Zambiyada shaxsiy narsa siyosiy jihatdan keskinlashdi.
Doimo qiyin boʻlgan motam va dafn marosimlariga tayyorgarlik davri prezident Xakaynde Xixilema va uning marhum salafi Edgar Lungu oʻrtasidagi uzoq davom etgan adovat tufayli yanada murakkablashdi.
Achchiqlanish shunchalikki, Lunguning oilasi uning oxirgi istaklaridan biri Xixilemani dafn marosimiga kelishiga yoʻl qoʻymaslik boʻlganligini aytdi.
Bu nizolar hukumatning sobiq prezidentni sharaflash boʻyicha rejalarini buzdi, mamlakat ichida chuqur tafovutlarni keltirib chiqardi va vaziyatning jiddiyligi haqida keng tarqalgan savollarga sabab boʻldi.
2015 yildan beri prezident boʻlib ishlagan 68 yashar sobiq prezident uchun davlat dafn marosimi dastlab yakshanba kuni oʻtkazilishi rejalashtirilgan edi. Biroq, xalqaro arboblarning yoʻqligi va Lusaka shahridagi boʻsh konferentsiya markazi sezilarli darajada tafovutni ta’kidlaydi.
5-iyunda Lunguning vafot etganidan keyin darhol qiyinchiliklar paydo boʻldi, uning qizi Facebookdagi video xabarida.
Tasila Lungu, koʻz yoshlarini tiyolmay, otasining Janubiy Afrika kasalxonasida vafot etganligini e’lon qilib, uning davolanishining «qadr-qimmati va maxfiyligi» ni ta’kidladi.
«Bir Zambiya, bir Millat» shiori bilan milliy birlikka chaqirgan uning yakuniy iltimosi yuzaga kelayotgan keskinliklarni nozik tarzda oldindan aytib berdi.
Prezidentning e’lonini sezilarli darajada yoʻqligi tashvishlarni yanada kuchaytirdi.
Ijtimoiy tarmoqlardagi mish-mishlarni tasdiqlagan va Keniyaning prezidenti kabi rahbarlardan hamdardlik bildirishga turtki boʻlgan xanım Lunguning e’loni Xixilema tomonidan e’tiborsiz qoldirildi.
Mustaqil ommaviy axborot vositalari bu haqda xabar bergan boʻlsa-da, milliy radioeshittirish ZNBC sukut saqladi.
Uch soatdan keyin, Prezident Xixilema Facebookda bayonot berdi, birlikka chaqiriqlarni takrorladi va «tinchlik, qadr-qimmat va birdamlik» ni ta’kidladi.
Axborot vaziri Kornelius Mvetva kechikishni avvalgi holatlarga asoslanib va salafi vafotini e’lon qilish prezidentning vazifasi emasligini ta’kidlab oqladi.
Biroq, Lunguning tarafdorlari Xixilemaning birlik haqidagi xabarini samimiy emas deb bilishdi.
Xixilemaning 2021 yilda Lunguni magʻlub etib, oʻzining oltinchi urinishida saylovda qozongan gʻalabasi yillar davom etgan va saylov siyosatidan tashqariga chiqqan raqobatning choʻqqisiga chiqdi.
Ularning nizolari markazida Xixilemaning 2017 yilda Lungu bilan bogʻliq avtomobil korteji hodisasi tufayli davlatga xiyonat qilganlikda ayblanib, 100 kun hibsga olinganligi turdi.
Ayblovlar faqat Hamdoʻstlik bosh kotibining aralashuvidan keyin bekor qilindi.
BBC intervyusida Xixilema yakkaxon kameradagi insoniyatga yaramaydigan sharoitlarini tasvirlab berdi va toʻgʻridan-toʻgʻri Lunguni aybladi.
Bu Xixilemaning duch kelgan 17 ta hibsga olishdan biri edi, uning partiyasi, Milliy rivojlanish uchun birlashgan partiyasi Lunguning Vatanparvar front (VPF) partiyasi tomonidan ta’qibga uchradi.
2021 yildagi saylov potentsial qayta tiklanishni taklif qildi.
Korruptsiya ayblovlari va demokratiyaga qarshi harakatlar tufayli keng tarqalgan umidsizlikka duch kelgan Lungu siyosiy nafaqaga chiqdi.
Biroq, Xixilemaning prezidentligi va iqtisodiy muammolar bilan bogʻliq noroziliklarning kuchayishi bilan birga, Lunguning 2023 yil oktyabr oyida faol siyosatga qaytishi yangi mojaroga sabab boʻldi.
Bu esa davlatning Lunguning nafaqaga chiqish nafaqa va imtiyozlarini bekor qilishiga olib keldi.
Bu qaror Lunguni va uning oilasini gʻazablantirdi, ular shuningdek, politsiya tomonidan ta’qib qilinishini, jumladan, deyarli uy qamogʻida saqlanish va ommaviy mashgʻulotlarga cheklov qoʻyilganligini da’vo qilishdi.
2024 yil may oyidagi intervyusida Lungu ichki va xalqaro sayohatlarga, shu jumladan tibbiy davolanishga cheklovlar qoʻyilganligini aytdi.
Axborot vaziri bu da’volarni qat’iy rad etdi va ularni siyosiy jihatdan motivlangan yolgʻonlar deb atadi. Shuningdek, u Xixilemaning Lunguning hukmronligi davrida olgan munosabatini qaytarmaslikka sodiq ekanligini ta’kidladi.
Xixilemaning korruptsiyaga qarshi harakatlari Lunguning hamkorlari va oilasini nishonga olgan va sud jarayonlari va aktivlarni musodara qilishga olib kelganligi haqida da’volar davom etmoqda. Lunguning oilasi har qanday noqonuniylikni rad etadi.
Konstitutsiyaviy sudning 2023 yil oxiridagi Lunguni kelgusi prezidentlikka nomzod qoʻyishdan mahrum qilgan qarori keskinliklarni yanada kuchaytirdi.
Lungu oilasining advokati Makebi Zulu, Lunguning Xixilemadan yarashuvga har qanday urinishdan qochishni xohlaganini aytdi.
Yanvar oyida Janubiy Afrikada davolanishni boshlagan boʻlsa-da, Lunguning advokati oldinroq tibbiy yordam olish natijalarni yaxshilashi mumkinligini aytdi.
Lungu kasalligi aniq tabiati oshkor qilinmadi.
Bu kontekst Lunguning Xixilemani dafn marosimidan uzoqlashtirish istagini tushuntiradi.
Hukumat Lunguning Janubiy Afrikada tibbiy yordam olishini oldini olganligini rad etadi.
Uning vafotidan keyin oila va hokimiyat organlari oʻrtasida dafn marosimlari boʻyicha kurash boshlandi.
Dastlabki kelishuv belgilari boʻlishiga qaramay, hukumat tomonidan taklif qilingan dastur boʻyicha aloqa uzildi.
Payshanba kuni yozilgan xabarida prezident Xixilema zambiyaliklarga sabr-toqatlari uchun minnatdorchilik bildirdi, ammo oxir-oqibat tartib oʻzgarishini e’lon qildi.
Zambiyadagi dafn marosimlari rejasi toʻxtatildi, milliy motam davri qisqartirildi va dafn marosimi Janubiy Afrikada oʻtkazilishi rejalashtirilgan. Xixilemaning ishtirok etishi ehtimoldan yiroq.
Zambiyaliklarning Xixilema va Lungu oʻrtasida yarashishga umidlari puchga chiqdi, bu esa millatni umumiy motam davridan mahrum qildi va millionlab odamlarning hurmatini bildirish imkoniyatini chekladi.
Oʻtish BBCAfrica.com ga Afrika qit’asidan yana yangiliklar uchun.
Twitterda bizni kuzatib boring @BBCAfrica, Facebookda BBC Africa yoki Instagramda bbcafrica
Afrika qit’asi va undan tashqaridagi haftaning eng yaxshi fotosuratlari tanlovi.
Nigerning harbiy rahbarlari ta’kidlashicha, islomchilar guruhlari tomonidan soʻnggi hujumda kamida 34 askar halok boʻlgan.
Kompaniya asosan fransuzlarga tegishli, xunta esa Nigerning mineral boyliklarini mahalliy nazorat ostiga olishni xohlaydi.
Bosh vazirning soʻzlariga koʻra, futbolchilar «suveren va qulay muhitda» mashgʻulotlarni Dakar shahrida oʻtkazadilar.
Isayas Afverki 1991 yilda hokimiyatga kelganida saylovlarni va’da qilgan, ammo ular hali ham oʻtkazilmagan.