«`html
Kimyo bo’yicha Nobel mukofoti metall-organik karkaslar (MOF) rivojlanishiga qo’shgan ulkan hissasi uchun Susumu Kitagava, Richard Robson va Omar M. Yagiga topshirildi.
Laureatlarning tadqiqotlari iqlim o’zgarishini yumshatish uchun karbonat angidridni ushlash va plastik ifloslanishni kamaytirish uchun kimyoviy yondashuvlar, shu jumladan global muammolarni hal qilish uchun ulkan salohiyatga ega.
«Men chuqur hurmat va xursandman, katta rahmat», – dedi professor Kitagava mukofot haqidagi xabarni olgandan keyin bo’lib o’tgan matbuot anjumanida.
U shunday qo’shimcha qildi: «Men bu yerda qancha vaqt turishim kerak? Chunki men yig’ilishga chiqishim kerak», – deb o’zining davom etayotgan ilmiy harakatlarga sodiqligini ta’kidladi.
Professor Kitagava Yaponiya davlatidagi Kioto universiteti bilan bog’liq, professor Richard Robson Avstraliyaning Melburn universitetida, professor Omar M. Yagi esa AQShning Kaliforniya universitetida faoliyat yuritadi.
Uch nafar Nobel laureati 11 million Shvetsiya kronasi (872 000 funt sterling) miqdoridagi mukofotni baham ko’rishadi.
Ularning kashshof ishlari molekulalarni metall-organik karkaslar (MOF) deb nomlanuvchi murakkab tuzilmalarga qurishga qaratilgan bo’lib, Nobel qo’mitasi buni «molekulyar arxitektura» deb baholadi.
Tadqiqotchilar gazlar va boshqa kimyoviy moddalarning oqimini osonlashtiradigan sezilarli interstitial bo’shliqlari bo’lgan ushbu ramkalarni yaratish usullarini ishlab chiqdilar.
Ushbu ichki «bo’shliqlar» atmosferadagi karbonat angidrid va PFAS birikmalari kabi doimiy ifloslantiruvchi moddalar, shu jumladan maqsadli kimyoviy moddalarni ushlash va saqlash uchun ishlatilishi mumkin.
Olimlarning ushbu tuzilmalarni o’rganish bo’yicha individual tadqiqotlari 1970-1980 yillarda boshlangan. Professor Robson mashhur tarzda universitetidan laboratoriya dastgohlarida yog’och sharlardan (atomlarni ifodalovchi) va tayoqlardan (kimyoviy bog’lanishlarni ifodalovchi) foydalangan holda modellar qurish imkonini berish uchun teshiklar ochishni so’radi.
Hozirda MOFlar asosan kichik miqyosda qo’llaniladi, ammo kompaniyalar ommaviy ishlab chiqarish imkoniyatini faol o’rganmoqda.
Potentsial ilovalardan biri yadroviy qurollar bilan bog’liq bo’lgan xavfli gazlarning parchalanishida yotadi.
Bundan tashqari, kompaniyalar elektr stantsiyalari va sanoat korxonalaridan karbonat angidrid chiqindilarini ushlashda MOFlarning foydaliligini baholamoqda.
Shimoliy Yorkshirdan bo’lgan, ammo 1966 yildan beri Melburn universitetida joylashgan professor Robson BBC Newshourga bergan intervyusida «bu katta syurpriz emas edi, chunki men yillar davomida har xil tovushlarni eshitib kelganman» dedi.
Uning tadqiqotlarining potentsial qo’llanilishi haqida so’ralganda, u shunday ogohlantirdi: «CO2ni bog’lash va dunyoning atmosferaga oid muammolarini hal qilish haqida gap bor, bu menga real tuyulmaydi – lekin bu kabi birikmalar bu kabi ishlarni kichik miqyosda bajarishi mumkin».
88 yoshli professor mukofot puli «aslida mening xayolimda asosiy narsa ekanligini tan oldi. Bu bularning barchasi uchun harakatlantiruvchi kuch emas edi, lekin hayotimning shu bosqichida bu juda yaxshi fikr.»
Mukofot kimyoning sayyoramiz oldida turgan eng dolzarb muammolarni hal qilishdagi muhim rolini ta’kidlaydi.
«Har yili biz global jamiyatimiz duch kelayotgan eng katta muammolarni hal qilish vazifasini olqishlaydigan kimyogarlarga Nobel mukofotlari berilishini ko’ramiz – yaxshiroq sog’liqni saqlash, atrof-muhitni muhofaza qilish, toza energiya va hamma uchun xavfsiz oziq-ovqat va suv», – dedi Britaniyadagi Qirollik kimyo jamiyati prezidenti doktor Annette Doherty.
Bu haqda Shvetsiyaning Stokgolm shahrida bo’lib o’tgan matbuot anjumanida Shvetsiya Qirollik Fanlar akademiyasi e’lon qildi.
Nobel qo’mitasining ma’lumotlariga ko’ra, professor Kitagavani «foydasizning foydaliligi» tamoyili turtki bo’lgan bo’lib, bu qadimgi xitoylik faylasuf Chjuanzining hatto ahamiyatsizdek ko’rinadigan harakatlar ham oxir-oqibat qimmatli natijalarga olib kelishi mumkinligi haqidagi falsafasini aks ettiradi.
Nobel qo’mitasining ma’lumotlariga ko’ra, Iordaniyaning Amman shahrida tug’ilgan professor Yagi kamtarona sharoitda o’sgan, aka-ukalari bilan bir xonada elektr va oqava suv yo’q edi.
U maktabda o’qish davrida molekulyar tuzilmalarga qiziqib qolgan va 15 yoshida o’zining akademik manfaatlarini amalga oshirish uchun Qo’shma Shtatlarga ko’chib o’tgan.
Bu hafta topshirilgan uchinchi fan mukofoti hisoblanadi. Seshanba kuni Jon Klark, Mishel X. Devore va Jon M. Martinis kvant mexanikasi bo’yicha qilgan ishlari uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’lishdi, bu esa kvant hisoblash uchun asos yaratdi.
Dushanba kuni uch nafar olim infeksiyalarga qarshi kurashish uchun immunitet tizimining mexanizmlari bo’yicha kashfiyotlari uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’lishdi.
Doktor Fred Ramsdell Nobel qo’mitasi u bilan bog’lanishga uringanida, «eng yaxshi hayotini» oflayn rejimda yashayotgani xabar qilingan.
Mukofotga sazovor bo’lgan kashfiyot immunitet tizimi o’z tanasining hujayralarini ayamagan holda dushman infeksiyalarini qanday nishonga olishini tushuntiradi.
BBC Vashingtonda amerikaliklar o’rtasida AQSh prezidenti nufuzli mukofotga sazovor bo’lishi uchun qanday sifatlarga ega bo’lishi kerakligi haqida so’rov o’tkazdi.
Ilgari o’zining mukofotga loyiqligini ta’kidlagan prezident CBS Newsga asosiy e’tibori hayotni saqlab qolish ekanligini aytdi.
Ser Devid MakMillan molekulyar kimyo bo’yicha qilgan ishlari keyingi besh yil ichida Altsgeymer kasalligini davolashga olib kelishi mumkinligini taxmin qilmoqda.
«`