«`html
Braziliya prezidenti Luis Inasiu Lula da Silva BMTning iqlim bo’yicha muzokaralarining ochilish sessiyasida jahon hamjamiyatini «iqlim inkorini» yengishga va dezinformatsiya tarqalishiga qarshi kurashishga chaqirdi.
Prezident Lula COP30da so’zga chiqar ekan, avvalroq sentyabr oyida iqlim o’zgarishini «firibgarlik» deb atagan sobiq prezident Donald Trampga ishora qildi.
Ikki haftalik konferensiya dushanba kuni Amazon o’rmonining chekkasida joylashgan Braziliyaning Belem shahrida boshlandi.
Muzokaralar murakkab siyosiy vaziyatda, ayniqsa, Qo’shma Shtatlarning yuqori lavozimli amaldorlari yo’qligida o’tkazilmoqda.
Minglab delegatlar COP o’tkaziladigan joyga, qayta ishlangan va kuchli konditsionerlangan aerodromga yig’ilishdi, ba’zi delegatlar daryo bo’yidagi konteynerlar va kruiz kemalarida joylashdi.
Guajajara mahalliy aholisi vakillari an’anaviy liboslarda yig’ilgan diplomatlarni kutib olish uchun tantanali qo’shiq va raqs ijro etishdi.
Konferensiyada nutq so’zlagan prezident Lula «COP30 – bu «soxta yangiliklar va noto’g’ri talqin», shuningdek, «ilmiy dalillarni rad etish» muhitida «haqiqat COP»i bo’lishini e’lon qildi.
Prezident Lula to’g’ridan-to’g’ri prezident Trampning ismini tilga olmasdan, «ular algoritmlarni nazorat qiladi, nafratni urug’ini sochadi va qo’rquvni tarqatadi», dedi.
«Inkorchilarga yangi mag’lubiyat keltirish vaqti keldi», deb ta’kidladi u.
Prezident Tramp yanvar oyida lavozimga kirishganidan beri qazilma yoqilg’iga katta sarmoya kiritishga va’da berdi va bu strategiya AQSh uchun katta iqtisodiy farovonlikni ta’minlashini ta’kidladi.
Uning ma’muriyati qayta tiklanadigan energiya tashabbuslariga 13 milliard dollardan ortiq mablag’ni bekor qildi va AQSh hududlarida neft va gaz qazib olishni faol ravishda kengaytirishga intilmoqda.
Bu pozitsiya mamlakatni issiqxona gazlari emissiyasini kamaytirishga va yashil energiya alternativlariga sarmoya kiritishga sodiq qolayotgan ko’pchilik davlatlarga qarshi qo’yadi.
Bu holat COP muzokaralari uchun muammo tug’diradi, chunki ishtirokchi davlatlar dunyodagi eng yirik iqtisodiyotning cheklangan ishtirokiga qaramay, iqlim o’zgarishini yumshatish bo’yicha sa’y-harakatlarni ilgari surishga intilmoqda.
Ba’zi delegatlar AQSh muzokaralarga putur etkazish uchun amaldorlarni joylashtirishi mumkinligidan xavotirda. Avvalgi ekologik muhokamalar AQShning bosimi tufayli to’xtab qolgani xabar qilingan, ba’zi ishtirokchilar buni «bezorilik taktikasi» deb ta’riflashgan.
Belemdagi rasmiylarga murojaat qilar ekan, BMTning iqlim bo’yicha boshlig’i Saymon Stiell dastlab optimizm tuyg’usini bildirdi va so’nggi yillarda global isishga hissa qo’shadigan gazlar emissiyasini kamaytirishda erishilgan sezilarli yutuqlarni ta’kidladi.
Biroq, keyinchalik u davlatlar o’rtasidagi «janjallashish»ni tanqid qildi.
«Iqlim falokatlari YaIMdan ikki raqamni olib tashlagani sababli, sizlardan hech bir davlat bunga qodir emas», deb ogohlantirdi u.
Braziliya o’zining raisligidan oldingi yillarda olingan asosiy majburiyatlar bo’yicha taraqqiyotni rag’batlantirish uchun foydalanishni maqsad qilgan.
Bular sayyorani isituvchi qazilma yoqilg’idan voz kechish, iqlim o’zgarishidan nomutanosib ravishda zarar ko’rgan rivojlanayotgan davlatlar uchun moliyaviy yordamni ta’minlash va tabiiy ekotizimlarni himoya qilishni o’z ichiga oladi.
Prezident Lulaning asosiy tashabbusi – bu Braziliya butun dunyo bo’ylab tropik o’rmonlarni himoya qilish uchun 125 milliard dollar ishlab chiqarishga umid qilayotgan «Tropik o’rmon abadiylik jamg’armasi» (TFFF) deb nomlangan fond.
Mablag’ yig’ish ishlari sekin boshlandi. O’tgan hafta Buyuk Britaniya Bosh vaziri Kir Starmer Buyuk Britaniya oxirgi daqiqada davlat mablag’larini qo’shmasligini e’lon qildi.
Biroq, dushanba kuni Buyuk Britaniyaning iqlim bo’yicha elchisi Rachel Kyte BBC Newsga fond «ajoyib g’oya» ekanligini va Buyuk Britaniya «qaysidir vaqtda sarmoya kiritishini» aytdi.
Keng muhokamalardan so’ng davlatlar dushanba kuni konferensiya kun tartibiga kelishib oldilar.
Kun tartibiga mamlakatlar global haroratning sanoatdan oldingi darajadan 1,5 daraja yuqori bo’lishini cheklash bo’yicha sa’y-harakatlarni real tarzda davom ettira oladimi yoki yo’qmi degan masalani ko’rib chiqish kiradi.
Iqlim o’zgarishi ta’sirining oldingi qatorida turgan guruhlar, jumladan, asosan Karib dengizi va Tinch okeani davlatlarini ifodalovchi Kichik orol davlatlari alyansi (AOSIS) muzokaralar bu uzoq muddatli maqsadga qaratilishi kerakligini ta’kidladi.
So’nggi haftalarda hatto BMT ham bu harorat chegarasidan oshib ketish «muqarrar» ekanligini tan oldi.
O’tgan hafta BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrish Belemda liderlarga global haroratning 1,5 darajagacha ko’tarilishini cheklay olmaslik «axloqiy xato va o’lik beparvolik» bo’lishini aytdi.
Esm Stallardning qo’shimcha hisoboti
Suv ostidagi dramatik fotosuratlar Amazon pushti delfinlarining qizil qo’llarini suratga oldi.
AQSh prezidenti, shuningdek, boshqa jahon yetakchilari ham BMTning iqlim bo’yicha muzokaralarida yo’q, bu esa bugungi kunda COPning maqsadi haqida savollar tug’diradi.
Ushbu o’sish emissiyalarni 16% ga kamaytirish bo’yicha maqsadlarga qaramay keldi, NHS Wales esa tashqi yetkazib beruvchilarni aybladi.
Shahzoda Uilyam dunyo yetakchilariga iqlim o’zgarishi «oliy tahdid emas»ligini, Pontipriddagi suv toshqinlarini eslatib o’tdi.
Jahon yetakchilari Belemda bo’lib o’tayotgan COP30 iqlim sammitida nutq so’zlab, Trampning iqlim o’zgarishi bo’yicha rekordini nishonga olishdi.
«`