Rossiyaning Ukrainaga toʻliq miqyosda bostirib kirishi boshlanganidan beri, Gʻarb davlatlari uning urush harakatlariga toʻsqinlik qilish maqsadida agressorga qarshi keng qamrovli sanksiyalar joriy qildi.
Biroq, Ukrainadagi vaziyatga nazar tashlasak, bu sanksiyalarning ta’siri cheklangan ko’rinadi.
Xarkov tashqarisida, yashirin joyda, shaharning atrofiga qilingan hujumlardan qolgan qiyshaygan metall parchalari to’plami bor. Bu mudhish ombor – so’nggi uch yarim yil ichida Xarkov va uning atrofini nishonga olgan ko’plab Rossiya bombalari, raketalari, snaryadlari va dronlarining qoldiqlari.
«Bu biz, prokurorlar sifatida, Rossiyaning urush jinoyatlarini sodir etishda aybdorligini isbotlaydigan moddiy dalildir», – deydi Xarkov viloyati prokuraturasidan Dymtro Chubenko. Raketa va dronning har bir parchasi sinchkovlik bilan to’plangan va tahlil qilingan.
Dmytro yaqinda qo’shilgan narsaga – Eronning Shaheed dronining Rossiya modifikatsiyasiga e’tiborni qaratadi. Rossiya yaqinda Ukraina shaharlari va qishloqlariga qarshi yuzlab Kamikadze dronlarini joylashtirdi. Uning ta’kidlashicha, ularni ishlab chiqarish nisbatan arzon, har biri taxminan 20 000 dollar (15 000 funt sterling) turadi.
Keyin u yaqin atrofdagi Rossiya qanotli raketasining qoldiqlariga e’tiborni qaratadi va ularning ko’p million dollarlik narxini ta’kidlaydi.
Biroq, bu qurollar butunlay Rossiyada ishlab chiqarilgan emas; ularga «G’arb davlatlarining ko’plab komponentlari» kiritilgan, – deydi Dmytro. «Sanksiyalarni chetlab o’tish Rossiya uchun mumkin, ammo harakatsizlik variant emas», – deya qo’shimcha qiladi u.
Prezident Donald Tramp Vladimir Putin bilan sabri tugagan ko’rinadi. AQSh va Rossiya o’rtasida yaqinlashuvni mustahkamlashga qaratilgan dastlabki urinishlardan so’ng, AQSh prezidenti agar Rossiya shu jumagacha Ukrainada o’t ochishni to’xtatishga rozi bo’lmasa, Kremlga qarshi sanksiyalarni kuchaytirish bilan tahdid qildi.
Trampning ta’kidlashicha, shu kuni ikkinchi darajali sanksiyalar ham kuchga kiradi, bu Rossiya bilan savdo qiladigan har qanday davlatga ta’sir qiladi. U allaqachon Rossiya neftini sotib olgani uchun Hindistonga qo’shimcha 25% boj joriy qildi. AQSh elchisi Stiv Uitkoff chorshanba kuni Moskvada Putin bilan bo’lajak muddat oldidan muzokaralar o’tkazdi.
Shunday qilib, agar Prezident Tramp Kremlga nisbatan qo’shimcha sanksiyalar qo’llashni tanlasa, bu Rossiyani ushbu mojarodagi yo’nalishini o’zgartirishga majbur qilish uchun etarlimi? Dymtroning fikricha, Rossiya neft va gaz eksportini nishonga olish sezilarli iqtisodiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.
«Biz buni bir zumda to’xtata olmaymiz, lekin biz harakat qilishimiz, chora ko’rishimiz kerak», – deya ta’kidlaydi u. Prezident Tramp chora ko’rishi mumkin degan umid bor.
Rossiya chegarasidan atigi 30 kilometr uzoqlikda joylashgan Xarkov urush davomida ko’plab zarbalarga dosh berdi. Minglab binolar shikastlangan yoki vayron qilingan. Viloyat bo’ylab 3000 ga yaqin tinch aholi, jumladan 97 nafar bola halok bo’ldi.
Politsiya polkovnigi Serhii Bolvinov ilgari ishlagan politsiya boshqarmasining kuygan qoldiqlarini ko’rsatadi. 2022 yilda Rossiya zarbasi uning uch nafar xodimining va olti nafar tinch aholining hayotiga zomin bo’ldi. U raketalar kirib kelgan devordagi katta teshikka ishora qiladi. Uning ta’kidlashicha, Rossiya taktikasi o’zgarishsiz qolmoqda. «Rossiya imkon qadar ko’proq tinch aholini nishonga olish va yo’q qilishga intiladi.»
Polkovnik Bolvinovning vazifasi har bir tinch aholining o’limini sinchkovlik bilan tekshirishdir. U hech qanday imkoniyatni boy bermayapti. U shaharning turli xil yerto’la ofislariga tarqalgan 1000 kishidan iborat erkaklar va ayollar guruhini nazorat qiladi. Ular aybdorlarga qarshi jinoiy ish qo’zg’ash uchun mashaqqatli sud-tibbiy ekspertizani o’tkazmoqdalar.
Muayyan hujumlarga aloqador bo’lgan Rossiya harbiy ofitserlarining fotosuratlari devorda ko’zga tashlanadi – qidirilayotgan shaxslar.
Boshqa binoda jinoyat joyini tekshiruvchilar yaqinda halok bo’lganlarni aniqlash uchun DNK tahlilini o’tkazadilar – Rossiya raketa hujumi oqibatida suv olish uchun navbatda turgan Ukraina tinch aholisi halok bo’ldi. Polkovnik Bolvinov zarba videosini baham ko’radi va erda yotgan aniqlab bo’lmaydigan kuygan jasadlarni ko’rsatadi.
«Bu ish mashaqqatli, ammo bu biz uchun, Ukraina xalqi uchun kelajakda adolatni ta’minlash uchun zarur», – deydi u. U Iziumdagi ommaviy qabrning uch o’lchovli kompyuter renderini taqdim etadi, u erda 400 dan ortiq jasad topilgan. «Ba’zi holatlar barchamizda o’chmas iz qoldiradi va biz bu travmani hech qachon unutmaymiz», – deydi u.
Polkovnik Bolvinov urushning tugashini istashini bildiradi. U Prezident Trampning Prezident Putinga kuchayib borayotgan bosimi samarali bo’lishiga umid qiladi. Biroq, politsiya boshlig’i har qanday narxda tinchlik tarafdori emas. «Adolatsiz tinchlik haqiqiy tinchlik emas», – deydi u. Agar o’t ochishni to’xtatishga erishilsa ham, bu Ukraina xalqining aksariyati boshdan kechirgan chuqur jarohatlarni bartaraf etmaydi.
Xarkov tashqarisidagi qabristonda urushning oqibatlari haqida yana bir yaqqol eslatma bor: vafot etgan Ukraina askarlarining doimiy ravishda kengayib borayotgan qatorlari. Har bir qabr davlat bayrog’ining ko’k va oltin ranglari bilan bezatilgan. Sukunat faqat shamolda hilpirayotgan bayroqlar tovushi bilan buziladi.
Ya nearby, in the civilian section of the cemetery, a mother and her family are laying flowers on their daughter’s grave. Sofia was only 14 years old when a Russian glide bomb claimed her life last year. She was sitting on a park bench in Kharkiv, enjoying a warm summer afternoon with a friend.
Men uning onasi Yuliyadan Prezident Trampning Rossiyaga kuchayib borayotgan bosimi qandaydir taskin beradimi, deb so’rayman, lekin u optimistik emas.
«Bu muhokamalar juda uzoq vaqtdan beri davom etmoqda», – deya afsus bilan ta’kidlaydi u.
«Ammo shu paytgacha hech qanday natija yo’q… Umid susaymoqda.»
Vance Kentdagi o’zining rasmiy qarorgohi Cheveningda Buyuk Britaniya tashqi ishlar vazirining mehmoni bo’ladi.
Prokurorlarning ta’kidlashicha, xizmatdagi askar Rossiya fuqaroligi evaziga ma’lumotni almashishga harakat qilgan.
AQSh prezidentining keng qamrovli sanksiyalar bilan tahdidiga qaramay, Moskva va Kiyev o’rtasida o’t ochishni to’xtatish bo’yicha umidlar past.
Prezident, shuningdek, Hindistonga 50% boj to’ladi va xorijda ishlab chiqarilgan kompyuter chiplariga 100% yig’im bilan tahdid qildi.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, agar Dehli kelishuvga erisha olmasa, AQShning keng qamrovli tariflari Hindiston iqtisodiyotini sekinlashtiradi.