Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) xabar berishicha, kelasi oyda boʻlib oʻtadigan COP30 sammiti oldidan barcha mamlakatlar tomonidan yangilangan karbonat angidridni kamaytirish rejalari taqdim etilishi kerak boʻlsa-da, faqat 64 ta davlat yangilangan rejalarini taqdim etgan.
Ushbu milliy majburiyatlar global isishning 1,5°C dan oshib ketishining oldini olish uchun yetarli emas. Bu esa iqlim oʻzgarishining taʼsiri juda xavfli boʻlishi kutilayotgan kritik chegaradir.
BMTning sharhida kelgusi oʻn yillikda karbonat angidrid chiqindilarini kamaytirishda erishilgan yutuqlar tan olingan boʻlsa-da, kutilayotgan qisqarish haroratning ushbu global nishondan oshib ketmasligini taʼminlash uchun zarur boʻlgan miqdordan kam.
Hisobotda jahon yetakchilari oldida turgan muammoning koʻlami taʼkidlangan, chunki ular kelasi hafta Braziliyaning Belem shahrida COP30 iqlim konferensiyasi uchun yigʻilishadi.
Parij bitimi 2015-yilda tuzilganidan oʻn yil oʻtib, global haroratning koʻtarilishini cheklash boʻyicha milliy saʼy-harakatlar qayta koʻrib chiqilmoqda.
Bitimga koʻra, har bir imzolagan davlat keyingi oʻn yillik uchun oʻz maqsadlarini belgilab, har besh yilda bir marta yangilangan karbonat angidridni kamaytirish rejasini taqdim etishga majburiyat oldi.
Biroq, bir nechta muddat uzaytirilishiga qaramay, joriy yilda faqat 64 ta davlat yangi majburiyatlarni taqdim etdi, bu global emissiyalarning taxminan 30 foizini tashkil qiladi.
Bundan tashqari, BMTning sharhi sentyabr oyida Nyu-Yorkdagi Iqlim haftaligida Xitoy va Yevropa Ittifoqi tomonidan aytilgan bayonotlarni oʻz ichiga oladi, ularda ularning kelajakdagi rejalari bayon etilgan.
Umumlashtirilganda, bu saʼy-harakatlar 2035-yilga kelib karbonat angidrid chiqindilarini taxminan 10 foizga kamaytirishga olib kelishi kutilmoqda.
Biroq, olimlarning taʼkidlashicha, bu qisqarish haroratning koʻtarilishini 1,5°C dan pastroq darajada ushlab turish uchun yetarli emas.
Ushbu maqsadga erishish uchun issiqxona gazlari chiqindilarini sezilarli darajada kamaytirish zarur, ehtimol 2035-yilga kelib 57 foizgacha, oʻtgan yilgi BMT hisobotiga koʻra.
«Ushbu hisobot biz toʻgʻri yoʻnalishda harakat qilayotganimizni koʻrsatadi, ammo yetarli tezlikda emas», dedi Yevropa Iqlim Jamgʻarmasi bosh direktori va koʻpincha Parij bitimining asosiy meʼmori sifatida tan olingan Lorans Tubiana.
«Milliy majburiyatlarning yetishmasligini tan olish va ambitsiyalar va amaliyot oʻrtasidagi doimiy tafovutni bartaraf etish juda muhim.»
Parijda oʻrnatilgan 1,5°C limiti uzoq vaqtdan beri oʻta xavfli isish chegarasi sifatida qaralib kelinadi.
2018-yilda olimlar haroratning koʻtarilishini 2°C ga yetishiga yoʻl qoʻyishdan koʻra, uni 1,5°C dan pastroq darajada cheklashning global foydalari haqida batafsil maʼlumot berishdi. BMT olimlarining ogohlantirishicha, 1,5°C dan oshib ketish issiq toʻlqinlari va boʻronlarning tez-tez va kuchliroq boʻlishiga, marjon riflariga koʻproq zarar yetkazilishiga, inson salomatligi va tirikchiligiga tahdidning kuchayishiga olib keladi.
Biroq, bu limit 2024-yilda birinchi marta toʻliq yil davomida buzildi.
BMT rahbarlari joriy surʼatlarda bu chegaradan 2030-yillarning boshlariga kelib doimiy ravishda oshib ketilishini tobora koʻproq tan olishmoqda.
«Bir narsa allaqachon aniq: biz yaqin yillarda global isishni 1,5°C dan pastroq darajada ushlab tura olmaymiz», dedi BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrish oʻtgan hafta Butunjahon meteorologiya tashkilotining yigʻilishida delegatlarga.
«Oshib ketish endi muqarrar, bu degani biz kelgusi yillarda 1,5°C dan yuqori boʻlgan katta yoki kichikroq darajadagi va intensivlikdagi davrga ega boʻlamiz.»
Shunga qaramay, BMT yangi hisobot umid beradigan baʼzi muhim ijobiy oʻzgarishlarni taʼkidlashini taʼkidlaydi.
Koʻplab davlatlar oʻz rahbarlari Braziliyaning Belem shahrida COP30 uchun yigʻilishganda oʻz rejalarini taqdim etishlari kutilmoqda.
Uglerod chiqindilarining asosiy manbalari boʻlgan Hindiston va Indoneziya hali uglerod rejalari haqida maʼlumot bermagan. Ular buni COP30 davomida amalga oshirishlari mumkin, bu esa 2035-yilga moʻljallangan umumiy prognozlarga sezilarli taʼsir koʻrsatishi mumkin.
Ekspertlarning taʼkidlashicha, baʼzi davlatlar dastlab vaʼda qilganidan koʻra tezroq va kengroq qisqartirishlarni amalga oshirishlari mumkin.
«Xitoyga qarash mutlaqo oʻrinli», dedi AQShning iqlim oʻzgarishi boʻyicha sobiq maxsus vakili Todd Stern.
«Ular aniq maqsadni belgilaydilar, bu ayniqsa ambitsiyali boʻlmasligi mumkin, keyin ular undan oshib ketishadi, bu Xitoy uchun keng tarqalgan amaliyotdir.»
BMT global emissiyalar yaqin bir necha yilda eng yuqori choʻqqisiga chiqib, pasayishni boshlashi, XIX asrda sanoat inqilobidan beri birinchi bunday teskari jarayon boʻlishiga ishonch bildiradi.
Ular mavjud rejalar asr oʻrtalariga kelib nolga teng emissiyaga erishish yoʻllarini aniq koʻrsatib beradi, deb taʼkidlashmoqda. Nolga teng emissiya inson faoliyati natijasida hosil boʻlgan sayyorani isituvchi «issiqxona» gazlari miqdorini atmosferadan faol ravishda olib tashlangan miqdor bilan muvozanatlashtirishni nazarda tutadi.
Muhim omil shundaki, BMTning emissiyalarni qisqartirish boʻyicha baholashiga Prezident Bayden davrida taqdim etilgan AQSh majburiyati ham kiradi.
Prezident Donald Trampning Parij bitimidan chiqish niyati haqidagi bayonotiga qaramay, bu jarayon hali yakunlanmagan, shuning uchun BMT AQSh rejalarini ularning amalga oshirilishi noaniq boʻlsa ham, hisob-kitoblarida saqlab qolmoqda.
BBCning Jastin Roulett bilan soʻnggi iqlim va atrof-muhit hikoyalaridan xabardor boʻlish uchun bizning «Kelajak Yer» yangiliklarimizga obuna boʻling. Buyuk Britaniyadan tashqaridasizmi? Bizning xalqaro yangiliklarimizga bu yerda obuna boʻling.