Serhiy Melnyk cho’ntagidan qog’ozga ehtiyotkorlik bilan o’ralgan, zanglagan kichik bir siniqni oladi.
Uni yuqoriga ko’tarib, ukrainalik harbiy xizmatchi ohista hikoya qiladi: «Buyragimni tirnab o’tdi, o’pkamni teshib o’tdi va yuragimga tegdi.»
Siniqda quritilgan qon izlari ko’rinadi, bu Ukrainaning sharqida bo’lgan jangda uning yuragiga tiqilib qolgan rus dronining bo’lagi edi.
«Dastlab nima ekanligini ham bilmadim – men shunchaki zirxim ostida nafas olishim qiyinlashayotganini o’yladim», deydi u. «Ular yuragimdan siniqlarni olib tashlashlari kerak edi.»
Ukrainada dronlar urushining tobora kengayib borishi bilan bunday jarohatlar ko’proq uchramoqda. Dronlar ko’pincha qurollar va parchalanadigan materiallarni olib yuradi, natijada siniqli jarohatlar murakkablashadi.
Ukraina harbiy tibbiyot xodimlarining so’zlariga ko’ra, hozirda jang maydonidagi jarohatlarning 80 foizini siniq jarohatlari tashkil etadi.
Agar aralashilmasa, Serhiyning jarohati o’limga olib kelishi mumkin edi.
«Siniq tig’dek o’tkir edi. Doktorlar bu katta bo’lak ekanligini va men omon qolganimdan omadim borligini aytishdi», deydi u.
Biroq, uning omon qolishi faqat omadga bog’liq emas edi, balki tibbiy texnologiyaning innovatsion qismi: magnit ekstraktoriga ham bog’liq edi.
Kardiovaskulyar jarroh Serhiy Maksymenko Serhiyning urayotgan yuragiga o’rnatilgan metall siniqning kadrlari bilan bo’lishadi, bu nozik olib tashlashdan oldin yupqa, magnit uchli qurilma yordamida amalga oshirilgan.
«Yurakda katta kesmalar qilishga hojat yo’q», deb tushuntiradi doktor Maksymenko. «Men shunchaki kichik bir kesma qilaman, magnitni kiritaman va u siniqlarni chiqarib oladi.»
Atigi bir yil ichida doktor Maksymenkoning jamoasi ushbu qurilma yordamida 70 dan ortiq yurak operatsiyalarini muvaffaqiyatli amalga oshirdi, bu Ukrainada oldingi qatordagi tibbiyotda inqilob qildi.
Ushbu ekstraktorlarning rivojlanishi front-line tibbiyot xodimlari tomonidan siniqlarni olib tashlashning xavfsiz, tezkor va minimal invaziv usuliga bo’lgan dolzarb ehtiyojni aniqlashdan so’ng amalga oshirildi.
Ilgari advokat bo’lgan Oleh Bykov 2014 yildan beri armiyani ko’ngilli sifatida qo’llab-quvvatlagan holda ushbu rivojlanishga boshchilik qildi. Frontdagi tibbiyot xodimlari bilan uchrashuvlar magnit ekstraktorlarining yaratilishiga olib keldi.
Tushuncha butunlay yangi emas; magnitlar yaralardan metallni olib tashlash uchun 1850-yillardayoq Qrim urushida ishlatilgan. Biroq, Olehning jamoasi yondashuvni modernizatsiya qilib, qorin bo’shlig’i operatsiyasi uchun moslashuvchan modellarni, nozik protseduralar uchun mikro-ekstraktorlarni va suyak ilovalari uchun yuqori quvvatli asboblarni yaratdi.
Operatsiyalar yanada aniq va kamroq invaziv bo’ldi. Magnitni yaralangan yuzasi bo’ylab yugurtirib, siniqlarni chiqarib olish mumkin, shundan so’ng jarrohlar olib tashlash uchun kichik kesma qiladilar.
Ingichka, qalam shaklidagi asbobni ushlab turgan Oleh magnit uchi bilan bolg’ani ko’tarib, uning kuchini namoyish etadi.
Uning ishi boshqa urush tibbiyot xodimlari, jumladan butun dunyo bo’ylab urush zonalarida ishlagan Devid Nott tomonidan maqtovga sazovor bo’ldi.
«Urushda fuqarolik hayotida hech qachon o’ylab topilmagan narsalar ishlab chiqiladi», deb kuzatadi u.
Urushning rivojlanib borishi tufayli fragmentatsiya jarohatlari ko’payganligi va bunday siniqlarni aniqlashning uzoq jarayonini hisobga olgan holda, u ushbu qurilma o’zgartiruvchi bo’lishi mumkinligiga ishonadi.
U bemorlarda siniqlarni qidirishni «pichanni ichida igna qidirish» bilan taqqoslab, bu har doim ham muvaffaqiyatli bo’lmasligini va boshqa jabrlanganlarni davolashni kechiktirishini ta’kidlaydi.
Siniqlarni qo’lda qidirish xavfli bo’lishi mumkin va kattaroq kesmalarni talab qiladi, bu esa ko’proq qon ketishiga olib kelishi mumkin – «shuning uchun ularni magnit yordamida topish aqlli yechimdir.»
Dala quroli sifatida boshlangan narsa endi Ukraina bo’ylab amalga oshirildi, 3000 dona shifoxonalarga va qurilmaga tayanishga majbur bo’lgan Andriy Alban kabi oldingi qatordagi tibbiyot xodimlariga tarqatildi.
U ko’pincha o’q ostida, xandaqlarda yoki qo’lbola ochiq havoda joylashgan kliniklarda va ba’zan mahalliy og’riqsizlantiruvchi vositalarsiz ishlaydi.
«Mening vazifam – hayotni saqlab qolish – yaralarni bog’lash va askarlarni evakuatsiya qilish», deydi u.
Magnit ekstraktor hali rasmiy sertifikat olmagan.
Ukraina Sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy asboblar texnik reglamentlarga to’liq javob berishi kerakligini belgilaydi. Biroq, harbiy holat yoki favqulodda holat kabi favqulodda holatlarda harbiy va xavfsizlik kuchlarining ehtiyojlarini qondirish uchun sertifikatlanmagan asboblardan foydalanishga ruxsat beriladi.
Urush avjida byurokratik to’siqlar uchun vaqt yo’q, deydi Oleh. «Bu qurilmalar hayotni saqlab qoladi. Agar kimdir mening harakatlarimni jinoyat deb o’ylasa, men javobgarlikni o’z zimmamga olaman. Agar shunga to’g’ri kelsa, men hatto qamoqqa ham borishga tayyorman. Ammo unda bu qurilmalardan foydalanadigan barcha shifokorlar ham qamoqqa tashlanishi kerak», deya qo’shimcha qiladi u hazilomuz tarzda.
Devid Nott sertifikatlash hozirda asosiy tashvish emasligiga qo’shiladi va qurilma G’azo kabi boshqa mojarolar hududlarida ham foydali bo’lishi mumkinligiga ishonadi.
«Urushda bu unchalik zarur emas. Siz faqat hayotni saqlab qolish uchun muhim bo’lgan narsalarni qilasiz.»
Lvovda Serhiyning rafiqasi Yulia erining jarohatdan omon qolganidan xursand.
«Men shunchaki ushbu ekstraktorni ixtiro qilgan odamlarni maqtamoqchiman», deydi u ko’z yoshlari bilan. «Ularning tufayli erim tirik.»
Jasmin Dyer va Kevin McGregorning qo’shimcha hisobotlari.
Ushbu janjal mintaqadagi kengroq geosiyosiy o’zgarishlarni ochib beradi, chunki Ozarbayjon Moskovning hukmron rolini shubha ostiga qo’yadi.
Yig’ilgan mablag’lar Ukrainada qolib ketgan uchta arslonni Doncaster parkiga olib kelishga qaratilgan.
Malmesbury abbatlik hududida uchinchi yil Ivana Kupala bayramini o’tkazadi.
Rossiya 2022-yilda Mariupolni bir necha oy davom etgan qamal bilan vayron qildi. Endi esa uni qayta tiklayotganini aytmoqda.
Parlament a’zosi Reychel Teylor o’z saylov okrugidan Polsha-Ukraina chegarasiga 1300 mil yo’l bosib o’tadi.