Hukumat ovoz berish yoshini 16 yoshgacha pasaytirish rejasini ko’rib chiqmoqda, bu esa o’n olti va 17 yoshli o’smirlarga keyingi umumiy saylovlarda ishtirok etish imkoniyatini berishi mumkin.
Bu taklif kengroq Saylovlar to’g’risidagi qonun loyihasining bir qismidir, unga bir qator chora-tadbirlar kiradi.
Ko’rib chiqilayotgan qo’shimcha o’zgarishlar orasida saylovchilarni identifikatsiya qilishning maqbul shakllarini Buyuk Britaniyada chiqarilgan bank kartalarini kiritish orqali kengaytirish, saylovchilarni avtomatik ro’yxatga olishni o’rganish va siyosiy xayriya atrofidagi qoidalarni kuchaytirish orqali potentsial xorijiy aralashuvdan himoya qilish mavjud.
Hozirda ovoz berishning minimal yoshi Shotlandiya va Uelsdagi mahalliy kengash saylovlarida, shuningdek, Senedd va Shotlandiya parlamenti saylovlarida 16 yoshni tashkil etadi.
Biroq, Buyuk Britaniya parlamenti saylovlarida, Angliyadagi mahalliy saylovlarda va Shimoliy Irlandiyadagi barcha saylovlarda ovoz berish yoshi 18 yoshda qolmoqda.
Ovoz berish yoshini butun Buyuk Britaniya bo’ylab 16 yoshga tushirish 1969 yilda ovoz berish yoshi 21 yoshdan 18 yoshga tushirilganidan beri saylovchilar tarkibidagi eng muhim o’zgarishni anglatadi.
Leyboristlar partiyasi saylovoldi dasturiga ovoz berish yoshini pasaytirish to’g’risidagi va’dani kiritgan bo’lsalar-da, taklif o’tgan yozda qirolning nutqida yo’q edi, unda hukumatning ustuvor vazifalari belgilab berilgan edi.
Hukumat endilikda ushbu o’zgarishni 16 va 17 yoshli o’smirlar 2029 yilga qadar bo’lib o’tishi rejalashtirilgan, ammo undan oldinroq ham o’tkazilishi mumkin bo’lgan keyingi umumiy saylovlarda ovoz berishlari uchun amalga oshirish niyatini tasdiqladi.
Bosh vazir o’rinbosari Angela Rayner BBCga shunday dedi: «Men 16 yoshda ona bo’lganman, siz ishlashingiz, soliq to’lashingiz mumkin va menimcha, odamlar 16 yoshda ovoz berish huquqiga ega bo’lishi kerak».
Bunga javoban, konservatorlar vazirining soyadagi o’rinbosari Paul Holmes hukumatning pozitsiyasini «umidsizlik bilan chalkash» deb ta’rifladi.
U jamoatlar palatasida shunday savol berdi: «Nega bu hukumat 16 yoshli bola ovoz berishi mumkin, lekin lotereya bileti, alkogolli ichimlik sotib olish, turmush qurish yoki urushga borishga ruxsat berilmaydi yoki hatto ular ovoz berayotgan saylovlarda qatnasha olmaydi deb o’ylaydi?»
Tanqidchilarning ta’kidlashicha, bu o’zgarish Leyboristlar partiyasiga foyda keltirishi mumkin, chunki yosh demografiya chap qanot siyosiy partiyalarga moyil bo’ladi.
Biroq, so’nggi so’rovlar shuni ko’rsatadiki, Leyboristlarning yoshlar ovozi «Yashillar», «Liberal Demokratlar» va «Reform UK» kabi partiyalar tomonidan yemirilishi mumkin.
Buyuk Britaniyada 16 va 17 yoshlilar 16 yoshdan oshgan aholining taxminan 3 foizini tashkil qiladi. Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, ovoz berish ulushiga umumiy ta’sir minimal bo’lishi mumkin, ayniqsa, yosh guruhlar orasida saylovchilarning ishtiroki odatda pastroq bo’lishini hisobga olsak.
Hukumat taklif etilayotgan o’zgarish Leyboristlar partiyasiga foyda keltirishga qaratilgan degan da’volarni rad etdi.
«Bu ma’lum bir partiya uchun ovozlarni soxtalashtirishga urinish haqida emas. Bu demokratiya va yoshlarga o’z fikrini bildirish imkoniyatini berish haqida», dedi Rayner.
Taklif etilayotgan boshqa choralar Buyuk Britaniyada saylovchilarning identifikatsiya qilishning maqbul shakllarini Buyuk Britaniyada chiqarilgan bank kartalarini kiritish orqali kengaytirishni o’z ichiga oladi.
Leyboristlar 2023 yilda konservatorlar tomonidan saylovchilarni identifikatsiya qilish talablarining kiritilishiga qarshi chiqqan bo’lsalar-da, ularning saylovoldi dasturida faqat «qonuniy saylovchilarga ovoz berishga to’sqinlik qiladigan» qoidalardagi «nomuvofiqliklarni bartaraf etish» va’da qilingan, siyosatni butunlay bekor qilish emas.
Saylov komissiyasining ma’lumotlariga ko’ra, o’tgan yilgi umumiy saylovlarda ovoz bermaganlarning taxminan 4 foizi saylovchilarni identifikatsiya qilish qoidalarini sabab sifatida ko’rsatgan.
Biroq, konservatorlarning ta’kidlashicha, bank kartalariga saylovchilarning identifikatsiyasi sifatida ruxsat berish «saylov qutisining xavfsizligiga putur etkazishi» mumkin.
Hukumat, shuningdek, kelgusi yillarda avtomatlashtirilgan saylovchilarni ro’yxatga olish tizimini ishlab chiqish niyatida, bu shaxslar o’zlarining ro’yxatdan o’tish holatidan xabardor bo’lishlari va voz kechish imkoniyatiga ega bo’lishlarini ta’minlash uchun himoya choralarini o’z ichiga oladi.
Hozirda Buyuk Britaniya rezidentlaridan onlayn yoki qog’oz shaklida ovoz berish uchun ro’yxatdan o’tish talab etiladi.
Saylov komissiyasining hisob-kitoblariga ko’ra, qariyb sakkiz million kishi noto’g’ri ro’yxatdan o’tgan yoki saylov ro’yxatida yo’q, xususiy ijarachilar va yoshlar esa nomutanosib ravishda ta’sirlangan.
Komissiya 2023 yildagi hisobotida avtomatlashtirilgan tizim Pasport ofisi kabi tashkilotlarning Saylov ro’yxatga olish bo’yicha xodimlarga ro’yxatdan o’tish uchun yaroqli saylovchilarning ismlari va manzillarini taqdim etishni o’z ichiga olishi mumkinligini taklif qildi.
Hukumat o’z rejalarida hukumat idoralari o’rtasida ma’lumot almashishni kuchaytirish orqali yaroqli saylovchilarni to’g’ridan-to’g’ri saylov ro’yxatiga qo’shish imkonini berishini ta’kidladi.
Hukumat turli usullarni sinovdan o’tkazishni rejalashtirayotgani sababli, aniq amalga oshirish tafsilotlari tasdiqlanmagan.
Talabalar milliy ittifoqi ovoz berish yoshini pasaytirish istiqbolini «yoshlar uchun katta g’alaba» deb baholadi.
Tashkilot hukumatni saylovchilarni identifikatsiya qilish qonunlarini bekor qilish, saylovchilarni avtomatik ro’yxatga olishni amalga oshirish va maktablar va kollejlarda siyosiy savodxonlikni targ’ib qilish orqali 16 va 17 yoshli o’smirlar uchun ovoz berishni osonlashtirishga chaqirdi.
Bundan tashqari, hukumat siyosiy xayriya qoidalariga kiritilgan o’zgartirishlar xorijiy aralashuvga qarshi kurashishga yordam berishini ko’rsatdi.
Amaldagi qoidalar siyosiy partiyalarga faqat Buyuk Britaniya saylov ro’yxatida ro’yxatdan o’tgan shaxslardan yoki mamlakat ichida biznes yurituvchi Buyuk Britaniyada ro’yxatdan o’tgan kompaniyalardan xayriya qabul qilishga ruxsat beradi.
Xorijiy fuqarolar Buyuk Britaniyada ro’yxatdan o’tgan xorijiy kompaniyalar orqali xayriya qilib, ushbu qoidalarni chetlab o’tishi mumkinligi haqida xavotirlar bor.
Bu masala o’tgan yilning oxirida AQShlik milliarder Elon Musk o’zining ijtimoiy media kompaniyasi Xning Britaniya filiali orqali «Reform UK»ga xayriya qilishi mumkinligi haqidagi xabarlardan so’ng ommaga ma’lum bo’ldi.
Taklif etilayotgan choralar siyosiy partiyalardan xayriya oladigan kompaniyalarni baholashni talab qiladi.
Kompaniyalar xayriya qilish huquqiga ega bo’lish uchun Buyuk Britaniya yoki Irlandiyada etarli daromad olishlari kerak.
Hukumat o’z takliflari yaqinda ro’yxatdan o’tgan, savdo tarixi bo’lmagan, har kimga tegishli bo’lgan kompaniyalarga siyosiy partiyalarga xayriya qilish imkonini beruvchi bo’shliqlarni yopishini ta’kidladi.
Liberal Demokratlar 16 yoshda ovoz berishni «shunchaki o’ylab topilgan narsa» deb olqishladilar, ammo «vazirlar Britaniya siyosatiga aralashuvchi xorijiy oligarxlarga eshikni yopish uchun ancha uzoqqa borishlari kerak» dedi.
Vestminster va undan tashqaridagi ichki ishlardan xabardor bo’lish uchun bizning «Siyosatning asosiy yangiliklari» byulleteniga obuna bo’ling.