ga duchor boʻlganiga ishonishini aytdi.

IDF bilan tashrif joylar yaqinida deyarli har kuni oʻlik otishma haqida xabarlar kelishidan soʻng amalga oshiriladi.

Iyul oyida Fransiyaga kelgan falastinlik talabaning universitet akkreditatsiyasi bekor qilindi.

Mehmonlar uchun «sahna ortidagi ekskursiya» paytida ishchi hujumga uchraganidan keyin vafot etdi.

Layan va Mira IDF askarlari yaqinida oʻldirildi – Isroil armiyasi tinch aholiga qasddan zarar yetkazish taqiqlanganligini va ularning ishlari rasmiylar tomonidan koʻrib chiqilishini aytmoqda.

Tomonidan ProfNews