«`html
Yaqinda Mariya Korina Machadoga berilgan Nobel mukofoti Venesuela muxolifatining sezilarli ma’qullashiga sazovor bo’ldi.
Ushbu e’tirof ularning maqsadlari uchun xalqaro xabardorlik va qo’llab-quvvatlashni kuchaytirishi kutilmoqda.
Mukofotga javoban Machado bevosita sobiq prezident Trumpdan yordam so’radi, u ham o’zi mukofotga da’vogar bo’lgan edi.
«Bugun bizga har qachongidan ham ko’proq prezident Trump kerak», dedi Machado.
U Qo’shma Shtatlar, boshqa Lotin Amerikasi davlatlari va «dunyodagi demokratik davlatlar» yordami bilan Venesuela «erkinlik va demokratiyaga erishishiga» umid bildirdi.
Savol ochiq qolmoqda: Donald Trump qanchalik aralashadi?
Venesueladagi vaziyat hozirda juda keskin.
Mamlakat millionlab odamlarga ta’sir qiluvchi keng tarqalgan qashshoqlik, ko’plab hududlarda elektr energiyasi kabi ishonchsiz asosiy xizmatlar va muhim dori-darmonlar tanqisligi bilan tavsiflangan inqirozli sog’liqni saqlash tizimi bilan yuzlashmoqda. So’nggi yillarda millionlab fuqarolar o’z yurtlarini tark etib, ko’pchilik Qo’shma Shtatlar yoki qo’shni davlatlardan boshpana izlashmoqda.
O’tgan saylov xalqaro hamjamiyat tomonidan erkin ham, adolatli ham deb topilmadi. Xabar qilinishicha, saylovdan keyingi norozilik namoyishlari xavfsizlik kuchlari tomonidan bostirilgan va natijada ko’plab hibsga olishlar sodir bo’lgan. Inson huquqlari tashkilotlari yuzlab siyosiy mahbuslar hali ham qamoqda saqlanayotganiga ishonishadi.
Yaqinda AQSh Venesuela qirg’og’i yaqinidagi xalqaro suvlarda joylashgan kemalarni giyohvand moddalar savdosida ishtirok etganlikda ayblab bombardimon qildi. Huquqshunoslarning fikricha, bu zarbalar xalqaro huquqni buzgan bo’lishi mumkin.
Bu Venesuela atrofidagi murakkab vaziyatning qisqacha ko’rinishi. Oddiy sharoitlarda bu global yangiliklar hikoyasi bo’lardi.
Biroq, AQSh va boshqalar tomonidan so’nggi saylovda qonuniy g’olib deb tan olingan muxolifat, sezilarli o’zgarishlarni amalga oshirish uchun cheklangan imkoniyatlarga ega.
Amalda lider bo’lgan Machado Venesuela ichida yashirinib yuribdi. Muxolifatning AQSh va boshqalar tomonidan saylangan prezident sifatida tan olingan vakili Edmundo Gonsales surgunda yashaydi. Ikkalasi ham amaldagi hukumatdan «davlatga xiyonat» ayblovi va tahdidlariga duch kelmoqda.
Machado prezident Nikolas Maduroning yanvardagi inauguratsiyasidan oldin norozilik namoyishida qisqa muddatga paydo bo’ldi, ammo keyinchalik hibsga olinib, ozod qilindi.
O’tgan saylovdan keyin sodir bo’lgan keng tarqalgan norozilik namoyishlari namoyishchilarga nisbatan potentsial oqibatlar haqidagi xavotirlar tufayli kamaydi.
Muxolifatning harbiy va xavfsizlik kuchlarini prezident Maduroni tark etishga chaqiriqlari sezilarli darajada xiyonatga olib kelmadi. Ushbu kuchlar, shuningdek, asosiy militsiya guruhlari prezidentga sodiq qolmoqda.
Muxolifatning ittifoqchilari, jumladan, AQShning aralashishga qanchalik tayyor ekanligi to’g’risida asosiy savol ochiq qolmoqda.
So’nggi haftalarda AQSh Karib dengizida, Venesuela qirg’og’idan uzoqda, xalqaro suvlarda kamida to’rtta qayiqni bombardimon qildi, natijada kamida 21 kishi halok bo’ldi. AQShning ta’kidlashicha, bular giyohvand moddalar savdosi bilan shug’ullanuvchi kemalar bo’lgan, ammo bortda bo’lganlar haqida batafsil ma’lumot bermagan.
Ba’zi huquqshunoslarning fikricha, bu zarbalar xalqaro huquqni buzishi mumkin. Kongressga yuborilgan maxfiy xabarnoma AQSh o’zini «xalqaro bo’lmagan qurolli mojaro» da deb belgilayotganini ko’rsatadi, bu esa kartellarga qarshi urush davridagi vakolatlarni oqlash niyatini bildiradi.
Tren de Aragua kabi kartellar mintaqada mavjudligi rost bo’lsa-da, bu kemalarning kelib chiqishi taxmin qilinayotgan hududlar Lotin Amerikasidagi eng katta giyohvand moddalar savdosi markazlari emas.
Bu mintaqadagi ko’pchilikni ushbu zarbalar ortidagi haqiqiy maqsad, AQShning harbiy ishtirokini kuchaytirish bilan birga, Maduroga harbiy bosim o’tkazish va uni hokimiyatdan chetlatish deb hisoblashga olib keldi.
Pentagon mintaqada minglab askardan iborat kuch to’plagani va potentsial harbiy operatsiyalarni rejalashtirayotgani xabar qilingan. Maxsus operatsiya kuchlari qo’shni Karib dengizi orollarida, masalan, Trinidad va Tobagoda ko’rindi.
Grenadaning tashqi ishlar vazirligi AQSh hukumatining o’z aeroportida vaqtinchalik radar uskunalari va texnik xodimlarni o’rnatish to’g’risidagi so’rovini ko’rib chiqayotganini ma’lum qildi.
Venesuelaning mudofaa vaziri Vladimir Padrino Lopes AQShning uchuvchisiz uchoqlar yoki maxsus kuchlar ishtirokidagi «tanlab o’ldirishlar» bilan bog’liq bo’lishi mumkin bo’lgan hujumlari haqida ogohlantirdi. Qo’shni Kolumbiya prezidenti Gustavo Petro Karib dengizida «yangi urush stsenariysi ochilganini» da’vo qildi.
Venesuelada xabar qilinishicha, fuqarolik zaxiralari AQShning potentsial hujumiga tayyorgarlik ko’rmoqda.
AQSh ma’muriyati rasmiylari Maduroni Venesuela kartel tarmog’ining boshida turibdi, deb ta’kidlamoqda, bu ayblovni u rad etadi. AQSh uni hokimiyatdan chetlatish «giyohvand moddalarga qarshi operatsiya» degan bahsni ilgari surishi mumkin, deb ishoniladi.
Avgust oyida AQSh uni hibsga olishga olib keladigan ma’lumot uchun mukofotni ikki baravar oshirib, 50 million dollarga yetkazdi va uni «dunyodagi eng yirik narkotik moddalar savdogarlaridan biri» deb aybladi – Venesuela hukumati bu ayblovlarni «achinarli» deb rad etdi.
Venesuela AQShdan kelgan muhojirlarning ayrim repatriatsiya reyslarida hamkorlik qilgan bo’lsa-da, bu Trump ma’muriyatining Maduroni tanqidini susaytirmadi.
Juma kuni The New York Times gazetasi Venesuela rasmiylari Trump ma’muriyatiga Venesuelaning og’ir sanksiyalar ostidagi neft, oltin va mineral resurslarida ustunlik huquqini taklif qilganini, ammo Trump ma’muriyati bu taklifni rad etgani haqida xabar berdi.
Trump ma’muriyati Nobel tinchlik mukofoti qo’mitasini AQSh prezidentiga mukofot bermagani uchun «siyosiy» deb ayblab, ommaviy tanqid qilgan bo’lishi mumkin. Biroq, hozircha u Venesuela muxolifatining ittifoqchisi va Maduroning ashaddiy raqibi bo’lib qolmoqda.
CBS News – BBCning AQShdagi hamkori – Trump Machadoni tabriklash uchun qo’ng’iroq qilganini va u mukofotga loyiq ekanligini aytganini tushunadi.
AQSh o’z operatsiyalarini Karib dengizidagi kemalarni nishonga olish bilan cheklashadimi yoki Maduro ma’muriyatidagi yuqori lavozimli shaxslarni nishonga olish bo’yicha kengroq rejalar tuzganmi, noma’lumligicha qolmoqda.
Venesuelaning jahon sahnasida nisbatan kam ittifoqchilari bor, ammo Xitoy, Rossiya, Eron va Kuba bundan mustasno.
Agar AQSh Venesuela tuprog’iga aralashishga qaror qilsa, vaziyat tezda keskinlashishi mumkin.
Oq uy bu ayblovlarni «asossiz» deb rad etdi, AQSh Senati esa Trumpning qayiqlariga qarshi kuch ishlatishiga to’sqinlik qiluvchi chorani rad etdi.
Donald Trumpning aytishicha, qayiqda minglab odamlarni o’ldirishga yetarli miqdorda giyohvand moddalar bo’lgan.
Guruhning qurolli qanotining gumon qilinayotgan rahbari Kolumbiya, AQSh va Buyuk Britaniya o’rtasida o’tkazilgan qo’shma operatsiya natijasida qo’lga olindi.
AQSh harbiy-dengiz kuchlarining Venesuela qirg’og’i yaqinidagi qayiqlarini nishonga olishi ortidan ikki davlat o’rtasidagi taranglik kuchaydi.
Venesuela AQSh kuchlarining Karib havzasida gumon qilinayotgan giyohvand moddalar savdogarlarini nishonga olgan bir qator zarbalarini qoraladi.
«`