Qutbiy tadqiqotlarda tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan «Terra Nova» kemasining halokati birinchi marta dengiz tubida batafsil hujjatlashtirildi.
Bu kema mashhur tarzda kapitan Robert Falkon Skott va uning jamoasini yuz yildan ko’proq vaqt oldin Janubiy qutbga qilgan muvaffaqiyatsiz ekspeditsiyasi davomida olib borgan.
Britaniya kontingenti birinchi bo’lib qutbga yetib borish urinishida muvaffaqiyat qozona olmadi va afsuski, barcha a’zolar 1912 yilda qaytish safarida halok bo’lishdi.
Yangi olingan tasvirlarda «Terra Nova» dengiz hayoti bilan gavjum ekanligi ko’rsatilgan; ammo yog’och kemaning muhim xususiyatlari, jumladan, g’ildiragi, vinchi va machtasi aniq ko’rinadi.
Kema halokati Grenlandiya qirg’og’idan 170 metr chuqurlikda joylashgan. Skott ekspeditsiyasida qatnashganidan so’ng, kema Ikkinchi jahon urushi paytida AQSh bazalariga ta’minot olib borayotganda 1943 yilda cho’kib ketgunga qadar xizmat qilishni davom ettirdi.
Shmidt Okean Instituti dastlab «Terra Nova» ni 2012 yilda kashf etgan edi, ammo bu yaqinda bo’lib o’tgan ekspeditsiya kemaning halokatini birinchi to’liq qayd etishdir.
«Kemahalokatining ushbu asosiy qismlariga guvoh bo’lish haqiqatan ham hayratlanarli edi», – dedi REV Okeanning Fan tizimlari menejeri Leyton Rolli.
«G’ildirak orqa qismining vayronalari orasida juda yaxshi saqlangan edi.»
«Kapitan Skott kabi muzli suvlarda «Terra Nova»da suzib yurgan o’sha g’ildirakda bir vaqtlar turganlarni hisobga olsak … bu chuqur lahza edi. Agar o’sha kemaning g’ildiragi gapira olganida, u favqulodda tarixni hikoya qilardi.»
O’z davrining eng yaxshi qutb kemalaridan biri sifatida tan olingan «Terra Nova» oltmish yil davomida xizmat qildi.
Kemaning uzunligi 57 metr (187 fut) bo’lib, ayrim joylarda, xususan, dengiz muzlarida suzib yurish uchun mo’ljallangan qalinligi bir metrga yetadigan mustahkam yog’och korpusga ega edi.
Kapitan Skottning ekipaji 1910 yilda Antarktidaga yo’l oldi. «Terra Nova» ekspeditsiyasi Janubiy qutbga birinchi bo’lib yetib borishning asosiy maqsadi bilan bir qatorda batafsil ilmiy kun tartibini ham o’z ichiga olgan holda keng qamrovli edi.
Skott Edvard Uilson, Genri Bouers, Lourens Oates va Edgar Evans bilan birga o’z nomlarini tarixga muhrlab qo’yishga qaror qilishdi.
Yuzlab kilometrlik yo’lni bosib o’tganidan so’ng, Britaniya jamoasi 1912 yil yanvar oyida Janubiy qutbga yetib keldi va faqat Roald Amundsen boshchiligidagi Norvegiya jamoasi ulardan oldin borganini aniqladi.
Amundsen tomonidan o’rnatilgan qora bayroq hozirda Kembrijdagi Skott Qutb Tadqiqot Instituti (SPRI)da «Terra Nova»dan olingan boshqa artefaktlar bilan birga namoyish etilmoqda.
«Ularning ruhi Antarktida qor-oppoq manzarasi fonida ushbu qora bayroqni ko’rgandan keyin ezilgan bo’lishi kerak», dedi SPRI qutb muzeyi kuratori Devid Vaterxaus.
Ruhsizlangan Britaniya jamoasi o’z bazasiga og’ir qaytish safarini boshladi. Biroq, ular g’ayrioddiy darajada shafqatsiz ob-havo sharoitlariga duch kelishdi va Edgar Evans muzlikdan tushayotganda yiqilib, fojiali tarzda vafot etdi.
Bir necha hafta o’tgach, kapitan Oates erkaklarning chodirini Skottning jurnalida qayd etilgan o’zining mashhur so’zlari bilan qoldirib, so’nggi qurbonlik qildi: «Men hozir tashqariga chiqyapman va biroz vaqt bo’lishi mumkin». U hech qachon qaytib ko’rinmadi.
Skott, Bouers va Uilson oldinga siljib, yakuniy lagerga asos solishdi. Biroq, kuchli bo’ron tufayli qamal qilinib, ta’minot kamayib ketishi bilan uchalasi ham unsurlarga berilib ketishdi.
Qidiruv guruhi keyinchalik ularning oxirgi lagerini, hayotiy oziq-ovqat va yoqilg’i bo’lgan ta’minot omboridan atigi 11 milya uzoqlikda joylashganligini aniqladi.
«Terra Nova» ularning halokati haqidagi xabarlarni etkazishda muhim rol o’ynadi.
«1913 yil yanvar oyida «Terra Nova» Antarktidada joylashgan Keyp Evansga qirg’oq guruhini olib ketish uchun keldi, shuningdek, kapitan Skott va uning jamoasini qutbdan olib ketishni kutgan edi», – deb tushuntirdi SPRI arxivariusi Naomi Bonem.
«Yetib kelgach, ular ularning boshiga tushgan fojiali taqdir haqida bilib olishdi.»
Kemadagi yozuvlarda erkaklarning o’limiga «sovuq qotish va muhtojlik» sabab bo’lganligi qayd etilgan.
Keyin kema Yangi Zelandiyaga suzib ketdi va u yerda dunyo «Terra Nova» ekspeditsiyasining fojiali yakuni haqida xabar topdi.
Devid Vaterxausning so’zlariga ko’ra, yangi chuqur dengiz tasvirlari Skottning hikoyasiga yana bir bor qaytish imkoniyatini taqdim etadi.
«Bu qahramonlik va fojiani o’z ichiga olgan hikoya», dedi u.
«Va, ehtimol, Britaniya fuqarolari sifatida biz omadsiz odamga qiziqamiz va ular birinchi bo’lib qutbga yetib borish va qaytish safaridan omon qolish maqsadiga juda yaqin edilar.»
Tarixdagi bunday muhim voqealarga guvoh bo’lgan kema hozirda butunlay boshqa holatda, dunyoning narigi chekkasida to’lqinlar ostida yashaydi.
Uning holati benuqson emas. Kemanning markaziy qismi nisbatan yaxshi saqlangan bo’lsa-da, orqa tomonda sezilarli zarar bor va kemaning burun qismi ikkita qismga bo’linib ketgan.
Biroq, Leyton Rolli ta’kidlaganidek, u jonli rifga aylandi.
«U baliqlar bilan to’lib-toshgan, o’sib borayotgan marjonlar bilan bezatilgan – u okean muhitiga uzviy ravishda integratsiyalashgan.»
Liboslar Genrix VIII Anna Boleyn bilan uchrashayotganda turgan xonada namoyish etiladi, deyishadi.
Film yulduzi, tarixchilar, komediyachilar va teleradiokompaniyalar «hayajonli» festival dasturiga kiradi.
Jami Oy tutilishi, ob-havo imkon bersa, yakshanba kuni kechqurun Buyuk Britaniyadan ko’rinadi.
Bu yil 100 yoshga to’ladigan «Buyuk Britaniyadagi so’nggi qishloq xo’jaligi temir yo’li» yaqinda ishdan chiqqan.
Aethelstan 927 yildan boshlab Angliyani boshqargan va boshqa hududlarning qirollarini bitta toj ostida birlashtirgan.