Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (ITI) Oʻzbekistonning turli hududlari va shaharlaridagi iqtisodiy faollikni baholash uchun NASAning tungi yorugʻlik (NTL) sunʼiy yoʻldosh maʼlumotlaridan foydalanishda birinchi boʻldi. Ushbu tahlilda sunʼiy intellektga asoslangan oʻqitish usullari qoʻllanildi.
Ushbu yondashuv xalqaro miqyosda farovonlikni oʻlchash va mahalliy rivojlanishni baholash uchun mustaqil va tezkor vosita sifatida tan olingan.
Olingan natijalar sunʼiy yoʻldosh maʼlumotlari va rasmiy statistika oʻrtasida kuchli bogʻliqlik mavjudligini koʻrsatadi. 2020-yildan 2024-yilgacha NTL maʼlumotlariga koʻra, Oʻzbekistonning aholi jon boshiga yalpi hududiy mahsuloti (YaHM) 63,5 foizga, yaʼni 2011 dollardan 3287 dollarga oshgan. Bu rasmiy oʻsish koʻrsatkichi 59,4 foizga yaqin.
Eng yuqori oʻsish Toshkent shahrida kuzatilgan boʻlib, aholi jon boshiga YaHM besh yil ichida 3200 dollarga oshib, 7200 dollarga yetgan. Mirabod, Yakkasaroy va Yunusobod kabi ayrim tumanlarda bu koʻrsatkich 9000 dollardan oshib, mamlakatning yirik shaharlari oʻrtacha koʻrsatkichidan deyarli ikki baravar yuqori.
2024-yilda shahar aholisi jon boshiga eng yuqori YaHM Navoiy (8300 dollar), Zarafshon (6800 dollar), Samarqand (5700 dollar), Qoʻqon (5600 dollar), Andijon (5100 dollar), Yangiyoʻl (5000 dollar) va Qarshi (4800 dollar) shaharlarida qayd etilgan.
Termiz (4500 dollar), Urganch, Margʻilon, Kattaqoʻrgʻon (4300 dollar) va Chirchiq (4000 dollar) kabi kichik va oʻrta shaharlarda ham YaHM darajasi yuqori boʻlgan.
Tahlil shuni koʻrsatdiki, Navoiy (+1500 dollar), Namangan (+1400 dollar), Fargʻona va Samarqand viloyatlari kabi boshqa hududlarda ham sezilarli oʻsish kuzatilgan. Zarafshon, Qarshi, Chirchiq, Margʻilon va Termiz kabi kichik va oʻrta shaharlarda ham iqtisodiy faollik darajasi yuqori boʻlgan.
Bundan tashqari, tungi yorugʻlik maʼlumotlaridan foydalanish tuman darajasida urbanizatsiyani baholashga yordam berdi. 2020-yildan 2024-yilgacha tungi yorugʻlik darajasi yuqori boʻlgan, NTL qiymati 10 dan oshgan (shahar aglomeratsiyalari uchun xos boʻlgan) hududlar soni 21 tadan 26 taga koʻpaygan.
Aksincha, kam yoritilgan qishloq hududlari soni 129 tadan 102 taga kamaydi. Bu 27 ta tuman shaharsozlik rivojlanishiga oʻtayotganini koʻrsatadi.
«Xalqaro tajriba shuni koʻrsatadiki, shaharsozlik rivojlanishi, iqtisodiy faollikning oshishi va xizmat koʻrsatish sohasining kengayishi muvaffaqiyatli tarkibiy oʻzgarishlarning asosiy koʻrsatkichlaridir. Hozirda Vyetnam, Indoneziya, Gruziya va Ozarbayjon kabi davlatlarda ham shunga oʻxshash jarayonlar kechmoqda.
Oʻzbekistonda aholi jon boshiga daromad darajasi doimiy ravishda oʻrtacha boʻlishiga qaramay, soʻnggi yillarda barqaror shaharsozlik rivojlanishi va biznes faolligining oʻsishi kuzatilmoqda», — deyiladi bayonotda.
Sunʼiy yoʻldosh maʼlumotlarini tahlil qilish kabi zamonaviy usullarni qoʻllash monitoring va aniqroq strategik rejalashtirish uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.