«`html
Kongo Demokratik Respublikasining sharqidagi M23 isyonchilari yaqinda BBCga o’z nazorati ostidagi katta kon qazish maydoniga kirish imkoniyatini berdi. Ushbu maydon butun dunyo bo’ylab mobil telefonlar ishlab chiqarish uchun juda muhim va tashrif davomida butun hudud bo’ylab faollik kuzatildi.
Minglab konchilar ko’plab chuqurlar va tonnellarda ishlayotgan holda landshaftni to’ldirishdi.
Ba’zi konchilar er ostida chuqur bo’lib, belkuraklar bilan ruda qazishdi. Boshqalar esa elektron qurilmalarning asosiy komponenti bo’lgan koltanni o’z ichiga olgan tosh qoplarini yelkalariga ortib olishdi. Ular rudani yig’ish punktlariga tashishdi, u erda boshqalar uni belkuraklar bilan qo’lda yuvib, filtrlashdi.
«Odatda bizda har kuni 10 000 dan ortiq odam ishlaydi», dedi Rubaya konining nazoratchisi Patris Musafiri o’tgan yilning aprel oyida isyonchilar nazoratni o’z qo’liga olganidan beri BBCga.
Hududni aylanib chiqish qiyin. BBC jamoasi yiqilishdan saqlanish uchun tayoq va janob Musafirining yo’l-yo’riqlariga muhtoj edi. Biroq, ko’pchilik erkaklar uchun bu ularning umrida bilgan yagona hayotdir. Og’ir va xavfli sharoitlarga qaramay, bu ularni tirikchilik bilan ta’minlaydi.
«Biz konlarning ichkarisida bo’lganimizda, harorat juda yuqori bo’ladi – mineralni qazish ham juda qiyin … bundan tashqari, boshqa zararli gazlar ham bo’lishi mumkin», – deya tushuntirdi konchi Piter Osiasi BBCga.
«Ba’zan sovuq havo ichkariga puflanadi, shunda biz ishlashni davom ettirishimiz mumkin», – deya qo’shib qo’ydi u.
Yosh yigit besh yil oldin konchilikni boshlaganidan beri sep uchun etarli pul jamg’arganidan va hozirda uylanib, farzandli bo’lganidan xursandligini bildirdi.
«Mening hayotim haqiqatan ham o’zgardi. Konchilik menga juda yordam berdi.»
Oltin rangli, chandiqli er bilan ajralib turadigan kon qazilgan hudud Shimoliy Kivu viloyatining keng va serhosil Masisi tepaliklari ichida joylashgan – taxminan Goma shahridan 60 km (37 milya) shimoli-g’arbda. Ushbu hudud dunyo koltan zaxirasining 15 foizini va DR Kongoning umumiy konlarining yarmini tashkil qiladi.
Ajablanarlisi yo’qki, global investorlar ushbu hududni diqqat bilan kuzatib bormoqda.
Yillar davomida u turli xil qurolli guruhlar, jumladan, armiya uchun katta boylik keltirdi, ular uni turli vaqtlarda nazorat qilishdi.
BBC jamoasi Rubaya shahridan taxminan 10 km uzoqlikda joylashgan koniga DR Kongo va Ruanda tomonidan Vashingtonda o’t ochishni to’xtatish to’g’risidagi bitim imzolanganidan bir necha kun o’tgach etib keldi. Ushbu bitim mintaqadagi o’ttiz yillik beqarorlikni hal qilishga qaratilgan tinchlik jarayonining bir qismidir.
DR Kongoning sharqidagi xavfsizlikning ildizlari nihoyatda murakkab.
Hududda ko’plab isyonchi guruhlar, jumladan, 1994 yildagi Ruanda genotsidi bilan bog’liq bo’lgan etnik Xutu militsiyasi faoliyat yuritayotgani bilan etnik o’lchov mavjud. Kigali bu militsiyaga Kongo tomonidan yordam ko’rsatilishiga ishonadi.
Vashingtonda har ikki tomon 27 iyunda o’zlarining gumon qilingan proksilarini qurolsizlantirish va uzishga va’da berdi (garchi ularning mavjudligini rad etishsa ham).
Asosan etnik Tutsilar boshchiligidagi M23 bitimning tomoni emas edi. Ushbu guruh DR Kongoning sharqiy qismlarining sezilarli qismini nazorat qiladi va yanvar oyidan beri Goma, Bukavu shahri va ikkita aeroportni egallab oldi. Ruanda M23ni qo’llab-quvvatlashda keng ayblangan, jumladan BMT tomonidan ham. Biroq, Ruanda rasmiylari harbiy yoki moliyaviy yordam ko’rsatishni rad etadi.
AQShning jarayonga aralashuvi DR Kongoning mineral resurslariga kirish huquqini qo’lga kiritishga bog’liq ko’rinadi, garchi aniq tafsilotlar oshkor etilmagan.
«Biz AQSh uchun [DR] Kongodan ko’plab mineral huquqlarni olmoqdamiz», dedi AQShning sobiq prezidenti Donald Tramp imzolashdan oldin.
Taxminan 45 daqiqa davom etgan qisqa tashrif davomida buyruq zanjiri o’zgarish arafasida ekanligi haqida hech qanday belgi yo’q edi.
M23 tomonidan tayinlangan nazoratchi o’tgan yil davomida Rubaya saytini qayta tashkil etishni ta’kidladi. Uning ta’kidlashicha, isyonchi guruh konchilarga qo’rqmasdan ishlashlariga imkon berish uchun xavfsizlik choralarini o’rnatgan, saytda qurolli shaxslarga ruxsat berilmagan.
«Biz allaqachon juda ko’p muammolarni hal qildik», – deb ta’kidladi janob Musafiri.
«Hozirda bizda konchilik bo’limi mavjud bo’lib, u xavfsizlik masalalarini tartibga soladi va nazorat qiladi, shuningdek, konlar ichidagi ichki nizolarni hal qiladi. Agar tunnel xavfli bo’lib qolsa, baxtsiz hodisalarning oldini olish uchun odamlarga chiqib ketish aytiladi.»
«Har kuni turli guruhlardan odamlar qazib olish uchun bu erga kelishadi, boshqalari minerallarni sotib olish uchun kelishadi va hozir bizda Gomada katta bozor bor, u erda ular bu erda sotib olgan narsalarini qayta sotishlari mumkin.»
Dekabr oyida BMT ekspertlarining hisobotida M23 koltanga soliq solish orqali har oyda yuz minglab dollar ishlab topishi haqida batafsil ma’lumot berilgan edi. Hisobotga ko’ra, ushbu daromadning katta qismi to’g’ridan-to’g’ri Ruandaga yuborilgan, bu da’volarni M23 ham, Kigali ham rad etadi.
Jinsi shimlar, sviterlar va wellington etiklaridagi hamkasblari bilan o’ralgan janob Osiasi, ularning barchasi saytda ishlash uchun ruxsatnomalar sotib olishadi, sharoitlar yaxshilanganini tasdiqladi.
«Bu erda biznes juda yaxshi ketyapti, chunki bizda hech bo’lmaganda tinchlik alomatlari bor, lekin ish haqi juda past. Bizga juda kam pul to’lanadi», – dedi konchi.
M23ning Shimoliy Kivu va Janubiy Kivu viloyatlarining katta qismlarini egallashi va Kongo armiyasining keyingi chekinishi Tramp ma’muriyati bilan bir vaqtga to’g’ri keldi.
Siyosiy tahlilchi Akramm Tumsifuning ta’kidlashicha, DR Kongo AQSh yordamini, ayniqsa harbiy yordamni ta’minlash uchun o’zining boy mineral zaxiralaridan savdolashish vositasi sifatida foydalanishga qaror qildi, uni u bir necha oy davomida talab qilgan edi.
Tinchlik jarayoni davom etayotgan ekan, Kongo rasmiylari amerikalik firmalar hozirda Xitoy kompaniyalari hukmronlik qilayotgan konchilik sektoriga «katta investitsiyalar» kiritishiga umid qilmoqda, dedi u BBCga.
Xabarlarga ko’ra, AQSh kompaniyalari allaqachon Rubayaning konchilik sektorida investitsiya imkoniyatlarini o’rganmoqda.
Rubaya nazoratchisi investitsiya mamnuniyat bilan qabul qilinishini, ammo faqat mahalliy iqtisodiyotni qo’llab-quvvatlashga qaratilgan tashabbuslarga – ish o’rinlari yaratish, maktablar va kasalxonalar orqali ruxsat berilishini ko’rsatdi.
«Har qanday xorijiy investor bu erga kelishi mumkin, agar ular xalqimiz uchun rivojlanish bilan kelishsa va konchilarning kunlik ish haqini oshirsa», – dedi janob Musafiri.
Mamlakatning ulkan tabiiy resurslariga qaramay, ko’pchilik konchilik jamoalarida konlarga boradigan yo’llar, shu jumladan asosiy infratuzilma yo’q.
Janob Tumsifuning fikricha, amerikalik investorlarning ishtiroki ham «janglarga yoki boshqa qurolli guruhlarning qayta tiklanishiga qarshi to’siq» bo’lib xizmat qilishi mumkin.
Biroq, M23ning sharqdagi nazoratini davom ettirayotganligini hisobga olsak, investor qanday qilib yoki kim bilan biznes yuritishi aniq emas.
Qurolli guruhlar va Kongo hukumati o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri muzokaralar olib boradigan Qatar boshchiligidagi parallel vositachilik harakatlari kelgusi oylarda qo’shimcha aniqlik kiritishi mumkin.
Kengroq Kongo daryosi alyansining bir qismi bo’lgan M23, Vashington tomonidan qo’llab-quvvatlangan bitim uzoq davom etgan mojaroning asosiy sabablariga e’tibor qaratmaganligini ta’kidlaydi. Guruhning ta’kidlashicha, u DR Kongodagi ozchilikni tashkil etuvchi Tutsi aholisining huquqlarini himoya qilish uchun qurol ko’targan.
Urushayotgan tomonlar tinchlikka erishishning afzal yo’llari bo’yicha muzokaralar olib borishga urinayotgan bir paytda, Rubaya konidagi mahalliy aholi, DR Kongoning sharqidagi boshqalar singari, yuz minglab odamlarni uylarini tark etishga majbur qilgan janglar va qon to’kilishining qat’iy yakunlanishiga umid qilmoqda.
«Mening yosh yigitlarga va bizning rahbarlarga murojaatim shundaki, hududimizda tinchlikni saqlang va qo’llab-quvvatlang», – dedi janob Osiasi.
U qazishning bir necha soatiga qaytishga tayyorlanar ekan, shunday qo’shib qo’ydi: «Men kon egalaridan bizning ish haqimizni oshirishni so’rayman, chunki u juda kam.»
BBCning Robert Kiptoo va Xasan Lali tomonidan qo’shimcha hisobot
O’ting BBCAfrica.com Afrika qit’asidan ko’proq yangiliklar uchun.
Bizni Twitterda kuzating @BBCAfrica, Facebookda BBC Africa yoki Instagramda bbcafrica
Durham Pride konchilar ish tashlashining 41 yilligi munosabati bilan birinchi marta yurishga qo’shildi.
Namoyishlar va jamoatchilikning «misli ko’rilmagan» g’azabi to’lqinida 100 dan ortiq odam halok bo’ldi.
Bir tubjoy oila Doongmabulla Springsni himoya qilish uchun deyarli o’n yil kurash olib bordi.
Sent-Ostel shahridan kelgan bir kishi 40 yil o’tgach, Uemblidagi Live Aid konsertining yoqimli xotiralari bilan o’rtoqlashdi.
Politsiya hukumatga qarshi namoyishchilar bilan to’qnashganda, Bridjit Njokining uyiga adashgan o’q kirib ketdi.
«`