BMT tashkilotining Okean konferentsiyasi muhim yutuqlar bilan yakunlandi, bu dengiz bioxilma-xilligini himoya qilish boʻyicha muhim shartnomaning ratifikatsiyasi koʻpayishi, plastik chiqindilar va noqonuniy baliq ovlash bilan kurashishdagi taraqqiyot bilan belgilandi.
Fransiyaning Nitsa shahrida okeanning dolzarb muammolarini hal qilish uchun deyarli 200 ga yaqin davlatlar yigʻildi.
Jahon okeanlari plastik chiqindilardan tortib iqlim oʻzgarishining taʼsirigacha boʻlgan koʻp qirrali tahdidlarga duch kelmoqda.
Konferentsiyadan oldin ser Devid Attenboro ayrim baliq ovlash usullarining yetkazgan zararidan xavotirda ekanligini bildirdi va rahbarlardan okeanlarning muhim ahamiyatini tan olishlarini soʻradi.
Asosiy maqsad okean maydonlarining 30 foizini himoya qilish uchun uni amalga oshirishga imkon beradigan Yuqori dengizlar shartnomasiga 60 ta ratifikatsiya olish edi. Juma kuniga kelib 50 ta davlat ratifikatsiya qilgan boʻlsa, boshqa koʻplab davlatlar yil oxirigacha ratifikatsiya qilishga vaʼda berishdi.
Bu taraqqiyot, plastik va noqonuniy baliq ovlash boʻyicha yutuqlar bilan birgalikda xalqaro hamkorlikka boʻlgan ishonchni yangiladi.
Global Fishing Watch kompaniyasi bosh direktori Toni Longning taʼkidlashicha, «BMTning Okean konferentsiyasi okean muammolari tan olinayotgani va hal qilinayotganiga umid beradi», deb qoʻshimcha qildi: «Yuqori dengizlar shartnomasi amalga oshirilish arafasida turib, hukumatlar okeanni himoya qilish uchun shaffoflik va texnologiyalardan foydalanib, saʼy-harakatlarini kuchaytirishlari kerak».
Konferentsiyadan oldin global muammolarga koʻp tomonlama yechimlarga ishonch past edi, 2024 yilda bioxilma-xillik, plastik va iqlim boʻyicha muzokaralar cheklangan taraqqiyotga erishdi.
Konferentsiya yangi huquqiy jihatdan majburiy kelishuvlar yaratish emas, balki mavjud shartnomalarni rivojlantirishga qaratilgan edi. Uch yil oldin davlatlar bioxilma-xillik uchun 2030 yilgacha quruqlik va dengizning 30 foizini himoya qilishga kelishib olishgan; 2023 yildagi Yuqori dengizlar shartnomasi bu muammoni xalqaro suvlar uchun hal qildi.
Konferentsiyadan oldin zarur boʻlgan 60 ta davlatdan atigi 27 tasi Yuqori dengizlar shartnomasini ratifikatsiya qilgan edi. Bu son 50 taga yetdi va yana oʻn ikkitasi yil oxirigacha ratifikatsiya qilishga vaʼda berishdi. Buyuk Britaniya 2026 yildan oldin jarayonni boshlashga vaʼda berdi.
The Pew Charitable Trusts tashkilotining Elizabeth Wilsonning soʻzlariga koʻra, bu tezkor ratifikatsiya BMT kelishuvi uchun misli koʻrilmagan hodisa boʻlib, yuqori dengizlarni himoya qilish boʻyicha global turtki rolini aks ettiradi.
AQSh va Xitoy kabi yirik davlatlar imzolovchi boʻlsalar-da, hali ratifikatsiya qilmagan va Rossiya qarshi boʻlgan boʻlsa-da, AQSh diplomatlari taraqqiyotni yuqori baholadilar.
AQShning sobiq davlat kotibi va iqlim boʻyicha elchisi Jon Kerri shunday dedi: «Yuqori dengizlar shartnomasidan Fransiya Polineziyasining dengizni muhofaza qilish zonasigacha konferentsiya hamkorlikdagi harakatlarning haqiqiy natijalar berishini isbotladi».
Koʻplab davlatlar milliy dengizni muhofaza qilish zonalarini (DMZ) kengaytirish va zararli baliq ovlash amaliyotlarini cheklashga vaʼda berishdi. Masalan, Buyuk Britaniya oʻzining DMZlarining uchdan bir qismida tubni tortishni taqiqlash rejasini eʼlon qildi.
Fransiya Polineziyasi qazib olish faoliyatiga cheklovlar qoʻyilgan 900 000 kv.km maydonni oʻz ichiga olgan dunyodagi eng katta DMZni tashkil etdi – bu Buyuk Britaniyaning toʻrt barobaridan koʻproq.
Bu majburiyatlar okean himoyasini 10% ga yetkazadi.
Astrid Puentesning taʼkidlashicha, «Bu koʻp tomonlamalilikning ahamiyatini taʼkidlaydi» va okean biomasining oʻzaro bogʻliq tabiati bilan bogʻliq muammolarni hal qilish uchun xalqaro huquqni mustahkamlash zarurligini taʼkidladi.
Biroq, dunyodagi eng yirik flotga egalik qiluvchi Xitoyning yoʻqligi tufayli halokatli baliq ovlash amaliyotlarini kamaytirish boʻyicha taraqqiyot sekinlashmoqda. Shunga qaramay, Xitoy noqonuniy baliq ovlash bilan kurashish uchun Port davlatlarining choralar toʻgʻrisidagi kelishuvi ratifikatsiyasi haqida eʼlon qildi.
Prezident Makronning chuqur dengiz qazib olishga qarshi ochilishdagi ogohlantirishlariga qaramay, davlatlar boʻlinib qolishdi. Dengiz tubining atigi 0,001 foizi xaritada koʻrsatilganligi sababli, qoʻshimcha tadqiqotlar oʻtkazilmaguncha chuqur dengizni oʻrganishga moratoriy eʼlon qilish boʻyicha 2000 olimlarning tavsiyasi atigi 37 ta davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlandi.
Dengiz mutaxassisi Pradeep Singhning taʼkidlashicha, «Nazorat qilish mexanizmlari qazib olish faoliyatidan oldin joriy etilishini taʼminlash uchun koʻproq davlatlar moratoriyni talab qilishlari kerak».
Singhning soʻzlariga koʻra, prezident Trumpning AQShning chuqur dengiz qazib olish litsenziyalarini berishga ruxsat berish toʻgʻrisidagi qarori mavjud global kayfiyatga zid keladi.
Konferentsiya majburiyatlarni umumlashtirgan Nitsa Okean Harakatlar Rejasini qabul qilish bilan yakunlandi. Okeanda deyarli 200 trillion dona boʻlgan va aralashuvsiz 2040 yilga kelib uch baravar koʻpayishi kutilgan plastik chiqindilarning keng tarqalgan muammosi asosiy tashvish boʻlib qolmoqda.
Betani Karni Almrot plastik va ularning dengiz hayotini tahdid soladigan kimyoviy moddalarning jiddiy xavfini taʼkidladi.
97 ta davlatning vazirlari plastik chiqindilar boʻyicha shartnoma tuzishni himoya qiluvchi bayonot imzoladilar; ammo, bu iqtisodiy manfaatlari taʼsirlanadigan yirik neft ishlab chiqaruvchi davlatlarning qoʻllab-quvvatlanishiga ega emas edi.
Iqlim oʻzgarishini yumshatish uchun neft ishlab chiqarishni kamaytirish zarurati muammoning yanada murakkabligini taʼkidlaydi.
Konferentsiya yangi emissiya kamaytirish majburiyatlarini yaratmagan boʻlsa-da, rivojlanayotgan davlatlar ilgari vaʼda qilingan iqlim mablagʻlarini tezroq taqdim etishni talab qilishdi.
Tuvalu bosh vaziri Feliti Teoning taʼkidlashicha, «Men xalqaro moliya institutlarining sekin munosabatiga oid koʻplab kichik orol rivojlanayotgan davlatlarning umidsizliklarini tushunaman» va oʻzgarishlarga bosimni saqlab qolish zarurligini taʼkidladi.
BBCning Justin Rowlatt tomonidan taqdim etilgan soʻnggi iqlim va atrof-muhit yangiliklari uchun bizning Future Earth axborot byulletenimizga obuna boʻling.
Konservatorlar partiyasi rahbari neft va gaz sektoriga solinadigan kutilmagan daromad soligʻi tugatilishi va yangi burgʻilash litsenziyalari kerakligini aytdi.
Blackburn kolleji talabalari tomonidan yaratilgan innovatsion toʻplam xayriya uchun kim oshdi savdosida sotiladi.
BBC ish qayiqlari karbonsizlanishga harakat qilayotganda soʻnggi innovatsiyalar va texnologiyalarni koʻrib chiqadi.
Tadqiqotchilarning aytishicha, Lyme Bay hali ham tubni tortish taqiqlanishiga qaramay, uning taʼsiridan tiklanmoqda.