Kansler Reychel Rivzning islohotlar orqali farovonlik xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirish bo’yicha ambitsioz rejasi sezilarli to’siqlarga duch keldi.
Hukumatning imtiyozlar to’g’risidagi qonun loyihasi bo’yicha sezilarli yon berishlaridan so’ng, 2029-30 yillarga kelib 5 milliard funt sterlingni tejash rejalashtirilgan miqdori sezilarli darajada kamaydi.
Bu voqea Qishki yoqilg’i nafaqasi bo’yicha bekor qilinganidan ko’p o’tmay, hukumatning davlat moliyasining barqarorligini ta’minlashga qaratilgan 10 milliard funt sterlinglik fiskal zaxirasini sezilarli darajada yo’q qildi.
Kuzgi byudjet yaqinlashar ekan, Rivzning ushbu o’zgaruvchan moliyaviy manzarani hal qilish uchun qanday variantlari qoldi? Ko’rib chiqish uchun beshta asosiy tanlov mavjud.
Hukumatning kutish va ko’rish usulini qabul qilishi, Buyuk Britaniya iqtisodiyotining o’sish bo’yicha kutilganidan oshib ketishi va keyinchalik qarz foizlari xarajatlarining kamayishi sharti bilan bo’lishi mumkin.
Biroq, bu strategiya o’ziga xos xavflarni o’z ichiga oladi.
Rivzning bahorgi bayonotda farovonlik islohotlari to’g’risidagi dastlabki e’lonining asosiy sababi shundan iborat ediki, qarz bo’yicha foiz to’lovlarining oshishi va soliq tushumlarining kamayishi allaqachon mavjud 10 milliard funt sterlinglik zaxiradan oshib ketgan va uni bekor qilgan edi.
Bundan tashqari, hukumatning xarajatlar rejalarini va faoliyatini baholash uchun mas’ul bo’lgan mustaqil organ bo’lgan Byudjet mas’uliyati idorasi (OBR) Buyuk Britaniyaning bu yilgi iqtisodiy o’sishi bo’yicha prognozini 1% gacha pasaytirdi.
O’sha paytda Donald Tramp tomonidan kiritilgan AQSh tariflarining potentsial oqibatlari haqida sezilarli noaniqlik mavjud edi.
O’shandan beri Buyuk Britaniya Tramp ma’muriyati bilan savdo kelishuviga erishgan birinchi davlat sifatida paydo bo’ldi.
Ushbu kelishuv avtomobillar kabi sohalarda tariflarni sezilarli darajada kamaytirgan bo’lsa-da, ayrim sohalarda 10% soliq amal qiladi va Buyuk Britaniyaning AQShga po’lat yetkazib berishi bo’yicha yakuniy kelishuv kutilmoqda.
Rivz tomonidan e’lon qilingan so’nggi Xarajatlar tahlili yana bir imkoniyatni taqdim etadi.
Milliy sog’liqni saqlash xizmati (NHS) har yili qo’shimcha 30 milliard funt sterling oluvchi asosiy benefitsiar sifatida paydo bo’ldi, shuningdek, mudofaa.
Biroq, boshqa bo’limlar unchalik yaxshi natijalarga erisha olmadilar, ba’zilari byudjet qisqartirishlariga duch kelishdi.
Byudjetlari ajratilganidan so’ng darhol ushbu bo’limlarga qayta tashrif buyurib, qo’shimcha tejashni so’rash nafaqat operatsiyalarni buzadi, balki ishonchni tiklash uchun kurashayotgan hukumatning qiyofasini ham aks ettiradi.
Hozirda hukumatning ikki bolali nafaqa chegarasini bekor qilish qobiliyati ustidan katta savol belgisi osilib turibdi.
Ser Kir Starmer o’tgan oy ushbu cheklovni bekor qilishni «ko’rib chiqishini» ko’rsatdi, bu 3,5 milliard funt sterlingga tushadi.
Bu taklif Rivzdan qarshilikka uchrashi mumkin.
Kansler lavozimini egallagach, Rivz ikkita asosiy moliyaviy qoidani o’rnatdi. Birinchisi, kundalik xarajatlar hukumat daromadlari, asosan, soliqlar hisobidan moliyalashtirilishi kerak, qarz olish faqat investitsiya maqsadlarida saqlanadi.
Ikkinchi qoida shuni nazarda tutadiki, qarz milliy daromadning bir qismi sifatida besh yillik davr oxiriga kelib pasayishni ko’rsatishi kerak.
Rivz doimo ushbu qoidalarning «muhokama qilinmaydigan» tabiatini ta’kidlab kelgan.
Ushbu tamoyillar, ayniqsa, sobiq Bosh vazir Liz Trassning 2022-yildagi mini-byudjeti tomonidan yaratilgan iqtisodiy noaniqlik fonida Buyuk Britaniya uchun moliyaviy barqarorlik qiyofasini yaratishga qaratilgan.
Rivzda texnik jihatdan o’zi tomonidan qo’yilgan ushbu qoidalarga o’zgartirish kiritish huquqi mavjud bo’lsa-da, bunday qaror bozorlarni beqarorlashtirish xavfini tug’diradi va qarz bo’yicha foiz to’lovlarining oshishiga olib kelishi mumkin.
OBR Buyuk Britaniyaning iqtisodiy va moliyaviy istiqbollari bo’yicha har yili ikkita baho ishlab chiqaradi, Kuzgi byudjet va Bahorgi bayonotga to’g’ri keladi.
Xalqaro valyuta jamg’armasi (XVJ) OBR hisobotini Byudjet davomida bitta baholash bilan cheklashni taklif qildi.
XVJning ta’kidlashicha, bitta baholash «siyosat barqarorligini yanada oshiradi» va hukumatning «xona» deb ataladigan bufer ko’rsatkichiga bosimni engillashtirishi mumkin.
Uning ta’kidlashicha, «iqtisodiy istiqbolga kiritilgan kichik o’zgartirishlar ham qoidalar doirasidagi xonani yo’qotishi mumkin, bu bozor va ommaviy axborot vositalarining qizg’in tekshiruviga sabab bo’ladi.»
Mini-byudjetdan oldin Trass va uning kansleri Kvazi Kvarteng moliyaviy bozorlarni bezovta qilgan 45 milliard funt sterlinglik moliyalashtirilmagan soliq qisqartirishlarini e’lon qilganda, OBRni e’tiborsiz qoldirishdi.
Keyinchalik, Rivz har qanday hukumatning soliqlar yoki xarajatlarga sezilarli o’zgarishlar kiritadigan e’lonlari OBR tomonidan baholanishini talab qiluvchi qonunni qabul qildi.
Hisobotni yillik bitta nashr bilan cheklash uchun Rivz Bahorgi bayonotning doirasini faqat iqtisodiyotning holati to’g’risida ma’lumot berish bilan cheklashni tanlashi mumkin.
Leyboristlar partiyasi «ishlayotgan odamlar» uchun soliqlarni oshirmaslikka va’da berdi va ishchilarning milliy sug’urta badallari, daromad solig’i va QQSning oshishini aniq rad etdi.
Chorshanba kuni vazirlar mahkamasi vaziri Pat MakFadden rejalashtirilgan farovonlik qisqartirishlarini yumshatish qarori bilan bog’liq «moliyaviy oqibatlar» ni tan oldi va hukumatning soliq bo’yicha va’dasiga sodiqligini tasdiqladi.
Bu Rivzni hukumat g’aznasini to’ldirish uchun cheklangan variantlar bilan qoldiradi.
Bir imkoniyat – soliq chegaralarini muzlatishni uzaytirish, bu siyosat dastlab konservativ hukumat davrida joriy etilgan va 2028-yil aprelida tugashi rejalashtirilgan.
Ushbu muzlatishni parlament muddati oxirigacha uzaytirish deyarli 7 milliard funt sterling daromad keltirishi mumkin.
Bu ishlayotgan shaxslarga soliqning oshishiga olib keladigan bo’lsa-da, ish haqi ko’tarilishi ularni yuqori soliq toifalariga kiritishi mumkin, bu qiyin moliyaviy ehtiyojlarga duch kelgan hukumat uchun muhim yechim bo’lishi mumkin.
Bosh vazir Reychel Rivzning Kengashda ko’z yoshlari bilan paydo bo’lishiga bozorlar munosabat bildirgandan keyin o’z lavozimida qolishini ta’kidlamoqda.
Shimoliy Tynesayddagi amaldagi Leyboristlar meri g’alaba qozonganiga qaramay, Islohot «jiddiy tahdid» emasligini aytmoqda.
Bosh vazir Buyuk Britaniya hukumati dramatik Kengashdagi o’zgarishdan keyin zaif da’vogarlarni «ovlagan»ligini aytmoqda.
Leyboristlar qobiliyatli hukumatga o’xshash asosiy vazifani bajara olmadi. Bosh vazirning hokimiyatiga zarba berildi. Ammo ichkarida kelajak yilga umid bor
Pat MakFadden rejalashtirilgan farovonlik qisqartirishlarini kamaytirish qarorining «moliyaviy oqibatlari» bo’lishini aytmoqda.