«`html
Global energiya boʻyicha tahlil markazi Emberning soʻnggi maʼlumotlariga koʻra, joriy yilning birinchi yarmida qayta tiklanuvchi energiya manbalari koʻmirni ortda qoldirib, dunyodagi asosiy elektr energiya manbaiga aylandi va bu tarixiy voqea boʻldi.
Global elektr energiyasiga talab ortib bormoqda, ammo quyosh va shamol energiyasining jadal oʻsishi ortgan talabning 100 foizini qopladi, hatto koʻmir va gaz isteʼmolining biroz kamayishiga ham hissa qoʻshdi.
Biroq, Ember bu sarlavhalar global vaziyatni yanada murakkablashtirishi mumkinligidan ogohlantiradi.
Rivojlanayotgan davlatlar, xususan Xitoy, toza energiyaga oʻtishni boshqarib kelmoqda. Shu bilan birga, AQSh va Yevropa Ittifoqi kabi boy davlatlar elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun qazilma yoqilgʻiga qaramligini oshirdi.
Xalqaro energetika agentligining (IEA) alohida hisobotida bu tafovut kuchayishi mumkinligi aytilgan. IEA AQShda qayta tiklanuvchi energiya manbalari oʻsishi sezilarli darajada sekinlashishini prognoz qilmoqda va bunga prezident Donald Tramp maʼmuriyatining siyosatini misol qilib keltirmoqda.
Qayta tiklanuvchi energiya manbalarining oʻsishiga qaramay, koʻmir 2024-yilda dunyoda energiya ishlab chiqarishning eng katta manbai boʻlib qoldi, bu pozitsiyani IEA besh oʻn yildan ortiq vaqt davomida ushlab turibdi.
Xitoy koʻmirda ishlaydigan elektr stansiyalarini kengaytirishda davom etmoqda, ammo u toza energiya oʻsishida ham yetakchi oʻrinni egallab, qolgan dunyoga qaraganda koʻproq quyosh va shamol energiyasi quvvatlarini qoʻshmoqda. Bu qayta tiklanuvchi energiya ishlab chiqarish oʻsishiga elektr energiyasiga boʻlgan talabning ortishidan ustun boʻlishiga imkon berdi, natijada qazilma yoqilgʻi ishlab chiqarish 2 foizga kamaydi.
Hindistonda elektr energiyasiga talabning oʻsishi sekinroq boʻldi va sezilarli yangi quyosh va shamol energiyasi quvvatlari qoʻshildi, natijada koʻmir va gaz isteʼmoli kamaydi.
Aksincha, AQSh va Yevropa Ittifoqi kabi rivojlangan davlatlar teskari tendentsiyaga guvoh boʻldi.
AQShda elektr energiyasiga talab toza energiya ishlab chiqarishdan tezroq oʻsdi, natijada qazilma yoqilgʻiga qaramlik ortdi. Yevropa Ittifoqida shamol va gidroenergetikaning zaif koʻrsatkichlari koʻmir va gaz ishlab chiqarishning koʻpayishiga olib keldi.
IEA, shuningdek, AQShda qayta tiklanuvchi energiya oʻsishi boʻyicha prognozini bu oʻn yillik uchun ikki barobarga qisqartirdi. Oʻtgan yili agentlik AQSh 2030-yilgacha 500 GVt yangi qayta tiklanuvchi quvvatlarni qoʻshishini bashorat qilgan edi, ammo hozir bu 250 GVtga kamaytirildi.
IEA tahlili Tramp maʼmuriyatining toza energiya manbalariga oʻtish boʻyicha global saʼy-harakatlarga taʼsirini eng keng qamrovli baholashni taqdim etadi va AQSh va Xitoyning qarama-qarshi yondashuvlarini taʼkidlaydi.
Xitoyning toza texnologiyalar eksporti oʻsib borar ekan, AQSh oʻzining neft va gaz eksportini ragʻbatlantirishga eʼtibor qaratmoqda.
Ushbu mintaqaviy tafovutlarga qaramay, Ember bu vaqtni «hal qiluvchi burilish nuqtasi» deb taʼriflaydi.
Emberning katta tahlilchisi Malgorzata Viatros-Motyka, bu «toza energiya talab oʻsishi bilan bir xil surʼatda rivojlanadigan oʻzgarishning boshlanishi» ekanligini taʼkidladi.
Quyosh energiyasi oʻsishning asosiy qismini tashkil etdi va elektr energiyasiga boʻlgan talabning 83 foizini qopladi. U ketma-ket uch yil davomida global miqyosda yangi elektr energiyasining eng katta manbai boʻlib kelmoqda.
Hozirda quyosh energiyasining aksariyati (58%) kam daromadli mamlakatlarda joylashgan boʻlib, ularning koʻpchiligi soʻnggi yillarda jadal oʻsishni boshdan kechirmoqda.
Bu oʻsish narxlarning keskin pasayishi bilan bogʻliq. Quyosh narxlari 1975-yildan beri hayratlanarli darajada 99,9 foizga arzonlashdi va hozirda shunchalik arzonki, yirik quyosh bozorlari bir yil ichida, ayniqsa qimmat va ishonchsiz elektr tarmoqlariga ega boʻlgan mintaqalarda paydo boʻlishi mumkin, deydi Ember.
Misol uchun, Pokiston 2024-yilda 17 gigavatt (GVt) quyosh energiyasini ishlab chiqarishga qodir quyosh panellarini import qildi, bu oʻtgan yilgi koʻrsatkichlardan ikki barobar koʻp va mamlakatning joriy elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatining taxminan uchdan bir qismini tashkil qiladi.
Afrikada ham quyosh energiyasi rivojlanmoqda, panel importi iyun holatiga koʻra yiliga 60 foizga oʻsdi. Janubiy Afrika yetakchilik qildi, undan keyin Nigeriya Misrni ortda qoldirib, 1,7 GVt quyosh energiyasi ishlab chiqarish quvvatiga ega boʻldi, bu Yevropada taxminan 1,8 million uyning elektr energiyasiga boʻlgan talabini qondirish uchun yetarli.
Baʼzi kichikroq Afrika davlatlarida import yanada tezroq oʻsgan, xususan Jazoirda 33 barobar, Zambiyada sakkiz barobar va Botsvanada yetti barobar koʻpaygan.
Quyosh energiyasining jadal oʻsishi baʼzi mamlakatlarda kutilmagan muammolarni keltirib chiqardi.
Afgʻonistonda quyosh energiyasida ishlaydigan suv nasoslaridan keng foydalanish suv sathini pasaytirmoqda, bu esa uzoq muddatli er osti suvlaridan foydalanishga tahdid solmoqda. Doktor Devid Mensfild va Alcis sunʼiy yoʻldosh maʼlumotlari firmasi tomonidan oʻtkazilgan tadqiqot shuni ogohlantiradiki, baʼzi hududlar besh-oʻn yil ichida qurib qolishi mumkin, bu esa millionlab odamlarning hayotiga xavf soladi.
Buyuk Britaniyaning Energiya Oʻtishlari Komissiyasi raisi Adair Turner global «quyosh kamari» va «shamol kamari» mamlakatlari oʻziga xos energiya muammolariga duch kelayotganini taʼkidlaydi.
Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasining koʻp qismini oʻz ichiga olgan quyosh kamari mamlakatlari kunduzi havo haroratini sovutish uchun sezilarli miqdordagi elektr energiyasiga muhtoj. Bu mamlakatlar energiyani saqlash uchun tobora arzonlashib borayotgan batareyalar bilan qoʻllab-quvvatlanadigan quyoshga asoslangan tizimlarni qabul qilish orqali energiya xarajatlarini deyarli darhol kamaytirishi mumkin.
Buyuk Britaniya kabi shamol kamari mamlakatlari yanada murakkab muammolarga duch kelmoqda. Shamol turbinalarining narxi quyosh panellari narxidek keskin pasaymadi, soʻnggi oʻn yillikda atigi uchdan bir qismga kamaydi. Yuqori foiz stavkalari ham qarz olish xarajatlarini oshirdi, bu esa shamol elektr stansiyalarini oʻrnatishning umumiy narxini oshirdi.
Taʼminotni muvozanatlash ham qiyinroq, chunki qishki shamolning tinchligi haftalar davom etishi mumkin, bu esa batareya quvvatidan tashqari zaxira energiya manbalarini talab qiladi, bu esa tizim xarajatlarini oshiradi.
Joylashuvidan qatʼiy nazar, Emberning yangi maʼlumotlariga koʻra, Xitoyning toza texnologiyalar sohasidagi ustunligi oʻzgarishsiz qolmoqda.
2025-yil avgust oyida Xitoyning toza texnologiyalar eksporti rekord darajadagi 20 milliard dollarga yetdi, bunga elektromobillar (26 foizga oʻsgan) va batareyalar (23 foizga oʻsgan) savdosining oʻsishi sabab boʻldi. Birgalikda Xitoyning elektromobillari va batareyalari hozirda quyosh panellari eksportining qiymatidan ikki barobar qimmatroq.
BBCning Iqlim boʻyicha muharriri Jastin Roulettning eng soʻnggi iqlim va atrof-muhit yangiliklari haqidagi eksklyuziv maʼlumotlarni har hafta pochta qutingizga olish uchun Future Earth axborotnomamizga obuna boʻling. Buyuk Britaniyadan tashqaridamisiz? Bu yerda xalqaro axborotnomamizga obuna boʻling.
Kengash oʻzining iqlim boʻyicha majburiyatini tugatish va buning oʻrniga boshqa xizmatlarni moliyalashtirish uchun yigʻilishda bahsga tortildi.
Xitoy nafaqat tropik siklonlardan omon qoladigan, balki ularning quvvatidan ham foydalana oladigan yangi avlod shamol fermalarini ishlab chiqishga shoshilmoqda.
Tosh toʻsiq eroziyani tezlashtirdi va 100 million funt sterlinglik turizm iqtisodiyotini xavf ostiga qoʻydi, deydi hokimiyat.
Konservativ yetakchi nolga teng maqsadlar «yaratayotganidan koʻra koʻproq ish oʻrinlarini yoʻq qiladi» deydi.
Sara Adamsning kirib boʻlmaydigan joylarni qidirishi koʻpincha qayiqni, shuningdek, choʻtka va moyboʻyoqni talab qiladi.
«`