Jimning ushbu maqolani o’qiganini tinglang
Robert F. Kennedi Jr. ko’pincha o’zi yoqtiradigan bir gapni keltiradi, u AQSh sog’liqni saqlash vaziri sifatida tasdiqlangan kunida ham shundan foydalangan. «Sog’lom odamning mingta orzusi bor, kasal odamning esa faqat bittasi», – dedi u Oval xonada turib, qo’shimcha qildi: «Aholimizning 60 foizi faqat bitta orzuga ega – ular tuzalib ketish».
Millatning yuqori martabali jamoat salomatligi rasmiysi o’zining Amerika Qo’shma Shtatlaridagi surunkali kasalliklar epidemiyasi deb atagan muammoni hal qilishni o’zining vazifasi deb e’lon qildi, bu semizlik va diabetdan tortib yurak kasalliklarigacha bo’lgan holatlar uchun keng qamrovli atama.
Bu tashxis – AQSh sog’liqni saqlash inqiroziga duch kelmoqda – mamlakat bo’ylab ko’plab sog’liqni saqlash mutaxassislari bilan hamohang.
Biroq, Kennedi shuningdek, asossiz sog’liqni saqlash fitna nazariyalarini, jumladan, COVID-19 etnik guruhlarni tanlab nishonga olgani va quvur suvining kimyoviy moddalari bolalarda transgenderizmga olib kelishi mumkinligi haqidagi da’volarni ilgari surishi bilan ham tanilgan.
Lavozimga kirishgandan beri u Sog’liqni saqlash va aholiga xizmat ko’rsatish departamenti ishchi kuchini sezilarli darajada qisqartirdi va Kasalliklarni nazorat qilish markazlarida (CDC) dasturlarni yo’q qildi.
«Surunkali kasallikni hal qiladigan federal amaldorning borligi juda hayajonli», – deydi Nyu-York universitetining nafaqadagi jamoat salomatligi professori Marion Nestle. «Biroq, federal jamoat salomatligi apparatini demontaj qilish bu kun tartibiga yordam bera olmaydi.»
Kennedi tibbiy va ilmiy doiralarda keng tanqid qilinadi, Jon Hopkins universiteti professori, yuqumli kasalliklar bo’yicha mutaxassis doktor Amesh Adalja uni «yovuz nihilist» deb ta’riflaydi.
Shunga qaramay, hatto ba’zi tanqidchilar ham Kennedining sog’liqni saqlashning e’tiborsiz qolgan sohalarini hal qilishdagi ambitsiyalari va harakatini tan olishadi. Kuchli reaksiyalarni keltirib chiqaradigan bu bahsli shaxs Amerikada sog’liqni saqlashning jonlanishiga olib kelishi mumkinmi?
Trump ma’muriyatiga qo’shilishdan oldin Kennedi uzoq vaqt davomida transmilliy oziq-ovqat kompaniyalarini nishonga olib, ularni boshqa mamlakatlarda allaqachon taqiqlangan sun’iy qo’shimchalar bilan amerikalik bolalarni zaharlashda aybladi.
«Bizda bir avlod bolalar bor, ular hozir zaharli sho’rvada suzishmoqda», – dedi u o’tgan yili Fox News telekanalida.
Uning dastlabki e’tibori oziq-ovqat ranglariga qaratilgan bo’lib, 2026-yil oxirigacha neftga asoslangan bo’yoqlarni bosqichma-bosqich bekor qilish majburiyatini oldi.
«Yashil № 3» va «Qizil № 40» kabi kimyoviy moddalar bolalarda giperfaollik va xulq-atvor muammolari, shuningdek, ba’zi hayvonlarda saraton kasalligi bilan bog’langan.
«Bu ma’muriyatda sodir bo’layotgan narsa juda qiziq», – deydi oziq-ovqat bloggeri va «Amerikani sog’lom qilamiz» (MAHA) harakatida ta’sirga ega bo’lgan sobiq Demokrat Vani Xari. «MAHA odamlarni qayta ishlangan oziq-ovqatlardan uzoqlashtirish va kompaniyalar foydalanadigan kimyoviy moddalarni tartibga solish haqida.»
Bu bosim o’z natijasini berayotganiga ishoralar bor.
PepsiCo yaqinda Lays chips va Tostitos gazaklari «bu yil oxirigacha sun’iy ranglardan xoli bo’lishini» e’lon qildi.
Kennedi oziq-ovqat sanoati bilan ixtiyoriy kelishuvga erishdi, ammo bundan oldin Kaliforniyadan G’arbiy Virginiyagacha bo’lgan alohida shtatlar o’z qonunchiligini joriy qilgan edi.
«Oziq-ovqat bo’yoqlari holatida, kompaniyalar harakat qilishlari kerak bo’ladi, chunki shtatlar ularni taqiqlaydi [shunday bo’lsa ham] va ular alohida shtatlar uchun alohida mahsulotlar ishlab chiqarishni xohlamaydilar», – deydi sanoatning uzoq yillik tanqidchisi professor Nestle.
Kennedi shuningdek, Texasda shirinliklardan tortib don va gazlangan ichimliklargacha bo’lgan turli xil mahsulotlardagi qo’shimchalarni nishonga olgan radikal oziq-ovqat qonun loyihasini qo’llab-quvvatladi.
Tez orada ushbu mahsulotlar yuqori kontrastli yorliqlarni talab qilishi mumkin, unda shunday deyilgan: «OGOHLANTIRISH: Ushbu mahsulot tarkibida Avstraliya, Kanada, Yevropa Ittifoqi yoki Buyuk Britaniya tegishli organi tomonidan inson iste’moli uchun tavsiya etilmagan ingredient mavjud».
Yirik oziq-ovqat ishlab chiqaruvchilarini ifodalovchi Iste’molchi Brendlari Assotsiatsiyasi bunga qarshi, chunki AQSh oziq-ovqat ta’minotida ishlatiladigan ingredientlar xavfsiz va yaxshi o’rganilganligini ta’kidlamoqda.
Texas kabi shtatda bunday tartibga solish Kennedi va prezident Trumpning siyosiy qo’llab-quvvatlashisiz dargumon.
«U hamma narsani tezda o’zgartira olmaydi, lekin oziq-ovqat bo’yoqlari masalasi tez orada tarixga aylanadi», – deydi o’tgan yili Senatda bu mavzu bo’yicha guvohlik bergan Xonim Xari.
Biroq, qo’shimchalarga e’tibor kattaroq muammoni soyada qoldirishi mumkin degan xavotirlar mavjud.
«Shaxsiy harakatlar muhim bo’lsa-da, ular surunkali kasalliklar kontekstida bir tomchi suvdir», – deydi Yale jamoat salomatligi maktabining epidemiologiya professori Nikola Xouli. «Shaxsiy tanlov va tabiiy oziq-ovqatga kirish imkoniyati kambag’allik va bolalarga zararli oziq-ovqatning agressiv marketingi kabi katta, tizimli va strukturaviy to’siqlarga [sog’lom ovqatlanish uchun] e’tibor bermaydi.»
Masalan, AQSh hukumati qayta ishlangan oziq-ovqatning asosiy ingredientlari bo’lgan makkajo’xori va soya kabi ekinlarni katta miqdorda subsidiyalashni davom ettirmoqda.
Kennedi hozirda AQSh milliy ovqatlanish bo’yicha ko’rsatmalarini yangilamoqda, bu maktab taomlari va qariyalarga yordam berish dasturlarini shakllantiradigan muhim hujjatdir. Qo’shilgan shakar miqdorini kamaytirish va mahalliy manbalardan olingan to’liq oziq-ovqat mahsulotlariga o’tish kutilmoqda. Bundan tashqari, u shtatlarni millionlab amerikaliklarga oziq-ovqat talonlarini, farovonlik imtiyozlarini, zararli oziq-ovqat yoki shakar qo’shilgan ichimliklarni sotib olish uchun ishlatishni taqiqlashga chaqirdi.
U, shuningdek, mahalliy rasmiylarning ichimlik suvidagi ftoridni to’xtatish harakatlarini qo’llab-quvvatlaydi va uni «xavfli neyrotoksin» deb ataydi. AQShning ba’zi qismlari ham kirgan ba’zi mamlakatlarda tish chirishining oldini olish uchun ishlatiladi, uning sog’liqqa ta’siri munozarali bo’lib qolmoqda. NHS xavflarni ko’rib chiqish xavotirlarni qo’llab-quvvatlash uchun «ishontiruvchi dalillar yo’qligini» aniqladi, boshqa tadqiqotlar esa faqat o’ta yuqori darajalarda zararli ta’sirlarni ko’rsatadi.
Professor Xouli, shuningdek, Kennedining oziq-ovqat va surunkali kasalliklar haqidagi «muhim xabari» va uning nuqtai nazaricha, mustahkam ilmiy dalillarga asoslangan siyosatning yo’qligi o’rtasidagi ziddiyatni ta’kidlaydi.
«Uning qo’shimchalar va surunkali kasalliklar yoki atrof-muhit xavf omillari o’rtasidagi bog’liqlik haqida noto’g’ri ma’lumotga tushib qolishi muammosi bor», – deydi u. «Va bu haqiqatan ham fanga putur etkazadi.»
Bu ziddiyat Kennedining yana bir asosiy xavotiri borasida yanada yaqqol namoyon bo’ladi.
Vaktsinalar CDC veb-saytida o’tgan asrning eng katta jamoat salomatligi yutuqlari qatorida, oilani rejalashtirish va tamaki nazorati bilan birga ro’yxatga olingan. Amerika Tibbiyot Assotsiatsiyasiga ko’ra, ular har yili son-sanoqsiz kasallik va nogironlik holatlarining oldini oladi va millionlab odamlarning hayotini saqlab qoladi.
Biroq, Kennedi millatning eng taniqli vaktsina skeptikidir. U sakkiz yil davomida boshqargan bolalar salomatligini himoya qilish faollar guruhi qayta-qayta vaktsinaning xavfsizligi va samaradorligini shubha ostiga qo’ydi.
2019-yilda u obro’sizlangan britaniyalik shifokor Endryu Ueykfildni «zamonaviy tarixdagi eng adolatsiz haqorat qilingan shaxs» deb ta’rifladi va «har qanday adolatli jamiyat» uning sharafiga haykallar o’rnatishi kerakligini aytdi.
Ueykfild 2010-yilda uning tadqiqoti MMR (qizamiq, tepki va qizilcha) vaktsinasini autizm bilan noto’g’ri bog’laganidan so’ng Buyuk Britaniya tibbiy ro’yxatidan o’chirildi, bu Angliya va boshqa mamlakatlarda qizamiq kasalligi ko’payishiga olib keldi.
O’tgan yili Kennedi qayta-qayta o’zining «vaktsinaga qarshi» emasligini va «hech kimning vaktsinasini olib qo’ymasligini» ta’kidladi. G’arbiy Texasda emlanmagan bolalar orasida o’limga olib keladigan qizamiq epidemiyasi bilan yuzma-yuz kelgach, u MMR «kasallikning tarqalishining oldini olishning eng samarali usuli» ekanligini e’lon qildi.
Boshqa izohlarda, u vaktsinani «shaxsiy tanlov» deb ta’rifladi va A vitamini qo’shimchalari kabi muqobil davolash usullarini ta’kidladi.
Dori ishlab chiqaruvchi Moderna bilan odamlarda parranda grippiga qarshi vaktsina ishlab chiqish bo’yicha yirik kelishuv bekor qilindi va yangi qoidalar joriy etildi, bu potentsial ravishda ba’zi vaktsinalar uchun yillik yangilanishlar oldidan qo’shimcha sinovlarni talab qilishi mumkin.
May oyida Kennedi ijtimoiy tarmoqlarda hukumat endi sog’lom bolalar va homilador ayollar uchun COVID vaktsinalarini qo’llab-quvvatlamasligi haqida video joylashtirdi.
Biroq, ba’zi shifokorlar imtiyozlarni qisqartirish AQShni boshqa mamlakatlar, jumladan, Buyuk Britaniya bilan moslashtirishini ta’kidlashadi, u yerda bepul COVID kuchaytirgichlari 75 yoshdan oshgan yoki immuniteti zaiflashganlar bilan cheklangan.
«Ular haqiqatan ham o’zlarini hamma bilan moslashtirmoqdalar, bu hech qanday tarzda g’alati emas», – deydi Buyuk Britaniyaning vaktsinalar bo’yicha yetakchi mutaxassislaridan biri, pediatriya doktori professor Adam Finn.
Keyin iyun oyida Kennedi kutilmaganda CDCga vaktsina huquqiga oid maslahat beruvchi nufuzli ekspertlar qo’mitasining barcha 17 nafar a’zosini ishdan bo’shatdi va paneldagi «doimiy manfaatlar to’qnashuvi» va yangi vaktsinalarni to’g’ri tekshirishsiz tasdiqlashda aybladi.
Ma’muriyat tomonidan tanlangan yangi, kichikroq qo’mita endi amerikaliklarni ayrim kasalliklarga qarshi emlash va bolalarni emlash dasturini shakllantirish bo’yicha muhim tavsiyalarni o’zgartirish yoki hatto bekor qilish huquqiga ega.
«Bu bizning hozir qanchalik orqaga qaytayotganimizni ta’kidlaydi», – deydi Jon Hopkins universiteti professori, yuqumli kasalliklar bo’yicha shifokor doktor Amesh Adalja. «O’ylaymanki, agar RFK Jr. uni o’zi xohlagan tarzda shakllantira olsa, panel tobora ahamiyatsiz bo’lib qoladi.»
Yangi panel o’tgan hafta o’zining birinchi qarorini qabul qildi va hali ham tarkibida konservant timerosal bo’lgan bir nechta grippga qarshi vaktsinalarni tavsiya qilishni to’xtatish uchun ovoz berdi, bu mavzu haqida Kennedi 2015-yilda kitob yozgan edi.
Uning tanqidchilarining ta’kidlashicha, AQShda vaktsina siyosatining yangi davri boshlangan, uning tarafdorlari esa vaktsina xavfsizligi, jumladan, hech qanday mavzu muhokamadan chetda qolmasligi kerakligini ta’kidlamoqda.
«Hamma narsa muhokama uchun ochiq bo’lishi kerak va Bobbi Kennedi vaktsinaga qarshi emas, u korruptsiyaga qarshi», – deydi uning mustaqil prezidentlik kampaniyasini qo’llab-quvvatlagan siyosiy harakatlar qo’mitasining hammuassisi Toni Lions.
«Bu fanga, kapitalizmga sodiq bo’lish va 40 million bolaning qo’liga qo’yilgan har qanday mahsulotni sinchkovlik bilan o’rganish uchun jamoatchilik oldida majburiyatingiz borligiga ishonish haqida.»
Kennedi lavozimga kirishganidan bir necha hafta o’tgach, CDC vaktsinalar va autizm o’rtasidagi bog’liqlikni o’rganish bo’yicha tadqiqot loyihasini boshlashi haqida xabar paydo bo’ldi.
Ueykfildning 1998-yilda autizmni bolalarga beriladigan MMR vaktsinasi bilan bog’lagan obro’sizlangan Lancet maqolasidan beri ko’plab xalqaro tadqiqotlar buni batafsil o’rganib chiqdi va hech qanday obro’li bog’liqlikni topmadi.
«Boshqa muhokama qiladigan hech narsa yo’q, uni fan hal qildi», – deydi autizm bo’yicha tadqiqotchi va Oregon Sog’liqni saqlash va fan universiteti professori emeritus Erik Fombonne.
Biroq, Kennedi ma’lumotlarni qayta ko’rib chiqish uchun mashhur vaktsina skeptiki Devid Geyerni yolladi.
Bugungi kunda autizm ko’pincha umrbod spektr holati deb tushuniladi, u yuqori qo’llab-quvvatlashga muhtoj, gapirmaydigan odamlarni va ijtimoiy aloqa yoki muloqotda qiynaladigan o’rtachadan yuqori aqlga ega bo’lganlarni o’z ichiga oladi.
Aksariyat tadqiqotchilar o’nlab yillar davomida kasalliklar sonining ko’payishini autizm bilan og’rigan bolalar aniqlanadigan usulning kengayishi, shuningdek, xabardorlik, tushunish va skriningning yaxshilanishi bilan bog’lashadi.
Ammo aprel oyida Kennedi bu fikrni rad etib, autizmni «oldini olish mumkin» deb ta’rifladi va sakkiz yoshli bolalarga tashxis qo’yilgan holatlarning ko’payishini sirli atrof-muhit omiliga bog’ladi.
«Bu atrof-muhit toksinidan kelib chiqadi… [bizning] havoda, suvda, dorilarda, oziq-ovqatda», – dedi u.
U sentyabrgacha ushbu sababni topish va «ushbu ta’sirlarni yo’q qilish» uchun katta tadqiqot ishlariga va’da berdi.
Doktor Fombonne bunga qat’iyan qarshi. «Bu bema’nilik va tushunchaning to’liq yo’qligini ko’rsatadi», – deydi u. «Biz autizmning kuchli genetik komponenti borligini ko’p yillar davomida bilamiz.»
Xuddi shu nutqida Kennedi autizmli bolalarning ko’pchiligi hech qachon «soliq to’lamaydi, hech qachon ishlamaydi. Ular hech qachon beysbol o’ynamaydi. Ular hech qachon she’r yozmaydi. Ular hech qachon uchrashuvga chiqmaydi. Ularning ko’pchiligi hech qachon hojatxonadan o’z-o’zidan foydalana olmaydi.»
Autizm jamiyatining ko’pchiligi g’azablangan. «Bu yerda biz qo’rquvga asoslangan ritorikani va zarar keltiradigan va stigmani abadiylashtiradigan [a] noto’g’ri hikoyani ko’rmoqdamiz», – deydi Amerika Autizm Jamiyatidan Kristin Rot.
Ammo autizmli bolalarning ba’zi ota-onalari ko’proq qo’llab-quvvatlaydi.
Yozuvchi va autizmli bolaning onasi Emili Mey The New York Times gazetasida Kennedi «autizmning ayanchli haqiqatlari haqida gapirganida o’zimni bosh irg’ab ko’rdim» deb yozgan.
«Uning so’zlari suhbatning ko’p qismidan chetda qolganini his qiladigan autizm bilan og’rigan bolalarning ota-onalarining bir qismining haqiqati va og’rig’ini aks ettiradi», deb yozgan u.
Ma’muriyat o’shandan beri sentyabrgacha autizm sabablarini topishga va’dasini yumshatdi, lekin hali ham 2026-yil martigacha batafsil tadqiqot natijalariga va’da bermoqda.
Oxir oqibat, Robert Kennedi bu lavozimda bir necha oydan beri ishlaydi. Shunga qaramay, u allaqachon muhim savollarni, ayniqsa surunkali kasalliklar haqida, ilgari hech bir sog’liqni saqlash vaziri xuddi shunday tarzda hal qilmagan savollarni ko’tardi.
Birinchi marta bu masala AQShda siyosiy e’tiborni ham, ikki partiyaviy qo’llab-quvvatlashni ham qozondi.
U oziq-ovqat va farmatsevtika sanoatidagi manfaatdor tomonlar deb bilgan narsalarga qarshi turishdan qo’rqmaydi va prezident Trumpning kuchli qo’llab-quvvatlashini saqlab qoladi.
Kennedining kitoblarini nashr etgan Toni Lions uni AQSh jamoat salomatligidagi eng kuchli lavozim uchun «benuqson malakali» deb ataydi. «U korruptsiyaga qarshi kurashuvchi. U nafaqat farmatsevtika kompaniyalari, balki oziq-ovqat kompaniyalari ham nima qilishini ko’rdi va ularning ishini yaxshiroq bajarishini xohlaydi», deydi u.
Robert Kennedining yirik biznes va tashkilotlarga qarshi chiqqan atrof-muhit bo’yicha advokat sifatidagi tajribasi, shubhasiz, uning hozirgi qarashlarini shakllantirdi.
Ammo uchta ma’muriyatda federal oziq-ovqat siyosati bo’yicha sobiq maslahatchi Jerold Mande Kennedining shaxsiy qarashlari va xatolari oldindan belgilangan va dalillarga asoslangan qo’llab-quvvatlashga ega bo’lmagan yechimlarga olib kelishidan xavotirda.
Hozirda Garvardda ovqatlanish professori bo’lgan professor Mande Kennedini mukammal elchi emas deb ta’riflaydi va ma’muriyatning jamoat salomatligining tamaki nazoratidan tortib emlashgacha bo’lgan jabhalariga yondashuvi haqida «katta xavotirlar»ni bildiradi, u yerda «uning qilayotgan ishlari ulkan zarar keltirishiga shubha yo’q».
«Yuqori darajada, men optimistman… lekin siz hali ham to’g’ri javoblar bilan kelishingiz kerak va bu javoblar faqat fan orqali topilishi mumkin», deydi professor Mande.
«Bizda hozir imkoniyat bor va u buni ustuvor vazifaga aylantirish orqali ta’minladi. Ammo muvaffaqiyat yoki yo’qligini aniqlaydigan narsa bu imkoniyatdan qanday foydalanishingiz. Va bu erda hakamlar hay’ati hali ham o’z fikrini bildirmagan.»
Yuqori rasmlar kreditlari: Chip Somodevilla / Staff via Getty va Tom Williams via Getty
BBC InDepth veb-sayt va ilovadagi eng yaxshi tahlil uyi bo’lib, kunning eng katta masalalari bo’yicha taxminlarga qarshi turadigan va chuqur hisobot beradigan yangi nuqtai nazarlar mavjud. Va biz BBC Sounds va iPlayerdan ham fikr uyg’otuvchi kontentni namoyish etamiz. Quyidagi tugmani bosish orqali InDepth bo’limi bo’yicha fikr-mulohazalaringizni bizga yuborishingiz mumkin.
29 yoshli yigit hozirda AQShga qaytarilganidan keyin Tennessida hibsga olingan va odam kontrabandasi bo’yicha ayblovlar bo’yicha sudni kutmoqda.
Ro’yxatdan o’tgan ko’zi ojiz Bekki Xarrison o’zining nogironlik avtobus chiptasi yordamida beshta okrugni kesib o’tishni maqsad qilgan.
Trump yangi qonun loyihasi AQShni milliardlab mablag’larni tejashiga qat’iy ishonmoqda, ammo u eski ittifoqchisi Elon Mask tomonidan tanqid qilindi.
Prezident partiyasidagi oddiy a’zolar farovonlikni qisqartirishga va AQSh milliy qarziga ta’siriga e’tiroz bildirib, qonun loyihasini to’xtatib qo’yishdi.
Hozirda yakuniy ovoz berishga tayyorlanayotgan soliq va xarajatlar to’g’risidagi qonun loyihasi sol