«Menimcha, Xudo 20 yoshdan oshgan odamlarning ota-onalari bilan yashashini xohlamagan», – deydi Hanya Aljamal.
U onasi, otasi va besh nafar voyaga yetgan aka-ukalari bilan birga yashaydigan tor kvartirasining balkonidan gapiradi – bu yerda tinchlikning bir ko’rinishi mavjud.
Ikki yil oldin, 28 yoshida Hanya ingliz tili o’qituvchisi bo’lib, mustaqil yashardi. U AQSh universitetlariga xalqaro rivojlanish bo’yicha magistratura dasturiga ariza topshirgan va stipendiya olishga tayyor edi. Hayot yaxshi ketayotgan edi; ammo, o’shandan beri uning hayoti tubdan o’zgardi.
Ko’p kunlardagi kabi, yakshanba kuni balkonda ertalabki qahva bilan boshlanadi. U yerdan Hanya qo’shnisi, 70 yoshlardagi bir erkakning xarobaga aylangan binoning ro’parasida joylashgan tartibli bog’ida o’tlar, ko’chatlar va o’simliklarga g’amxo’rlik qilayotganini kuzatadi.
«Bu qarshilikning eng sof shakliga o’xshaydi», – deydi Hanya. «Butun bu dahshat va noaniqliklar ichida u hali ham nimadir o’stirishga vaqt topadi – va bu mutlaqo go’zal narsa.»
Hanya G’azoning markaziy qismidagi Deir al-Balah shahrida yashaydi. O’rta er dengizining janubi-sharqiy qirg’og’ida joylashgan bu 25 millik yer maydoni 2023-yil oktabr oyidan beri mojaro hududi bo’lib kelgan. U yerda hayot haqida batafsil ma’lumot beruvchi radiodokumental film uchun BBC bilan bo’lishilgan audio kundalikni yozib oldi.
U dars bergan maktab urush boshlanishi bilan yopildi. Hanya talabalari yoki maktabi bo’lmagan o’qituvchiga aylandi, uning sobiq shaxsi yo’qolib bormoqda.
«Butun dunyo parchalanib ketayotgan bir paytda maqsad topish, qandaydir taskin yoki ma’no topish juda qiyin.»
Hanya oilasi bilan birga yashaydigan kvartira mojaro boshlanganidan beri uning beshinchi yashash joyi. BMTning hisob-kitoblariga ko’ra, G’azo aholisining 90 foizi ko’chirilgan, ko’pchilik bir necha marta ko’chirilgan va hozirda ularning aksariyati vaqtinchalik boshpanalarda yashaydi.
Dushanba kuni Hanya birdaniga soat 2 da uyg’onib ketdi.
«Juda yaqinda bir portlash bo’ldi, keyin esa ikkinchi va uchinchi portlashlar bo’ldi», – deb eslaydi u. «Bu juda baland va juda qo’rqinchli edi. Men o’zimni uxlatishga harakat qildim.»
Isroil hukumati G’azodagi harbiy harakatlari Hamasning imkoniyatlarini yo’q qilishga qaratilganligini ta’kidlaydi, Hamas esa o’zini islomiy qarshilik harakati deb ta’riflaydi va Buyuk Britaniya, AQSh, Isroil va boshqalar tomonidan terrorchilik tashkiloti deb e’lon qilingan.
Isroilning harbiy harakatlari G’azodan kelgan qurolli Falastin guruhlari, Hamas boshchiligida, 2023-yil 7-oktabrda Isroilga hujum qilganidan keyin boshlandi, natijada taxminan 1200 kishi, asosan tinch aholi halok bo’ldi va 251 kishi garovga olindi.
Hozirgi kunga qadar Isroilning harbiy harakatlari natijasida 56 000 dan ortiq odam halok bo’ldi, ularning aksariyati tinch aholi, bu haqda Hamas tomonidan boshqariladigan G’azo Sog’liqni saqlash vazirligi xabar berdi. Isroil hozirda xalqaro jurnalistlarning G’azodan erkin xabar berishini cheklaydi.
Hanya hozirda «Insoniyat uchun harakat» yordam tashkilotida ishlaydi va kunlarini ularning loyiha joylaridan birida o’tkazadi. U yerda oq futbolka va kufiyalarda bir guruh qizlar raqsga tushishadi, so’ngra guruh terapiyasi seansi bo’lib o’tadi.
Ular uylarini, narsalarini, do’stlarini va yaqinlarini yo’qotish tajribalari bilan bo’lishadilar. To’satdan, bir qiz ko’z yoshlari bilan yig’lab yuboradi va guruhni jim qiladi. O’qituvchi yordamchisi uni shaxsiy tasalli uchun olib ketadi.
«Keyin kimdir menga uning ota-onasi ikkalasini ham yo’qotganini aytadi», – deydi Hanya.
Seshanba kuni Hanya balkonidan osmonda uchayotgan beshta rangli varrakni kuzatadi.
«Men varraklarni yaxshi ko’raman – ular umidning faol harakatidek», – deydi u. «Har bir varrak – bu yerda bo’layotgan voqealar o’rtasida oddiy bolalikni o’tkazishga harakat qilayotgan bir nechta bolalar.»
Varraklarning ko’rinishi uning odatda yuqorida ko’radigan dronlar, samolyotlar va «o’ldirish mashinalari»dan xush kelibsiz o’zgarishdir. Biroq, o’sha kuni kechqurun yaqin atrofdagi dronlarning «tungi orkestri» boshlanadi, ularning nomuvofiq g’uvillashi u «psixologik qiynoq» deb ta’riflaydi.
«Ba’zan ular shunchalik baland ovozda bo’ladiki, hatto o’z fikrlaringizni ham eshita olmaysiz», – deb tushuntiradi u. «Ular qandaydir tarzda u yerda kuzatayotganini, kutayotganini, hujum qilishga tayyorligini eslatadi.»
Payshanba kuni ertalab baland, doimiy otishma ovozi Hanyani uning sababi haqida taxmin qilishga undaydi: o’g’irlik, oilalar o’rtasidagi hududiy urush yoki kimdir omborni himoya qilishi.
Uning ko’p qismini karavotda o’tkazadi, turish paytida boshi aylanadi, buni mavjud ochlik fonida Iyd al-Adha oldidan ro’za tutish bilan izohlaydi.
Hanya o’zining ovqatlanishini – va umuman hayotini nazorat qila olmasligi jiddiy psixologik ta’sir ko’rsatayotganini aytadi.
«Siz hech narsani nazorat qila olmaysiz – hatto o’z fikrlaringizni ham, hatto farovonligingizni ham, hatto o’zingizni ham», – deydi u. «Men o’zimni o’zlashtirgan odam emasligimni qabul qilish uchun biroz vaqt kerak bo’ldi.»
Hanya bir vaqtlar dars bergan maktab vayron qilingan va chet elda o’qish istiqboli endi uzoqda ko’rinadi.
«Men o’zimni gaz bilan zaharlangandek his qildim», – deydi Hanya, «go’yo bu narsalarning hammasi uydirilgan edi. Go’yo ularning hech biri haqiqat emas edi.»
Ertasi kuni ertalab Hanya qushlarning sayrashi va azon ovozidan uyg’onadi.
Bu Iyd al-Adhaning birinchi kuni, odatda otasi qo’yni qurbonlik qilib, go’shtni muhtojlar va qarindoshlar bilan bo’lishardi. Biroq, oilaning sayohat qilish imkoniyati yo’q va qurbonlik qilish uchun hayvon yo’q.
«G’azo aholisining hammasi uch oydan beri konservalangan dukkakli loviyalardan tashqari hech qanday oqsil yemayapti», – deydi u.
Hanyaning oilasi yordam olishga urinayotganda amakivachchalaridan biri o’ldirilganini bilib oldi.
«Rostini aytsam, men uni juda yaxshi bilmasdim», – deydi u, «lekin och odamning ovqat qidirib, jarayonda otib o’ldirilishi umumiy fojiasi juda g’ayriinsoniy.»
So’nggi haftalarda yordam tarqatish punktlarida yoki ularning yaqinida ko’plab otishma hodisalari va yuzlab o’limlar haqida xabar berildi. Ushbu voqealarning tafsilotlari bahsli va G’azoda xabar berish cheklanganligi sababli tasdiqlash qiyin.
Hanya mojaro davomida halok bo’lgan kamida 10 kishini biladi, jumladan, bir nechta talabalar va bir oy oldin unashtirilgan hamkasbi. U Hanyaning yoshida edi va uning orzularini baham ko’rdi.
Hanya o’zining CVsini yangilayapti va kollej professorining ismini o’chirib tashlayapti. U uning tavsiyanomachi va yozuvchilik bo’yicha murabbiyi bo’lgan, ammo hozirda u vafot etgan.
«Kimdir sizni ko’rayotganini, sizga ishonishini va sizga tikishini aytishi juda katta narsa», – deydi u.
Hanya bu odamlarning hech biri uchun yetarlicha qayg’urganiga ishonmaydi, agar uning yaqin oilasiga zarar yetadigan bo’lsa, u o’z hissiyotlarini tejash kerakligini aytadi.
«Qayg’urish – ko’pchiligimiz uchun qimmatga tushadigan hashamat.»
Xo’rozlarning qichqirig’i yangi kunni bildiradi va Hanya balkonidan pushti va ko’k tongni kuzatadi. U osmonga qochish odatini rivojlantirganini aytadi.
«G’azoda go’zallikni topish juda qiyin. Hamma narsa kulrang, yoki kuygan, yoki vayron bo’lgan», – deydi Hanya.
«Osmon haqida shuni aytish mumkinki, u sizga ranglar va Yerda yetishmayotgan go’zallikni beradi.»
Gospital xodimlari va guvohlarning aytishicha, juma kuni ko’chirilgan odamlar yashaydigan chodirlar yaqinida sodir bo’lgan zarbadan kamida 11 kishi halok bo’lgan.
Isroil bosh vaziri muddatidan oldin saylovlar haqida o’ylashi mumkin, ammo u hali ham korruptsiya ayblari bilan yuzlashmoqda.
Harbiy rahbarlar va yadro olimlari sulh kuchga kirganidan bir necha kun o’tib dafn etilmoqda.
Lyse Doucet yaqinda Isroil bilan bo’lgan mojaroda halok bo’lgan taniqli arboblar uchun o’tkazilgan ommaviy davlat dafn marosimiga guvoh bo’ldi.
Hamas tomonidan boshqariladigan sog’liqni saqlash vazirligi GHF yordam tarqatishni o’z qo’liga olganidan beri 500 dan ortiq falastinlik halok bo’lganini aytdi.