Moliya vazirining byudjetdan oldingi murojaatida fiskal qisqartirish rejalari bayon qilinib, potentsial qiyin choralarga bo’lgan ehtiyoj avvalgi iqtisodiy sharoitlar bilan izohlanadi. Uning ta’kidlashicha, maqsad – qarzni kamaytirish, davlat xizmatlarini qo’llab-quvvatlash va iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish.
Ammo bu muvozanatga qanday erishiladi?
Reychel Rivz bo’lajak soliqlar oshishiga mas’uliyatni avvalgi ma’muriyatlarning qarorlariga yukladi va «Brexit»dan keyingi savdo kelishuvlari va tejamkorlik siyosatini Buyuk Britaniyaning unumdorligini rasmiy prognozchilarning past baholashiga sabab bo’lgan omillar sifatida keltirdi.
Yillar davomida investitsiyalarning yetarli bo’lmaganligi unumdorlikni sekinlashtirdi, natijada o’sish sekinlashdi. Bu past unumdorlik iqtisodiy o’sishning zaiflashishiga, soliq tushumlariga ta’sir qiladi va moliya vazirining fiskal maqsadlarga erishish qobiliyatini cheklaydi.
Rivz, shuningdek, tariflar va ta’minot zanjiridagi uzilishlar kabi tashqi bosimlarni o’sish va inflyatsiya ko’rsatkichlarining kutilganidan past bo’lishiga sabab bo’lgan omillar sifatida tilga oldi.
Biroq, bu muammolarning ba’zilari oldindan ko’rish mumkin edi. Rasmiy prognoz kutilganidan ko’ra pessimistikroq bo’lishi mumkin bo’lsa-da, unumdorlik – bir soatlik ish uchun iqtisodiy natijaning o’lchovi – uzoq vaqtdan beri tashvishga solib kelmoqda.
Bundan tashqari, sobiq prezident Trampning savdo siyosati kabi tashqi omillarning ta’siri Buyuk Britaniyaning o’sishiga cheklangan ta’sir ko’rsatishi kutilmoqda.
Iqtisodchilarning hisob-kitoblariga ko’ra, moliya vaziri o’zining fiskal qoidalariga bemalol rioya qilish uchun taxminan 30 milliard funt sterling miqdorida soliqlar oshirishga majbur bo’lishi mumkin.
Rivz o’tmishdagi konservativ hukumatlarni siyosiy maqsadga muvofiqlikni birinchi o’ringa qo’yganliklari uchun tanqid qilgan bo’lsa-da, uning o’zining fiskal pozitsiyasiga ham amaldagi hukumat tomonidan qabul qilingan qarorlar ta’sir qiladi.
G’aznachilik farovonlik va qishki yoqilg’i to’lovlari bilan bog’liq siyosatni o’zgartirishni qoplash uchun katta mablag’lar ajratmoqda.
Angliya bankidagi tahlilchilar, moliya vazirining oldingi byudjetdagi soliqlar oshishi o’sish va bandlikka to’sqinlik qilishga hissa qo’shgan, shuningdek, bu yil inflyatsiya bosimini oshirganini ta’kidlashadi.
Rivz uchun soliqlarning yanada sezilarli darajada oshishi zarur bo’lmaydi deb taklif qilish har doim xavfli edi. U o’tgan yili o’zining fiskal qoidalariga zo’rg’a rioya qildi va bu xavf o’zini oqlamadi. Biroq, vaziyatni faqat tashqi omillar bilan bog’lash mumkin emas.
Soliqlar oshishi endi ehtimolga yaqin va potentsial jihatdan sezilarli. Moliya vazirining ta’kidlashicha, mablag’lar davlat xizmatlariga investitsiyalarni ko’paytirishni qo’llab-quvvatlash uchun zarur, ammo bu xizmatlarning samaradorligi faqat moliyaviy resurslarga bog’liq emas.
Rasmiy ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, davlat sektorining samaradorligi, ayniqsa sog’liqni saqlash sohasida, Leyboristlar hokimiyatga kelganidan keyin pasaygan, unumdorlik esa kamaygan. Pulga arziydigan narsani ta’minlash uchun qo’shimcha sa’y-harakatlar talab etiladi.
Soliqlar oshishi bo’yicha aniq tafsilotlar byudjetda e’lon qilinadi.
Moliya vaziri manifestdagi va’dalarga rioya qilish haqida to’g’ridan-to’g’ri javob berishdan qochib, bir vaqtning o’zida qiyin iqtisodiy merosni tasvirlab berar ekan, u potentsial daromad solig’ining oshishi haqidagi taxminlarni kuchaytirdi.
QQS, xodimlarning Milliy sug’urta badallari va daromad solig’ining asosiy stavkalarini oshirmaslik haqidagi va’dalar iqtisodchilar uchun doimo xavfli bo’lib tuyulgan, chunki bu «uchta katta» soliqlar soliq tushumlarining asosiy qismini tashkil qiladi. Biroq, ularning manifestdagi ahamiyati ularni buzilmasdek, faqat favqulodda vaziyatlarda buzilishga loyiq ko’rsatdi.
Daromad solig’i stavkalarining oshishi ro’y berishi mumkin, ehtimol ishchilarga ta’sirni kamaytirish uchun Milliy sug’urtaning pasayishi bilan birga. Ammo bu hali ham noaniq.
Byudjet hali ham ishlab chiqilmoqda. Manifestdagi va’dalarni buzish imkoniyati ataylab ko’tarilgan bo’lishi mumkin, shunda agar bu sodir bo’lmasa, soliqlar oshishining muqobil paketi, qanchalik katta bo’lmasin, biroz yengillik bilan kutib olinishi mumkin.
Banklar yoki qimor o’yinlari sanoatiga soliq solish, daromad solig’i chegaralarini yanada muzlatish (fiskal tortish), sheriklik uchun Milliy sug’urta majburiyatlariga o’zgartirishlar va pensiya soliqlariga soliq rejimiga o’zgartirishlar kabi ko’plab boshqa variantlar ko’rib chiqilmoqda.
Ushbu soliqlar oshishi katta bo’lishi mumkin va asosan yuqori daromad oluvchilarga ta’sir qiladi.
20-30 milliard funt sterling miqdorida soliqlar oshirish, amalda bu miqdorni iqtisodiyotdan olib tashlash, albatta daromadlar va foydaga ta’sir qiladi, bu esa iqtisodiy o’sishga to’sqinlik qilishi mumkin.
Soliq to’lovining hajmidan qat’i nazar, bu byudjet moliya vazirining maqsadlariga to’liq erisha olmasligi mumkin.
Angliya bankining foiz stavkalari bo’yicha qarori nozik muvozanatda edi va dekabr oyidagi yig’ilishga e’tiborni kuchaytirdi.
Buyuk Britaniyada inflyatsiya rekord darajadan pasaydi, ammo hali ham Angliya bankining 2% lik maqsadidan yuqori.
Angliya bankining foiz stavkasi millionlab odamlar uchun ipoteka, kredit va jamg’arma stavkalariga ta’sir qiladi.
ABF britaniyalik iste’molchilarning moda xarajatlarini kamaytirishi sababli Primark zanjirini oziq-ovqat brendlaridan ajratishni o’rganmoqda.
Uy almashish veb-saytida ro’yxatga olingan mulklarning deyarli uchdan bir qismida yashash xonasi yo’q edi.