Ўзбекистон Марказий банки аҳолининг кредитларни қайтаришдаги муаммолари ва бошқа вужудга келаётган молиявий хатарлар бўйича хавотирларни билдирди. Бу Марказий банк томонидан эълон қилинган 2024 йилги Молиявий барқарорлик шарҳида тафсилотлари келтирилган.
Қарз юки
2024 йилда умумий хўжалик қарзи даромадга нисбатан ўртача 34 фоизни ташкил этди. Қарз олувчиларнинг катта қисми (40 фоиз) — юқори кўрсаткич — ойлик даромадларининг ярмини кредитларни қайтаришга сарфлайди. Инфляция, иш ҳақининг камайиши ёки ишсизлик каби иқтисодий зарбалар банкларнинг молиявий саломатлигига жиддий таъсир этиши мумкин. Прогнозларга кўра, тўртта йирик банк 2027 йилгача капитал етарлилиги бўйича инқирозга юз тутиши мумкин.
Ликвидлик ва омонатлар
Жорий банклараро ликвидлик даражаси зудлик билан хавотир уйғотмайди. Тижорат банклари 2025 йилгача етарли маблағ ва ликвид активларини сақлаб қолишлари кутилмоқда. Захира жамғармалари айрим муассасаларда харажатлар ошган тақдирда ҳам потенциал тақчилликни қоплаши мумкин. Бироқ, йирик мижозларга таяниш хавф туғдиради; катта миқдордаги пул маблағларини олиб қўйиш айрим банкларни беқарорлаштириши мумкин.
Уй-жой ва автомобил бозорлари
2024 йилда Ўзбекистон уй-жой бозорида кўчмас мулк нархлари реал қийматидан 17% юқори бўлди, бу хавф туғдиради. Транзакциялар ҳажмининг камайиши ва ипотека кредитларига қўйиладиган талабларнинг қатъийлашуви кузатилди. Ипотека кредитлари қолдиғи бироз камайган бўлса-да, улар ҳали ҳам катта миқдорда қолмоқда. Автокредит бозори ўтган йили яхшиланди, эҳтиёткорроқ кредит бериш амалиёти бу соҳадаги қарз юкини камайтирди. Автомобиллар нархлари ҳам барқарорлашди.
Микрокредитлар бўйича тўловларнинг бажарилмаслиги – жиддий хавф
Микромолия секторида бажарилмаган микрокредитларнинг юқори даражаси ва зарарларни қоплаш учун етарли захираларнинг йўқлиги катта хавф туғдиради. Қарз олувчилар сони ва умумий микрокредитлар ҳажмининг ошиши келажакдаги хатарларни кучайтиради.
Халқаро можароларнинг таъсири
Жаҳон иқтисодий ноаниқлиги ва номутаносиблиги 2024 йилда ҳам давом этди, бу геосиёсий кескинлик, жумладан, урушлар, санкциялар ва савдо низолари билан янада кучайди. Бу халқаро савдо, инвестиция ва иқтисодий қарорлар қабул қилишга салбий таъсир кўрсатди. Халқаро савдо сиёсатига ишончнинг пастлиги асосий хавотир бўлиб қолмоқда; иқтисодий можаролар ўзларидан кўра каттароқ таҳдид туғдиради.
Инфляция пасаймоқда, лекин хавотирлар сақланиб қолмоқда
Жаҳон инфляцияси 2024 йил охирига келиб 4,9% га етди, бу 2023 йилга нисбатан 1,1% га паст. Халқаро валюта жамғармаси 2025 йилда 4,3% га ва 2026 йилда 3,6% га яна пасайишини прогноз қилмоқда. Бироқ, хавотирлар сақланиб қолмоқда. 2025 йил бошларида геосиёсий кескинликнинг янада кучайиши ва иқтисодий парчаланиш савдога салбий таъсир кўрсатди, бу инфляцион босимга олиб келиши мумкин. Инфляциянинг юқори бўлиши кредитга киришни чеклайдиган юқори фоиз ставкаларини сақлаб қолишни талаб этиши мумкин.
2024 йилда Ўзбекистон сўми АҚШ долларига нисбатан 4,7% га арзонлашди, бу 2023 йилдаги тахминан 10% ли арзонлашувдан паст.
Ўзбекистон иқтисодиёти учун хатарлар
2024 йилда Марказий банк ўтказган сўровнома мамлакат молия тизимига таҳдид солувчи асосий омилларни аниқлади. Жавоб берувчиларнинг 53% ташқи геосиёсий хатарларни (урушлар, сиёсий беқарорлик) асосий хавотир сифатида кўрсатди; 37% инфляциянинг тезлашувидан қўрқишди.
Бошқа муҳим хатарлар банклараро ликвидлик муаммолари, қарздорларнинг тўловларни бажармаслиги, иқтисодий рецессия ва иқлим ўзгаришининг таъсирини ўз ичига олди.
Шунга қарамай, иштирокчиларнинг 56% кейинги йил ичида тизимли хатарларнинг юзага келиш эҳтимолини паст деб баҳолади, 61% эса бундай хатарларнинг 1-3 йил ичида юзага келиш эҳтимолини эътироф этди. Ўзбекистон молия тизимига бўлган ишонч кейинги уч йил ичида жавоб берувчиларнинг 67% ортганини, 31% қисман ишонч билдирганини таъкидлади. Умуман олганда, кўпчилик яқин муддатда катта иқтисодий зарбалар бўлмаслигини кутмоқда, лекин ўрта муддатли имкониятларни эътироф этмоқда.