Бу ҳафта бўлиб ўтаётган харажатларни кўриб чиқишдан олдин олиб борилаётган стратегик, кўп йиллик режалаштириш яхши бошқариладиган иқтисодиётнинг асосидир.
Харажатларни кўриб чиқишда давлат идоралари бўйлаб ресурслар тақсимланади ва ҳукуматнинг асосий устувор йўналишларини очиб беради. Бироқ, расмийлар бу кўриб чиқишни «бошқача» деб таърифламоқда.
Ҳукумат ўз фаолиятининг биринчи йиллигига яқинлашиб келаётганида, бу кўриб чиқиш хусусий сектор ва халқаро инвесторларга ишончли, амалга ошириш мумкин бўлган тасаввурни намойиш этиш учун бетакрор имконият яратади.
Эҳтиёткорлик билан ўтган биринчи йилдан сўнг, асосий савол шундаки, ҳукумат ўз иқтисодий тасаввурининг амалийлигига инвесторларни ишонтира оладими? Энергия нархлари, ижтимоий ҳимоя ва ишчилар саломатлиги каби узоқ муддатли муаммоларга етарли эътибор бериладими ёки кейинга суриладими?
Бир нечта бош директорлар ҳукуматнинг кўп сонли аксариятга эга бўлишига қарамай, унинг кўринишидаги иккиланишидан ҳайратда қолишмоқда.
Хабарларга кўра, Даунинг кўчаси йирик лойиҳаларни режалаштириш борасида «қаршилик»ни истайди. Бироқ, яшил технологиялар лойиҳаларини молиялаштиришга тайёр бўлган инвесторлари бўлган корхоналар ҳозирги сўров натижалари ва потенциал ноль чиқиндилар реакциясини инобатга олган ҳолда ҳукуматнинг бу борадаги содиқлигига шубҳа билан қарамоқда.
Йирик истеъмолчи компаниясининг бош директорининг сўзларига кўра, «Улар майда ички сиёсатни енгиб ўтишлари керак», у ишончли ва кучли тасаввурни кутмоқда.
Йирик инвесторларни ҳисобга олган ҳолда, молия вазирининг эътибори узоқ муддатли капитал харажатларига, яъни катта миқдордаги маблағлар иштирок этадиган соҳага қаратилган.
Капитал харажатлари беш йил ичида ЯИМнинг 2,7 фоизигача прогноз қилинмоқда. Бу деярли ярим аср ичида энг юқори даражадаги узоқ муддатли даражани англатади, 2010 йилдаги Браун-Дарлинг кўрсаткичларидан сезиларли даражада юқори ва 2000 йилдаги 0,5 фоизли ажратмалардан анча кўп.
Бироқ, катта миқдорда ажратиш самарали сарфлаш кафолати эмас. Капитал лойиҳалари кўпинча қисқа муддатли ҳукумат устувор йўналишларига мойил бўлади.
Инқироз даврларида келажак инфратузилмасининг йўқолиши яқин муддатдаги давлат хизматлари ёки иш ҳақини камайтиришдан кўра сиёсий жиҳатдан кам зарарли бўлгани сабабли капитал харажатлари тежалади.
Молия вазирининг янги қарз олиш қоидалари йирик капитал лойиҳалари учун маблағларни ажратиш орқали бу хавфни камайтиради. Кунондалик харажатларга қатъий назоратни сақлаб қолиш ва узоқ муддатли инвестицияларни таъминлашга мўлжалланган ушбу ислоҳотлар келажакда ўсишни рағбатлантиришга қаратилган.
Капитал ажратмаларига бўлган узоқ муддатли ишонч трансформациявий таъсир кўрсатиши мумкин. Хусусий инвестициялар, айниқса, сиёсий беқарорликдан сўнг, ўрнатилган узоқ муддатли режалардан кейин эргашиш эҳтимоли юқори.
Молия вазирининг биринчи ўринбосари фанга асосланган ўсишни рағбатлантириш учун илмий-тадқиқот ишларига сарфланаётган маблағларнинг оширилишини ҳам эълон қилмоқда.
Асосий лойиҳа Ливерпуль ва Манчестер ўртасидаги узоқ кутилган тезюрар темир йўл линиясидир. Ушбу инфратузилма лойиҳаси Буюк Британиянинг саноат меросига, жумладан, дунёдаги биринчи шаҳарлараро йўловчи линияси ва Стивенсоннинг ракетига асосланган.
1829 йилдаги ишга туширилишидан икки аср ўтгач, яна бир саноат инқилоби бошланиши мумкин.
Шунга қарамай, ҳукумат кўпроқ саховатли капитал бюджети доирасида ҳам қийин танловлар билан юзма-юз келди. Ўтган ҳафтаги мудофаага ажратилган маблағларнинг аксарияти капитал харажатларига тўғри келади.
Чоршанба куни эълон қилинадиган маълумотларда устувор йўналишларга мослашиш учун қурбон қилинган бошқа капитал лойиҳалар ҳам очиб берилиши мумкин. Барча идоралар «нолдан бошланувчи» бюджет кўриб чиқишларини ўтказди, бу лойиҳаларни бекор қилишга олиб келиши мумкин.
«Тежаш учун инвестиция киритиш»га ҳам эътибор қаратилмоқда. Масалан, соғлиқни сақлашдаги сунъий интеллект сканерлари узоқ муддатли харажатларни тежашга олиб келиши мумкин.
Улкан мақсад «давлатни янгилаш» ва «Буюк Британия иқтисодиётини ривожлантириш»дир.
Молия вазири HS2 каби ўтмишдаги капитал харажатларидаги камчиликлардан олинган сабоқларни таъкидлайди.
Инфратузилмани синчиклаб режалаштириш орқали ҳукумат инфляцияни кучайтирмасдан ўсишни максималлаштириш ва таъминот томонидаги чекловларни бартараф этишни мақсад қилган.
Янги қарз олиш қоидалари йирик лойиҳаларни молиялаштиришни эркинлаштириш билан бирга, кунондалик харажатларга қатъий назоратни жорий этади.
Илон Маск ва Дональд Трампнинг молиявий муаммолари G7 давлатларининг давлат молиясини бошқаришдаги қийинчиликларини кўрсатади. Бундан ташқари, айрим мухолифат партиялари давлатнинг ҳажмини кескин камайтиришни тарғиб қилмоқда.
Пандемиянинг узоқ муддатли сояси давлат харажатларида қолмоқда. Оғир касалликлар ва соғлиқни сақлаш, ғамхўрлик ва махсус эҳтиёжлар билан боғлиқ имтиёзларга талабнинг ошиши кенгашлар, мактаблар ва соғлиқни сақлаш бюджетларига босим ўтказади.
Пандемиядан кейин, солиқларни оширишга тайёрликнинг ўсишига қарамай, давлатга бўлган жамоат кутишлари ошди.
Бюджет босими сақланиб қолмоқда. Ижтимоий таъминот харажатларининг ошиши (қишки ёқилғи тўловлари, бола пули), мудофаа харажатлари ва молия вазирининг қоидаларига риоя этишни мувозанатлаштириш кузда яна солиқларни оширишни талаб қилиши мумкин.
Савдо келишувларидан кейин кучли ўсиш кўрсаткичлари ва ишончнинг ошиши босимни енгиллаштириши мумкин, бироқ иқтисодий ноаниқликлар сақланиб қолмоқда.
Вазирлар маҳкамасидаги ҳамкасблари билан баъзи кескин музокаралардан сўнг, бу йил учун кичик харажатларни кўриб чиқиш келишиб олинди.
Бироқ, молия вазири муҳим мувозанатни таъминлаши керак: иқтисодий ўсишни рағбатлантириш учун узоқ муддатли инвестицияларни очиш билан бирга, қисқа муддатли бюджет чеклашларини бошқариш.
BBC InDepth чуқур таҳлил, янги нуқтаи назарлар ва муҳим масалалар бўйича тергов журналистикасини тақдим этади. Шунингдек, BBC Sounds ва iPlayer’дан олинган фикрларга чорловчи контентни ҳам намойиш этади.
Харажат режаларига Ташқи ишлар вазирлиги ва атроф-муҳит идорасининг бюджетларини қисқартириш киритилган.
Молия вазири Рейчел Ривз ўз харажатларини кўриб чиқишни эълон қилиб, идоралар бюджетларини белгилаб берди.
NHS, таълим, инвестиция лойиҳалари ва бошқа устувор йўналишларга маблағ ажратилади.
Жеймс Винсент Рейчел Ривз эълонидан келиб чиқадиган муаммоларни таҳлил қилади.
Корнуолл ва Девон аҳолиси NHS ва таълимга ажратиладиган маблағларнинг ошишини кутмоқда.