Ko’pchilik odamlar pashshalarni ovqatdan haydashga moyil bo’lishadi, axlat qutilaridagi qurtlar haqidagi fikr esa har kimning oshqozonini ag’dar-to’ntar qilishga yetarli.
Biroq, bir qator shahar kengashlari qurtlarni — rasmiy ravishda pashsha lichinkalari sifatida tanilgan — va ularning chirigan ovqatga bo’lgan ishtahasini qabul qilishdi.
Litva poytaxti Vilnyusda pashsha lichinkalariga rasman shahar aholisining 607 000 nafar aholisi va oltita qo’shni kengash tomonidan har yili hosil bo’ladigan 2700 tonna oziq-ovqat chiqindilarini qayta ishlash vazifasi yuklatildi.
Vilnyusni shu yil boshida oziq-ovqat chiqindilaridan xalos qila boshlagan «Energesman» chiqindilarni boshqarish kompaniyasi aslida shahar uchun bu xizmat uchun pul olmaydi.
Kompaniya bosh direktori Algirda Blazgisning so’zlariga ko’ra, bu kelishuv shahar uchun 2026-yilda 12 000 tonna qayta ishlash maqsadida yiliga 2 million yevro (£1.7 million; $2.3 million)gacha tejaydi.
Energesman shahar aholisiga yangi apelsin rangli oziq-ovqat chiqindi qoplarini taqdim etdi, shuningdek, ko’proq Vilnyus aholisini oziq-ovqat chiqindilarini ajratishga undash uchun influencer marketing kampaniyasini o’tkazdi, chunki yig’ilgan 2700 tonna shahar tomonidan hosil bo’ladigan taxminan 40 000 tonna maishiy chiqindilarning faqat bir qismini tashkil qiladi.
O’tgan yili kengashlar uchun oziq-ovqat chiqindilarini yig’ish majburiy bo’lib qoldi, shuning uchun shahar uni boshqarishning samarali usullarini topishi kerak.
Energesman esa semiz pashsha lichinkalarini yangi daromad manbaiga aylantirishni rejalashtirmoqda.
Kompaniya Vilnyus zavodi ichidagi maxsus zonada taxminan olti million pashshani joylashtiradi, ular har olti soatda juftlashadi, deydi bosh direktor Algirdas Blazgis.
Urg’ochi pashsha o’zining o’rtacha 21 kunlik hayoti davomida taxminan 500 ta tuxum qo’yishi mumkin, ya’ni janob Blazgis va uning jamoasi oyiga uch milliondan ortiq lichinkani boshqaradi, ular hayotining birinchi, eng och kunlarida 11 tonnadan ortiq oziq-ovqat chiqindilarini iste’mol qilishi mumkin.
Bu kichik mavjudotlarning ochko’z ishtahasi ularni oziq-ovqat chiqindilarini qayta ishlash uchun ideal nomzod qiladi. Ushbu tadqiqot shuni ko’rsatadiki, ularning bir guruhi atigi ikki soat ichida 16 dyuymli pitsani yo’q qiladi.
Muhimi, ularni pashshaga aylanishidan oldin yig’ib olish kerak. Oqsilga boy pashsha lichinkalarini keyin hayvonlar uchun ozuqa yoki sanoatda qo’llash uchun oqsil mahsulotlariga aylantirish mumkin, masalan, bo’yoq, elim, abajur va mebel qoplamalarida ingredient sifatida.
Bundan tashqari, ularning go’ngi, frass sifatida tanilgan, o’g’it sifatida ishlatilishi mumkin.
Energesman allaqachon bo’yoq, elim va mebel sanoatidagi sheriklar bilan ta’minot sinovlarini o’rnatdi, ammo janob Blazgis bu kutilganidan ham murakkabroq ekanligini tan oladi.
Energesman tomonidan yetishtirilgan pashsha lichinkalaridan foydalangan holda ishlab chiqarilgan namunaviy bo’yoq kerakli rangga erisha olmadi, ammo yaratilgan abajurlar umid uyg’otmoqda.
U, shuningdek, tadqiqot maqsadlarida va bakteriyalarni oziqlantirish uchun pashsha lichinkalarini yetkazib berish uchun universitet hamkorliklariga ega. Va, albatta, lichinkalar mahalliy baliq ovlash sanoatida o’lja sifatida foydalanish uchun talabga ega.
Biroq, Yevropa Ittifoqi sog’liqni saqlash va xavfsizlik qoidalari oshxona chiqindilari bilan oziqlangan pashsha lichinkalarini go’sht va baliq qoldiqlaridan o’zaro ifloslanish xavfi tufayli inson iste’moli uchun mo’ljallangan yeyishga yaroqli hasharotlar mahsulotlarida ishlatishga ruxsat bermaydi.
«Biz bir nechta aqldan ozgan g’oyalar bilan chiqdik, keyin biz nima qila olishimiz haqida aqldan ozgan g’oyalar bilan chiqa oladigan boshqa odamlarni qidira boshladik», deydi janob Blazgis.
«Hali juda yangi bo’lgani uchun, ba’zi odamlar bizning muvaffaqiyatsizlikka uchrashimizni kutishmoqda, shuning uchun ular bu haqda maqtanishni xohlashmaydi. Ammo menimcha, biz yaxshi narsani o’ylab topamiz.»
Butun dunyoda oziq-ovqat chiqindilarini boshqarishda pashsha lichinkalaridan foydalanish va oqsil ingredienti sifatida yig’ib olishning ko’plab misollari mavjud bo’lsa-da, u asosan tijorat asosida, masalan, mehmonxona yoki ko’p qavatli uy egasi va pashsha lichinkalarini yetishtiruvchi o’rtasidagi shaxsiy shartnoma sifatida amalga oshiriladi.
Keniyada Project Mila ijtimoiy korxonasi Mombasa’ning o’sib borayotgan oziq-ovqat chiqindilari muammosini hal qilish uchun pashsha lichinkalaridan foydalanmoqda, shuningdek, mahalliy fermerlarga o’g’it sifatida frassni taqdim etmoqda.
Shunga qaramay, faqat bir nechta shahar kengashlari oziq-ovqat chiqindilarini qayta ishlashning ushbu usulini qabul qilishdi.
Avstraliyadagi Goterra Sidneyga oziq-ovqat chiqindilarini boshqarishda yordam berish uchun pashsha lichinkalaridan foydalandi, chunki cheklangan sinovning bir qismi shu yil boshlangan.
So’nggi uch yil davomida Goterra qo’shni Queanbeyan-Palerang mintaqaviy kengashi ichidagi uchta shaharcha bilan hamkorlik qilib, taxminan 10 tonna oziq-ovqat chiqindilarini qayta ishlamoqda.
Buyuk Britaniya kengashlari millionlab pashshalarni import qila boshlaydimi, shuning uchun ularning lichinkalari yiliga 6,4 million tonna maishiy oziq-ovqat chiqindilarini iste’mol qilishi mumkinmi yoki yo’qmi, hali ko’rinadi.
Bu hasharotlar chiqindilarini boshqarish kompaniyasi Flybox bosh direktori va hammuassisi Larri Kotchning optimistik nuqtai nazari bo’lib, u Buyuk Britaniyadagi boshqa har qanday kompaniyaga qaraganda ko’proq hasharotlar chiqindilarini qayta ishlash joylarida ishlaydi, asosan xususiy oziq-ovqat ishlab chiqaruvchilari va supermarketlar bilan ishlaydi.
Flybox, shuningdek, ushbu sohadagi kompaniyalarni ifodalovchi sanoat organi bo’lgan Hasharotlar Biokonversiya Assotsiatsiyasining ta’sischi a’zosi hisoblanadi.
Janob Kotchning fikricha, Buyuk Britaniya kengashlari qiziqishmoqda, ayniqsa Angliyada 2026-yil mart oyidan boshlab haftalik maishiy oziq-ovqat chiqindilarini yig’ish majburiy bo’ladi.
Mahalliy hokimiyat chiqindilarni qayta ishlash bo’yicha maslahat qo’mitasining ma’lumotlariga ko’ra, Angliyaning 317 ta mahalliy hokimiyatidan taxminan 148 tasi hali ham bu xizmatni taklif qilmaydi.
Biroq, Atrof-muhit, oziq-ovqat va qishloq ishlari departamenti (DEFRA) tomonidan belgilangan qoidalar hozirda kengashlarga oziq-ovqat chiqindilarini qayta ishlash uchun pashsha lichinkalaridan foydalanishni taqiqlaydi.
Agar tartibga solish ilmiy yutuqlarga mos kelsa, janob Kotchning ta’kidlashicha, «Buyuk Britaniya ikki yil ichida kengash tomonidan shartnoma asosida tuzilgan birinchi hasharotlar zavodini ko’rishi mumkin edi.»
«Afsuski, hukumat bilan har doim yo’q deyish xavfsizroq… Buyuk Britaniya kengashlarida biz gaplashgan har bir kishi hasharotlar oqsili haqida juda hayajonlangan va hasharotlar fermalari bilan ishlashni muqobil texnologiyalardan ko’ra afzal ko’rishadi.»
DEFRA BBCga hayvonot qo’shimcha mahsulotlari to’g’risidagi qoidalar organik chiqindi oqimlarini qayta ishlash uchun hasharotlardan foydalanishni cheklashini tasdiqladi.
Ushbu qoidalarni ko’rib chiqish bo’yicha hozircha hech qanday reja yo’qligi aytildi. «Bizning chiqindilarni boshqarish qoidalarimiz Buyuk Britaniyaning bioxavfsizligini himoya qilish va kasallik xavfini kamaytirishda hal qiluvchi rol o’ynaydi», dedi vakil.
Oziq-ovqat chiqindilarini poligonlarga yuborishning hozirgi alternativi – anaerob hazm qilish (AD), biogaz hosil qiluvchi parchalanish jarayoni.
Biroq, janob Kotchning ta’kidlashicha, hozirgi AD zavodlari maishiy oziq-ovqat chiqindilarining kutilayotgan oqimini boshqarish uchun yetarli emas.
«Butun dunyo bo’ylab har yili 1,3 milliard tonnadan ortiq oziq-ovqat isrof bo’ladi. Bizning fikrimizcha, ularning 40 foizigacha hasharotlar chiqindilarini boshqarish orqali qayta ishlatilishi mumkin. Va bu nafaqat utilizatsiya xarajatlari va metan emissiyasining oldini oladi, balki qimmatli oqsil va organik o’g’itlarni ham ishlab chiqaradi», deydi janob Kotch.
Kompaniya rahbarlarining aytishicha, sport kiyimlari giganti AQSh savdo siyosatining ta’sirini yumshatish uchun Xitoyda tovarlar ishlab chiqarishga bo’lgan ishonchini kamaytiradi.
Tuvaluning 4000 dan ortiq fuqarosi Avstraliyaga dunyoda birinchi bo’lib iqlim vizasi uchun ovoz berish uchun ro’yxatdan o’tdi.
Afrika davlatlaridan olib kelingan ushbu ommaviy san’at asari iqlim o’zgarishining ta’sirini ko’rsatishga qaratilgan.
Osiyo davlati taqiqqa qaramay, har yili minglab tonna elektron chiqindilarni import qilmoqda.
Oxfam Scotland vazirlar tomonidan kechiktirilgan havo orqali jo’nab ketish solig’i 29 million funt sterling yig’ishi mumkin edi, deb ta’kidladi.