Oliy sud sudyalari prezident Donald Tramp tomonidan joriy etilgan keng qamrovli tariflarga nisbatan sezilarli skeptisizm bildirishdi. Bu ish uning kengroq kun tartibi va global iqtisodiy landshaft uchun jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Oliy sud raisi Jon Roberts, sudya Emi Koni Barrett va Nil Gorsuch – ularning barchasi sudning konservativ a’zolari hisoblanadi – hukumatning import bojlari bo’yicha asoslariga ishonch hosil qilmagan ko’rinadi.
Mamlakatning eng yuqori sudi hozirda kichik biznes va shtatlar guruhi tomonidan kiritilgan da’voni ko’rib chiqmoqda. Ular, savol ostidagi tariflar noqonuniy ekanligini ta’kidlab, aslida soliq bo’lgan narsani undirish vakolati faqat Kongressga tegishli ekanligini aytishmoqda.
Biroq, ba’zi konservativ sudyalar Trampning yuridik vakillari tomonidan taqdim etilgan dalillarga nisbatan hamdardlik darajasini ko’rsatdilar, ular prezidentning tashqi ishlar, shu jumladan savdo va tariflar masalalarida keng vakolatlarga ega ekanligini ta’kidlamoqda.
Agar hukumat ishni yutqazsa, u ushbu tariflar orqali yig’ilgan milliardlab dollarlarning bir qismini qaytarishga majbur bo’lishi mumkin, bu stsenariy, Adliya Barrettning ta’kidlashicha, «to’liq tartibsizlikka» olib kelishi mumkin.
Hozirda 6-3 konservativ ko’pchilikdan iborat Oliy sud, odatda, muhim ishlar bo’yicha qaror qabul qilish uchun bir necha oy talab qiladi, garchi bu masalada echim tezlashtirilishi mumkin.
Trampga qarshi noqulay hukm chiqarilgan taqdirda ham, G’aznachilik kotibi Skott Bessent ma’muriyat tariflarni saqlab qolish uchun muqobil huquqiy yo’llarni o’rganishini ko’rsatdi.
Ishning murakkabligini aks ettirgan holda, chorshanba kuni bo’lib o’tgan tinglov deyarli uch soatga cho’zildi va ajratilgan vaqtdan sezilarli darajada oshib ketdi.
Oliy sud raisi Roberts shunday dedi: «Asoslash har qanday mamlakatdan har qanday miqdordagi mahsulotga har qanday muddatga tariflar qo’yish uchun hokimiyat uchun ishlatilmoqda».
Sudya Gorsuch Tramp foydasiga hukm chiqarsa, «Kongressni tashqi savdoni tartibga solish bo’yicha barcha mas’uliyatni rad etishdan nima to’xtatadi?» deb so’radi.
U shuningdek, AQSh Bosh prokurori Jon Sauer tomonidan taqdim etilgan dalillarni qo’llab-quvvatlash uchun etarli asos topish uchun «kurashayotganini» aytdi.
Sudning uchta liberal sudyasi federal qonun va AQSh Konstitutsiyasi prezidentga xorijiy importga tarif darajasini bir tomonlama belgilash huquqini beradimi yoki yo’qmi degan xavotirlarini ham bildirdilar.
Ish 1977 yilgi Xalqaro favqulodda iqtisodiy vakolatlar to’g’risidagi qonun (IEEPA) atrofida aylanadi, Trampning yuridik guruhi prezidentga tariflarni joriy etish huquqini beradi, deb ta’kidlaydi. Konstitutsiyada tarif vakolati aniq Kongressga yuklanganiga qaramay, Tramp qonun chiqaruvchi organ «favqulodda» vakolatni topshirganini ta’kidladi, bu unga belgilangan jarayonlarni chetlab o’tishga imkon beradi.
Sauerning ta’kidlashicha, mamlakat o’ziga xos inqirozlarga duch kelgan, ular «mamlakatni o’ldiradigan va barqaror emas», deb ta’riflangan va prezident tomonidan favqulodda choralar ko’rishni talab qilgan. U Trampning tarif vakolatlarini bekor qilish AQShni «shafqatsiz savdo qasosiga» duchor qilishini va «vayron qiluvchi iqtisodiy va milliy xavfsizlik oqibatlariga» olib kelishini ogohlantirdi.
Tramp dastlab IEEPA-ni fevral oyida Xitoy, Meksika va Kanadadan keladigan tovarlarga tariflar joriy etish uchun chaqirdi va ushbu mamlakatlardan giyohvand moddalar savdosini favqulodda vaziyat sifatida ko’rsatdi.
U yana aprel oyida ushbu qonunni qo’llab, dunyoning deyarli har bir mamlakatidan keladigan tovarlarga 10% dan 50% gacha bo’lgan yig’imlar buyurdi va AQSh savdo defitsiti «favqulodda va g’ayrioddiy tahdid» ekanligini ta’kidladi.
Ushbu tariflar yoz davomida bosqichma-bosqich amalga oshirildi, chunki AQSh mamlakatlarga «kelishuvlar» bo’yicha muzokaralar olib borish uchun bosim o’tkazdi.
Murojaat qiluvchi shtatlar va xususiy guruhlarning advokatlari IEEPA prezidentga savdoni tartibga solish huquqini bergan bo’lsa-da, unda «tariflar» haqida aniq aytilmaganligini ta’kidlashdi.
Xususiy biznesni himoya qilayotgan Nil Katyalning ta’kidlashicha, Kongress «prezidentga butun tarif tizimini va Amerika iqtisodiyotini isloh qilish, har qanday mamlakatdan har qanday va har bir mahsulotga har qanday va barcha vaqtlarda tariflarni belgilash va qayta belgilash vakolatini bergan»ligi «ishonchsiz» edi.
U, shuningdek, Oq uy tomonidan keltirilgan masalalar, xususan, savdo defitsiti qonunda nazarda tutilgan favqulodda vaziyatlar turini tashkil qiladimi, degan savolni ham o’rtaga tashladi.
Adliya Samuel Alito so’radi: «Ushbu qoida ostida prezident urushning oldini olish uchun tarif joriy qila oladimi?»
Katyalning javob berishicha, prezident embargo yoki kvota qo’yishi mumkin, ammo daromad keltiradigan tarif haddan tashqari oshib ketadi.
Sauer prezidentlar milliy xavfsizlik va tashqi siyosat ustidan keng vakolatlarga ega ekanliklarini va murojaatchilar bunga xalaqit bermoqchi ekanliklarini ta’kidladi.
Muhim savol shundaki, sud Trampning tariflari soliqni tashkil qiladi, deb hisoblaydimi?
Bir nechta sudyalar soliq olish, daromad olish vakolati Konstitutsiyada aniq Kongressga berilganligini ta’kidladilar.
Sauerning javob berishicha, Trampning tariflari savdoni tartibga solishga xizmat qiladi va har qanday olingan daromad «faqat tasodifiy».
Trampning o’zi ilgari o’z tariflari orqali olingan milliardlab dollar va ularning federal hukumatni moliyalashtirishga qo’shgan muhim hissasi bilan maqtanardi.
Sudyalar asosiy e’tiborni IEEPA matni va tarixini o’rganishga qaratib, to’lovlarni qaytarish yoki prezidentning favqulodda holat e’lonlarining haqiqiyligi to’g’risidagi savollarga minimal e’tibor qaratdilar.
Sauer sudyalarni tariflarni soliq sifatida emas, balki qonun bo’yicha prezidentga berilgan vakolatlarning tabiiy kengayishi sifatida ko’rishga chaqirdi. «Men etarlicha ayta olmayman – bu tartibga soluvchi tarif, soliq emas», dedi u.
Ushbu farq sudyalarning ko’pchiligi uchun qiyinchilik tug’dirdi.
Adliya Soniya Sotomayorning ta’kidlashicha, «Siz tariflar soliq emas demoqchisiz, lekin ular aynan shunday».
Ko’pgina sudyalar biznes va shtatlarning tariflar AQSh biznesi tomonidan to’langan soliq sifatida qonunda ko’rib chiqilgan boshqa vakolatlardan tubdan farq qiladi, degan dalillariga ishongan ko’rinadi.
Biroq, bu nuqtai nazar bir ovozdan emas edi.
Adliya Brett Kavanaugh zaxirani bildirdi va prezidentga savdoni butunlay to’sib qo’yish huquqini berish «ommabop ma’noga» ega emasligini, lekin 1% tarif qo’ymasligini, shu bilan bo’shliq yaratilishini taklif qildi.
Gutman shunday javob berdi: «Bu donut teshigi emas. Bu boshqa xamir turi», – dedi va tomoshabinlarning kulgusini keltirib chiqardi.
Tinglovda qatnashgan G’aznachilik kotibi Bessent o’z fikrini so’rashganda izoh berishdan bosh tortdi. Savdo kotibi Xovard Lutnik ham hozir bo’lib, bosh barmog’ini ko’rsatdi.
Tinglovda tomoshabinlar to’lib-toshgan, ommaviy axborot vositalari xodimlari ustunlar orqasidagi toshqin o’rindiqlarga joylashtirilgan.
Tramp foydasiga chiqarilgan hukm avvalroq ma’muriyatga qarshi hukm chiqargan uchta quyi sudning xulosalarini bekor qiladi.
Natijadan qat’i nazar, qaror allaqachon to’langan import soliqlarining taxminan 90 milliard dollariga ta’sir qiladi – bu joriy yilning sentyabr oyiga kelib AQSh tomonidan yig’ilgan tarif daromadining taxminan yarmi, Wells Fargo tahlilchilarining fikriga ko’ra.
Tramp ma’muriyati rasmiylari, agar sud hukmni iyun oyiga qadar kechiktirsa, bu summa 1 trillion dollarga yetishi mumkinligi haqida ogohlantirdi.
Agar hukumat bunday daromadni qaytarishi kerak bo’lsa, Katyal kichik korxonalar qaytarib olishi mumkinligini, yirik kompaniyalar esa «ma’muriy tartib-qoidalarga» bo’ysunishini ko’rsatib, bu «juda murakkab narsa» bo’lishini tan oldi.
Matbuot kotibi Karolin Leavett ma’muriyat Oliy suddan noqulay hukm chiqarilgan taqdirda tariflarni joriy etishning muqobil usullarini o’rganayotganini aytdi.
«Oq uy har doim B rejasiga tayyorlanmoqda», dedi u.
Bu Demokratik partiya uchun ba’zi hal qiluvchi g’alabalarga erishgan rag’batlantiruvchi tun edi. Bu erda biz nimani o’rgandik.
Shon Dunnning advokati u sendvichni uloqtirganini tan oldi, lekin bu «zararsiz ishora» ekanligini ta’kidladi.
Trampning beqaror savdo siyosati jahon iqtisodiyotini tartibsizlikka solib, AQSh narxlarini oshirdi.
Jared Isaakmanning dastlabki nomzodi prezident tomonidan may oyida Elon Mask bilan yuqori darajadagi janjali paytida qaytarib olingan.
Mamdani shaharni boshqaradigan birinchi Janubiy Osiyo va birinchi musulmon bo’lishi bilan tarixiy lahzadir.