Kanada Bosh vaziri Mark Karni o’zining birinchi federal byudjetini taqdim etdi, unda Kanada iqtisodiyotini qayta shakllantirish va AQSh tariflari keltirib chiqaradigan muammolarni hal qilish bo’yicha ambitsiyali strategiya bayon etilgan.
Hukumat tomonidan «investitsiya byudjeti» deb nomlangan fiskal reja 78 milliard Kanada dollari (55,3 milliard AQSh dollari; 42,47 milliard funt sterling) miqdorida defitsitni prognoz qilmoqda, bu mamlakat tarixidagi ikkinchi eng katta ko’rsatkichdir.
Belgilangan xarajatlar kelgusi besh yil ichida Kanadaga 1 trillion Kanada dollari miqdoridagi investitsiyalarni jalb qilish rejalari bilan muvozanatlashgan. Federal hukumatning ta’kidlashicha, xarajatlarni yanada cheklash «muhim ijtimoiy dasturlarni» va Kanada kelajagi uchun zarur bo’lgan moliyalashtirishni yo’q qilishga olib keladi.
Byudjetda ma’lum qisqartirishlar nazarda tutilgan, jumladan, kelgusi yillarda federal ishchi kuchini taxminan 10% ga kamaytirish.
Kanada moliya vaziri Fransua-Filipp Shampan seshanba kuni tushdan keyin byudjetni Jamoatlar palatasiga taqdim etdi.
Shampan o’z nutqida Kanada «chuqur o’zgarishlar davri»ga duch kelayotganini, mamlakatning doimiy farovonligini ta’minlash uchun «qatiy va tezkor harakatlar» talab etilishini aytdi.
Byudjet davomida noaniqliklar va Kanada tovarlariga nisbatan AQSh tariflari tufayli protektsionistik choralarga ehtiyoj borligi haqida so’z yuritiladi. Prezident Donald Tramp Kanadaning mavjud erkin savdo shartnomalari bilan qamrab olinmagan tovarlariga 35% miqdorida keng qamrovli yig’im joriy qildi, shuningdek, po’lat, alyuminiy va avtomobillar kabi muayyan tarmoqlarni tariflar bilan nishonga oldi.
Joriy yil boshida joriy etilgan ushbu yig’imlar allaqachon ta’sirlangan Kanada sektorlarida ish o’rinlarining yo’qolishiga olib keldi. Biznes rahbarlari ham savdo noaniqligi tufayli Kanadaga investitsiyalar kiritishning potentsial sovishi haqida xavotir bildirishdi.
Ushbu ta’sirlarga qarshi kurashish uchun byudjet kelgusi besh yil ichida «Kanadaning unumdorligi, raqobatbardoshligi va barqarorligini mustahkamlash» uchun 280 milliard Kanada dollari sarflashni taklif qiladi.
Ushbu tashabbuslar Kanada eksportini kelgusi o’n yil ichida AQShdan tashqari bozorlarga ikki baravar ko’paytirish maqsadida portlar va boshqa savdo infratuzilmalarini modernizatsiya qilishni, shuningdek, tariflardan zarar ko’rgan firmalarga to’g’ridan-to’g’ri moliyaviy yordam ko’rsatishni o’z ichiga oladi.
Fiskal yangilanish, shuningdek, mamlakatni Qo’shma Shtatlarga qaraganda biznes uchun yanada jozibali joyga aylantirish maqsadida Kanadaning raqobatbardoshligini oshirish rejasini ham o’z ichiga oladi.
Scotiabankning Inklusivlik va Barqarorlik Iqtisodiyoti bo’limi boshlig’i Rebeka Yangning ta’kidlashicha, byudjet muddatlarni qisqartirish va tartibga solish to’siqlarini soddalashtirish strategiyasini belgilaydi, bu esa vaqt o’tishi bilan Kanadaga xususiy investitsiyalarni kuchaytiradi degan umid bor.
Biroq, u byudjetning ayrim jihatlari hayot narxining oshishi bilan bog’liq muammolar bilan kurashayotgan kanadaliklardan qarshilikka uchrashi mumkinligidan ogohlantirdi.
«Ular ushbu byudjetni ochishadi va hech qanday yangi (qo’llab-quvvatlash)ni ko’rishmaydi», dedi u.
Byudjet avlodlar xarajatlari bo’yicha majburiyatini bajarsa-da, xonim Yang Bosh vazir Karni kutganidek, u «transformatsion» bo’ladimi yoki yo’qmi, ko’rish kerakligini ta’kidladi.
«Biz bu erda ushbu investitsiyaga asoslanib bir trillion dollarni ochishni xohlaymiz. O’sha trillionga erishish uchun ko’p narsa sodir bo’lishi kerak», dedi u.
Mudofaaga kelsak, byudjet besh yil ichida qariyb 82 milliard Kanada dollari ajratishni nazarda tutadi, bu o’nlab yillardagi eng katta ajratma bo’lib, Kanadani joriy yilga kelib yalpi ichki mahsulotining (YaIM) 2 foizini harbiy xarajatlarga sarflash bo’yicha NATO majburiyatiga moslashtiradi.
Karni hukumati, shuningdek, sun’iy intellektga (SI) katta sarmoya kiritmoqda, jumladan, hukumat operatsiyalari doirasida ushbu tez sur’atlar bilan rivojlanayotgan texnologiyani integratsiya qilish va undan foydalanishni rag’batlantirish uchun qariyb 1 milliard Kanada dollari taklif qilmoqda.
Bosh vazir Karni avvalroq kanadaliklarni byudjetni kutishdan oldin «qurbonliklar» qilishdan ogohlantirgan edi. Ulardan biri federal hukumat hajmining qisqarishi bo’lib, bu 2029 yilga kelib 40 000 ish o’rnining yo’qolishiga olib kelishi kutilmoqda. Xalqaro yordam ham pandemiyadan oldingi darajaga tushirilishi rejalashtirilgan.
Immigratsiya maqsadlari yangi qabullarni «barqarorlashtirish» uchun kelgusi uch yil ichida biroz pasaytirildi, jumladan, talabalar vizalarini sezilarli darajada kamaytirish.
Byudjetni amalga oshirishdan oldin Kanada parlamenti tomonidan tasdiqlanishi kerak. Karnining Liberal hukumati ozchilik o’rinlarini egallaydi va o’zining fiskal rejasini qonunlashtirish uchun boshqa partiyalarning qo’llab-quvvatlashiga muhtoj.
Byudjetni tasdiqlashning imkoni bo’lmasa, federal saylovlar boshlanishi mumkin.
Konservativ muxolifatchi parlament a’zolari (MP) byudjetni Kanada defitsitini oshirayotgani, shu bilan birga kanadaliklar uchun hamyonboplik muammolarini hal qilish uchun etarli choralar ko’rmayotgani uchun tanqid qilishdi.
Blok Kvebekua, separatist partiyaning rahbari Iv-Fransua Blanshen o’z fraktsiyasi byudjetni qo’llab-quvvatlay oladigan ssenariyni ko’rmayotganini aytdi.
Shu bilan birga, chapga moyil partiya bo’lgan Yangi Demokratik Partiya (NDP) a’zolari byudjetni har tomonlama ko’rib chiqish uchun vaqt ajratishlarini ko’rsatishdi, ammo davlat sektoriga taklif qilingan qisqartirishlar yuzasidan xavotir bildirishdi.
Defitsitning prognoz qilingan o’sishiga qaramay, Karnining fiskal rejasi Kanada hali ham Yaponiyadan keyin G7 davlatlari orasida YaIMga nisbatan eng past defitsit nisbatini saqlab qolishini ta’kidlaydi.