«`html
Buyuk Britaniyaning ketma-ket hukumatlari Falastin davlatini tan olish, uning ta’sirini maksimal darajada oshirish uchun qulay vaqtda, amalga oshirilishi mumkin bo’lgan tinchlik jarayoni bilan chambarchas bog’liq bo’lishi kerak, degan fikrda bo’lib kelgan.
G’azoda insonparvarlik vaziyati yomonlashgani va o’z partiyasi ichidan tobora kuchayib borayotgan bosimga duch kelgan Bosh vazir Ser Kir Starmer iyul oyida bunday vaqt keldi, degan qarorga keldi.
U Buyuk Britaniya sentyabr oyida Falastin davlatini tan olishini e’lon qildi, bu BMT Bosh Assambleyasi bilan mos keladi, bunda Isroilning muayyan old shartlarga javob berishi shart.
Bu shartlarga o’t ochishni to’xtatishga rozi bo’lish va ikki davlat yechimiga olib keladigan barqaror, uzoq muddatli tinchlikka sodiqlikni namoyish etish kiradi.
Dauning-stritdagi manbalarning ta’kidlashicha, Isroilning amaldagi hukumati ikki davlat yechimini ilgari surishga qat’iy qarshi ekanligini hisobga olsak, bu shartlarning bajarilishi ehtimoldan yiroq.
Qaror qabul qilishda ishtirok etgan Tashqi ishlar vazirligidagi manbalar bu voqea joyida vaziyatga sezilarli ta’sir ko’rsatish potentsialiga ega bo’lgan muhim daqiqani anglatishini ta’kidlamoqda.
Biroq, ular ichki siyosiy mulohazalarning rolini inkor etish noto’g’ri bo’lishini tan olishadi.
Falastin davlatini tan olish uzoq vaqtdan beri Leyboristlar partiyasining dasturiy tamoyili bo’lib kelgan. 2014-yilda o’sha paytdagi Leyboristlar rahbari Ed Miliband Jamoatlar palatasida shu mazmundagi majburiy bo’lmagan taklifni qo’llab-quvvatlagan.
Hozirgi hokimiyat tepasida turgan bu qaror Britaniya tashqi siyosatida inkor etib bo’lmaydigan va sezilarli o’zgarishni anglatadi.
21-sentabr kuni Starmer Buyuk Britaniyaning Falastin davlatini tan olish niyatini rasman e’lon qildi.
Bu qaror Leyboristlar partiyasi a’zolarining tobora kuchayib borayotgan chaqiriqlaridan so’ng qabul qilindi, parlament partiyasining yarmidan ko’prog’i hukumatni Falastin davlatchiligini zudlik bilan tan olishga chaqiruvchi xatga imzo chekdi.
Parda ortida bir nechta vazirlar ham tan olishni yoqlashdi, ularning ba’zilari G’azodagi vaziyatdan jamoatchilikning noroziligi tufayli potentsial saylov oqibatlariga duch kelishdi.
«Men parlament a’zolariga qayerda universitet shaharchasi, yoki katta musulmon aholisi bo’lsa, yoki ikkalasi ham bo’lsa, bosim o’tkazishni kam baholamasdim», dedi BBCga Leyboristlar partiyasi deputati.
«Shunday kichik bir qatlam borki, ular uchun bu o’zlik tuyg’usining markaziy qismidir.»
Xalqaro bosim ham rol o’ynadi. Buyuk Britaniyaning e’loni Fransiya BMT Bosh Assambleyasida Falastin davlatini tan olish niyatini e’lon qilgan birinchi G7 davlati bo’lganidan keyin e’lon qilindi.
O’shandan beri Avstraliya va Kanada ham shunga o’xshash bayonotlar berdi.
Saylovdan oldin Ser Kir Leyboristlar partiyasini «endi imo-ishoralar siyosatiga qaram emas» deb boshqarishga va’da bergan edi.
Bu harakatning tanqidchilari tan olish asosan ramziy ekanligini va G’azodagi vaziyatga amaliy ta’siri cheklangan bo’lishini ta’kidlaydilar.
Bunga shubha bilan qaraydigan Leyboristlar partiyasi a’zosi buni «hech qanday sabzavotni yog’lamaydigan yoqimli siyosiy imo-ishora» deb ta’rifladi.
Konservatorlar bu qarorni «siyosiy pozitsiya» deb atashdi va bu na Isroil garovga olinganlarni ozod qilishni ta’minlaydi, na o’t ochishni to’xtatishga olib keladi, deb ta’kidlashdi.
Boshqalar esa hukumatning Isroilga shartlar qo’yish to’g’risidagi qarori, lekin Hamasga emas, muammoli ekanligini ta’kidlamoqda.
Isroil Bosh vaziri Binyamin Netanyahu bu harakat «Hamasning dahshatli terrorizmini mukofotlaydi» dedi.
Buyuk Britaniyaning bosh ravvini Ser Efraim Mirvis hukumatni o’z qarorini qayta ko’rib chiqishga chaqirib, uni «terrorizm uchun mukofot, garovga olinganlar zanjirda qolmoqda va Hamas buni ‘7-oktabrning mevalaridan biri’ sifatida nishonladi», deb atadi.
Hukumat manbalari bu harakat faqat ramziy ekanligini qat’iy rad etadi. Ular Britaniyaning tan olinishi Yaqin Sharqdagi dinamikani o’zgartirishi mumkinligini isbotlovchi dalil sifatida arab davlatlarining Hamasni qurolsizlantirish va G’azoni boshqarishni to’xtatishga chaqiruvchi dastlabki bayonotini keltirmoqda.
Biroq, bu Buyuk Britaniyani AQSh bilan kelishmovchilikka olib keladi.
AQSh prezidenti Donald Trampning Buyuk Britaniyaga davlat tashrifi chog’ida Falastin davlatini tan olishga qarshi bo’lgan Ser Kir bilan bu borada «kelishmovchilik» borligini tan oldi.
Ichki siyosatda Leyboristlar partiyasining G’azoga nisbatan pozitsiyasi Leyboristlar partiyasi tarafdorlarining bir qismining yordamini Yashillar partiyasi va G’azoni qo’llab-quvvatlovchi mustaqil nomzodlarga o’tishiga sabab bo’lganiga shubha yo’q.
«Biz egri chiziq ortida edik», dedi hukumatning yanada uzoqroqqa borishini istagan Leyboristlar partiyasi deputati.
«Menimcha, bu to’g’ri yo’nalishdagi qadam», – deya qo’shimcha qildi u, BMTga a’zo davlatlarning aksariyati allaqachon Falastin davlatini tan olganini ta’kidladi.
«Bu bizning kechikkanimizni ko’rsatadi», dedi u. «Lekin hech qachon kech bo’lganidan ko’ra yaxshiroqdir.»
Leyboristlarning G’azodagi urush bilan bog’liq qiyinchiliklari hokimiyatni egallashdan oldinroq boshlangan. Ko’pgina musulmon saylovchilarning nazarida Ser Kirning noto’g’ri qadami 2023-yilda 7-oktabr kuni Hamas hujumlaridan so’ng bergan LBCga intervyusida sodir bo’lgan, o’shanda u Isroilning G’azoga suv va energiyani uzishga «haqi» borligini aytgandek tuyulgan edi.
Mojaroning bir oyi ichida bir nechta soyali vazirlar iste’foga chiqdi va uning 56 nafar parlament a’zosi Ser Kirning zudlik bilan o’t ochishni to’xtatish uchun ovoz berishni qo’llab-quvvatlashdan bosh tortganligi sababli isyon ko’tardi.
Uch oy o’tgach, 2024-yil fevral oyida partiya «insonparvarlik tanaffusi»ni qo’llab-quvvatlashdan «zudlik bilan o’t ochishni to’xtatish»ni yoqlashga o’tdi.
Partiya strateglari ba’zi saylovchilar hali ham ularni bu dastlabki pozitsiyalari uchun jazolayotganiga ishonishadi va keyingi o’zgarishlarni to’liq tan olishmagan.
Dauning-stritdagi rasmiylar Leyboristlar partiyasi hokimiyatga kelganidan bir yil ichida Britaniya siyosatida Yaqin Sharqqa nisbatan sezilarli o’zgarishlarni boshlaganini ta’kidlamoqda. Vazirlar hukumatning Isroilga qurol eksporti bo’yicha ba’zi litsenziyalarni to’xtatib qo’yganini, ba’zi Isroil vazirlariga qarshi sanksiyalar kiritganini va Falastin davlatini tan olishga o’tishini ta’kidlamoqda.
Biroq, bu choralar Leyboristlar partiyasi a’zolarining G’azodagi vaziyat bilan bog’liq xavotirlarini bartaraf etishi yoki yanada qat’iy choralar ko’rishga chaqiriqlarni kamaytirishi haqida hech qanday dalil yo’q.
Yaqinda Isroilga kirishi taqiqlangan Leyboristlar partiyasi deputati doktor Saymon Ofer hukumat o’t ochishni to’xtatishni ta’minlash uchun tan olish tahdididan vosita sifatida foydalanishga uringan, ammo muvaffaqiyatga erishmaganligini aytdi.
«Endi biz Isroil bilan har qanday qurol-yarog’ savdosidan qat’iyan voz kechishimiz, har qanday hamkorlikni to’xtatishimiz va tegishli savdo sanksiyalari haqida o’ylashimiz kerak. Biz hali ham Isroil bilan ko’p savdo qilamiz, shuning uchun bu keyingi mantiqiy qadam bo’ladi.»
Aksincha, Leyboristlar partiyasining boshqa a’zolari bu harakat hech qanday sezilarli natijalarga erishmasdan partiyaning chap qanotini qo’llab-quvvatlashidan xavotirda ekanliklarini bildirishdi.
«Bu bizning o’ynashimiz kerak bo’lgan so’nggi diplomatik karta edi», dedi ulardan biri. «Buni faqat bir marta qila olasiz va aslida bu tinchlik jarayonini tezlashtirmaydi, balki isroilliklarni undan uzoqlashtiradi.»
Boshqalar esa, bu partiya a’zolari va asosiy tarafdorlarini tinchitishi mumkin bo’lsa-da, keyingi saylovlarni belgilaydigan saylov okruglarida hal qiluvchi omil bo’lmaydi, deb taxmin qilishdi.
«Bu hukumat Ittifoq bayroqlaridan ko’ra Falastin bayroqlariga ko’proq e’tibor beradi degan hikoyaga mos keladi», dedi Leyboristlar partiyasining yana bir a’zosi.
«Bu biz Yaqin Sharqdagi chegaralarga Doverdagi chegaralardan ko’ra ko’proq e’tibor qaratayotgandek taassurot uyg’otadi.»
Xo’sh, bu Leyboristlarning siyosiy istiqbollariga ta’sir qiladimi? Hukumat ichida bunga ishonuvchilar kam.
Ba’zilar bu partiyaning konferensiyasini boshqarishga yordam beradi degan umiddalar, u yerda Falastin ishini asosan qo’llab-quvvatlovchi faollar keyingi hafta Liverpulda yig’ilishadi.
Ammo, yuqori lavozimli yordamchilarning birining aytishicha, eng muhim savol keyingi saylov vaqtiga kelib G’azodagi vaziyat o’zgaradimi yoki yo’qmi.
Kanada va Avstraliya ham yakshanba kuni bu harakatni e’lon qilishdi, Isroil Bosh vaziri Binyamin Netanyahu esa rahbarlarni «terrorizmga ulkan mukofot» berishda aybladi.
Ser Kir Starmerning Falastin davlatchiligi bo’yicha video murojaatining to’liq transkripsiyasi.
Prezident 90 yoshga yaqinlashib qolganligi va boshqa mumkin bo’lgan nomzod qamoqda ekanligi sababli, to’g’ri rahbariyatni topish qiyin bo’ladi.
Buyuk Britaniya, Avstraliya va Kanada Falastin davlatini tan oldi, Fransiya va boshqa davlatlar esa yaqin kunlarda shunday qilishga tayyor.
Ba’zi talabalar G’azodagi oilalarini tark etgandan ko’ra universitetdagi o’rinlaridan voz kechishga majbur bo’lishlarini aytishdi.
«`