«`html
2020-yilning yozida Munir Ahmad Dar Hindiston ma’muriyatidagi Kashmir masjidida taqvimga duch keldi va bu unga vahiy berdi: mintaqaning mahalliy tili bo‘lgan kashmir tilidagi she’rni o‘qish unga kutilganidan ham qiyin bo‘ldi.
Bu unga uning avlodi ingliz, urdu va hind tillari mashhurlikka erishgani sari o‘zining lingvistik merosidan asta-sekin uzoqlashgani haqida o‘ylashga undadi.
Shu anglash bilan u kashmir madaniyatini saqlash va targ‘ib qilishga bag‘ishlangan «Munir gapiradi» nomli ijtimoiy media tashabbusini boshladi.
Besh yil o‘tgach, uning onlayn ishtiroki Facebook, Instagram va YouTube kabi platformalarda 500 milliondan ortiq taassurot qoldirdi.
«Men mahallalarimiz va tariximiz, maqollarimiz, folklorimiz va she’riyatimiz haqida hikoyalar ulashishni maqsad qilganman», deydi u. «Bu bizning jamoaviy tajribalarimizni – qanday yashaganimiz, kulganimiz, taom tayyorlaganimiz va eslaganimizni suratga olish haqida.»
Janob Dar Kashmir merosining jihatlarini himoya qilish uchun raqamli platformalardan foydalanayotgan yosh kontent yaratuvchilarning o‘sib borayotgan guruhining bir qismidir.
Hindiston va Pokiston o‘rtasida bahsli bo‘lgan mintaqa o‘nlab yillar davomida mojarolarga duch keldi, buning natijasida isyon tufayli ko‘plab odamlar halok bo‘ldi.
So‘nggi yillarda ko‘plab yoshlar zo‘ravonlikdan qochish yoki boshqa joylarda yaxshiroq imkoniyatlarni izlash uchun Kashmirni tark etishdi.
Biroq, hozirda yangi avlod tartibsizliklar va zo‘ravonliklardan tashqari, mintaqaning san’ati, an’analari va kundalik hayotini ta’kidlab, hikoyani o‘zgartirmoqda.
Dastlab kashmir tiliga qaratilgan janob Darning ijtimoiy media sahifasi tarixiy arxitektura, madaniy an’analar va mahalliy oshpazlik mutaxassisliklari ortidagi hikoyalar fotosuratlarini o‘z ichiga olgan holda kengaydi.
Ommabop videolardan birida u mintaqa arxitekturasi haqida qiziqarli faktlar bilan bo‘lishadi, masalan, qurilishda tuxumlardan bog‘lovchi modda sifatida tarixiy foydalanish.
Ayni paytda, Instagramdagi «Kashmir muzeyi» sahifasi mintaqa merosini arxivlashga kengroq yondashuvni qabul qiladi.
Jurnalist Muhammad Faysal (33 yosh) boshchiligidagi sahifa Kashmirning ko‘pincha e’tibordan chetda qoladigan artefaktlari va an’analarini hujjatlashtirish uchun kuratorlar va og‘zaki tarixchilar bilan hamkorlik qiladi.
Yorqin masjid shiftlari va she’r o‘qishlarini namoyish etuvchi videolarga qisqa, ammo teran tushuntirishlar ilova qilingan.
Obunachilarning ta’kidlashicha, sahifa Kashmir tarixiga yangicha nuqtai nazarni taqdim etadi.
Obunachilardan biri shunday izoh qoldirdi: «Meros faqat ulug‘vor yodgorliklar haqida emas, balki odamlar uylaridan ketayotganda olib ketgan narsalar – kitoblar, ro‘mollar va oilaviy retseptlar haqida hamdir.»
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, kontent yaratuvchilar uchun, ayniqsa, vaqt o‘tishi bilan buzilishi mumkin bo‘lgan og‘zaki tarixlarga murojaat qilishda aniqlik muhim.
Yozuvchi va tadqiqotchi Xolid Bashir Ahmadning ta’kidlashicha, Kashmir hikoyalarining kuchayishi «muhim qarshi hikoya»ni taklif qilsa-da, shoshilinch hujjatlashtirish muhim nozikliklarni yashirishi mumkin.
Ishonchlilikni ta’minlash uchun yaratuvchilar o‘z mazmunini nashr etilgan manbalarga qarshi tekshiradigan tadqiqotchilar bilan maslahatlashishlarini, shu bilan birga asl kontekstni saqlab qolishlarini xabar qilishadi.
Instagramda kinorejissyor Shayx Adnan (31 yosh) «Shawlwala» ni boshqaradi, bu sahifa Kashmirning timsoli bo‘lgan Pashmina ro‘mollariga bag‘ishlangan bo‘lib, ular Himolay echkilarining nozik junidan qo‘lda to‘qilgan va ham meros, ham hashamat sifatida nishonlanadi.
«Bizning ro‘mollarimiz shunchaki matodan ko‘ra ko‘proq narsadir», deydi u, uning mavzulari, asosan, har bir ipni yigiruvchi, bo‘yaydigan va to‘qiydigan keksa hunarmandlar ekanligini ta’kidlab.
Uning maqsadi «ro‘mollarni moda va turizmdan tashqariga olib chiqish» va ularni «Kashmir tarixi va matonati namunalari» sifatida taqdim etish orqali hikoyani o‘zgartirishdir.
«Ular teginish, mahorat va avlodlar xaritalaridir. Har bir ip bir hikoyani o‘z ichiga oladi.»
Keng tarqalgan videolardan birida ayol an’anaviy qo‘l urchug‘ida ip yigirayotgani aks etgan, fonida kashmir xalq qo‘shig‘i yangraydi. «Men odamlar sevgi bilan ip yigirayotgan kashmir ayolining hikoyasini ko‘rishlarini xohlayman», deydi janob Adnan.
Saqlash bo‘yicha barcha sa’y-harakatlar ham jiddiy emas; ba’zi yosh rassomlar o‘z kontentiga kinoyalarni kiritmoqdalar.
Onlaynda Yikvot yoki Nun Chai bilan Jiya nomi bilan tanilgan Seerat Hafiz (22 yosh) uchun hajviya va hazil – tanlov vositalaridir. Uning videolari so‘z o‘yinini madaniy sharhlar bilan birlashtirib, mahalliy adabiyotdan tortib ingliz klassik asarlarining kashmircha tarjimalarigacha bo‘lgan mavzularni qamrab oladi.
U xabarlaridan birida «nima uchun mahalliy adabiyotni o‘qish tilni saqlashga yordam berishini» tasvirlash uchun virusli memlardan foydalanadi. Boshqasida, bir erkak va ayolning tasviri Emili Bronte asarining «Wuthering Heights»ning kashmircha tarjimasi fonida paydo bo‘ladi.
«Men ma’lum ma’noda yosh kashmirliklarning o‘ylari va his-tuyg‘ularini hujjatlashtiryapman», deydi Hafiz xonim.
«Biz doimiy ravishda tillarni, shaxsiyatlarni, platformalarni o‘zgartirib turamiz, lekin biz o‘z tariximizning qayg‘usini, hatto hazilimizda ham olib yuramiz.»
Biroq, tilni onlayn tarzda saqlab qolish kurashning faqat bir qismidir. Janob Darning ta’kidlashicha, platformalar hali ham kashmir tilini mintaqaviy til sifatida tan olmaydi, bu esa ko‘rinish va qamrovga to‘sqinlik qiladi.
«Men ‘boshqa til’ variantini tanlashga majburman, chunki kashmir Facebook va Instagram kabi Meta platformalarida ro‘yxatga olinmagan», deydi janob Dar. «U unga unut bo‘lgan til sifatida munosabatda bo‘ladi.» BBC Meta bilan izoh olish uchun bog‘landi.
2023-yildan beri Adbi Markaz Kamraz adabiy guruhi Kashmir tilini Google Translatega qo‘shish uchun kampaniya olib bormoqda.
Ularning prezidenti Muhammad Amin Bhatning so‘zlariga ko‘ra, ular rasmiy so‘rovlar yuborishdi va minglab elektron pochta xabarlarini yuborishdi, u hali ham umid qilmoqda.
BBC Google bilan izoh olish uchun bog‘landi va javob olgandan so‘ng hikoyani yangilaydi.
Qiyinchiliklarga qaramay, ushbu yosh guruh o‘z ishiga sodiq qolmoqda.
Janob Dardan Hafiz xonimgacha ularning ishi Kashmir madaniyati so‘nmayotganini, aksincha o‘z shartlari asosida esda qolishga intilayotganini ko‘rsatadi, deb turib olishadi.
«Ehtimol, bir kun kelib odamlar mening ismimni unutishar», deydi janob Dar, «lekin agar ular men saqlab qolishga yordam bergan bitta Kashmir hikoyasini eslashsa, mening ishim mazmunga ega bo‘ladi.»
BBC News India-ni kuzatib boring Instagram, YouTube, Twitter va Facebook.
Oxirgi Borderlandsdan beri olti yil o‘tdi va muxlislar nima uchun bunchalik uzoq kutishayotganiga hayron.
Mamlakatning eng yuqori sudi texnologiya kompaniyasi Esperanza Gomesning hisobini aniq asoslarsiz olib tashladi, deydi.
Bloklar River Wear-dan olib tashlanadi va tahlil qilinadi.
NASA astronavtlari tomonidan olingan va birinchi marta tiklangan rasmlar Jodrell Bankda namoyish etiladi.
Ijtimoiy media tendentsiyalari va chartlardagi mamlakat poplari bilan ta’minlangan holda, line dancing qayta tiklanmoqda.
«`