«`html
Gʻazo sektoridagi mojaro davom etar ekan, Isroilning xalqaro izolatsiyasi kuchayib borayotganga oʻxshaydi.
Bu davlat «Janubiy Afrika lahzasi»ga yaqinlashayaptimi? Unda siyosiy bosim, iqtisodiy sanktsiyalar, sport va madaniy boykotlar Pretoriya shahridagi aparteidning yoʻq qilinishiga hissa qoʻshgan edi.
Yoki Isroil Bosh vaziri Binyamin Netanyaxuning oʻng qanot maʼmuriyati diplomatik qiyinchiliklarga bardosh bera oladimi, bu Isroilga Gʻazo va bosib olingan Gʻarbiy Sohil hududida global obroʻsiga uzoq muddatli zarar yetkazmasdan oʻz maqsadlarini amalga oshirishga imkon beradimi?
Sobiq bosh vazirlar Ehud Barak va Ehud Olmertlarning ikkalasi ham Netanyaxu Isroilni xalqaro изгоемга aylantirayotganini taʼkidlashdi.
Xalqaro jinoiy sud tomonidan berilgan order tufayli, Netanyaxu hibsga olinish xavfisiz tashrif buyurishi mumkin boʻlgan davlatlar soni sezilarli darajada kamaydi.
BMTda bir qator mamlakatlar, jumladan, Britaniya, Fransiya, Avstraliya, Belgiya va Kanada kelgusi hafta Falastinni davlat sifatida tan olish niyatida ekanliklarini bildirishdi.
Bundan tashqari, Fors koʻrfazi davlatlari Qatarda Hamas yetakchilariga yaqinda Isroil tomonidan qilingan zarbaga keskin munosabat bildirishdi va Dohada yagona javobni muhokama qilish uchun yigʻilishdi, baʼzilari Isroil bilan munosabatlarni qayta koʻrib chiqishni yoqlamoqda.
Gʻazoda ochlik haqidagi xabarlar va Isroil harbiy kuchlarining Gʻazo shahriga bostirib kirish ehtimoli fonida, tobora koʻproq Yevropa hukumatlari oddiy bayonotlardan tashqari harakatlar orqali oʻz noroziligini bildirishmoqda.
Shu oyning boshida Belgiya bir qator sanktsiyalarni eʼlon qildi, jumladan, Gʻarbiy Sohildagi noqonuniy yahudiy поселенияларидан importga taqiq, Isroil kompaniyalari bilan xarid siyosatini qayta koʻrib chiqish va поселенияларда yashovchi belgiyaliklarga konsullik yordamini cheklash.
Belgiya shuningdek, Isroil hukumatining qatʼiy pozitsiyadagi vazirlari Itamar Ben-Gvir va Bezalel Smotrichni, shuningdek, Gʻarbiy Sohilda falastinliklarga qarshi zoʻravonlikda ayblangan yahudiy поселентларини persona non grata deb eʼlon qildi.
Avvalroq Buyuk Britaniya va Fransiya kabi boshqa davlatlar ham shunga oʻxshash choralarni koʻrgan edi. Biroq, Bayden maʼmuriyati tomonidan oʻtgan yili zoʻravon поселентларга nisbatan joriy qilingan sanktsiyalar Donald Trampning Oq uyga qaytishi bilan bekor qilindi.
Belgiyaning harakatlaridan soʻng, Ispaniya oʻzining choralarini eʼlon qildi, amaldagi qurol embargosini qonuniy rasmiylashtirdi, qisman import taqiqini eʼlon qildi, Gʻazoda genotsid yoki urush jinoyatlarida ishtirok etgan har qanday shaxsning Ispaniya hududiga kirishini taqiqladi va Isroilga yoʻl olgan kemalar va samolyotlarga Ispaniya portlariga qoʻnish yoki uning havo hududiga kirishni taqiqladi.
Isroil Tashqi ishlar vaziri Gideon Saar Ispaniyani antisemit siyosatini targʻib qilishda aybladi va Ispaniya qurol savdosiga taqiqdan Isroildan koʻra koʻproq zarar koʻrishini aytdi.
Isroil uchun qoʻshimcha xavotirli belgilar paydo boʻldi.
Avgust oyida Norvegiyaning 2 trillion dollarlik suveren fondi Isroilda roʻyxatdan oʻtgan kompaniyalardan voz kechish niyatini eʼlon qildi. Oy oʻrtalariga kelib 23 ta kompaniya olib tashlandi va Moliya vaziri Jens Stoltenberg yana koʻproq kompaniyalar kuzatilishi mumkinligini bildirdi.
Shu bilan birga, Isroilning eng yirik savdo hamkori boʻlgan Yevropa Ittifoqi oʻng qanot vazirlariga qarshi sanktsiyalarni va Isroil bilan assotsiatsiya shartnomasidagi savdo komponentlarining qisman toʻxtatilishini koʻrib chiqmoqda.
Yevropa Komissiyasi Prezidenti Ursula fon der Leyen 10-sentabr kuni ittifoqning ahvoli toʻgʻrisidagi nutqida Gʻazodagi voqealar «dunyo vijdonini larzaga keltirganini» aytdi.
Ertasi kuni 314 nafar sobiq yevropalik diplomatlar va rasmiylar fon der Leyen va Yevropa Ittifoqi tashqi siyosat boʻyicha boshligʻi Kaja Kallasga assotsiatsiya shartnomasini toʻliq toʻxtatib turishni oʻz ichiga olgan qatʼiyroq choralarni qoʻllashni talab qilib xat yoʻllashdi.
1960-yillardan to aparteid tugaguniga qadar Janubiy Afrikaga nisbatan qoʻllanilgan sanktsiyalarning muhim xususiyati (irqiy segregatsiya va diskriminatsiya tizimi mamlakatning qora tanli koʻpchiligiga qarshi oq tanli ozchilik hukumat tomonidan amalga oshirilgan) 1990-yillarda bir qator madaniy va sport boykotlari edi.
Isroilga nisbatan shunga oʻxshash harakatlar boshlanayotgani haqida dalillar paydo boʻla boshladi.
Eurovision qoʻshiq tanlovi bu kontekstda unchalik ahamiyatga ega boʻlmasligi mumkin, ammo Isroilning ushbu musobaqada 1973-yildan beri toʻrt marta gʻalaba qozonganligi bilan ajralib turadigan tarixi bor.
Isroil uchun ishtirok etish yahudiy davlatining xalqaro hamjamiyatda qabul qilinishini anglatadi.
Biroq, Irlandiya, Ispaniya, Niderlandiya va Sloveniyaning barchasi agar Isroilga musobaqada qatnashishga ruxsat berilsa, 2026-yilda chiqib ketishlarini bildirishdi yoki nazarda tutishdi, qaror dekabr oyida qabul qilinishi kutilmoqda.
Gollivudda «Falastin xalqiga qarshi genotsid va aparteidga aloqador» Isroil ishlab chiqarish kompaniyalari, festivallari va telekompaniyalarini boykot qilishga chaqiruvchi xat bir hafta ichida 4000 dan ortiq imzo toʻpladi, jumladan, Emma Stoun va Xaver Bardem kabi taniqli shaxslar.
Isroil Kino va Televideniye Ishlab chiqaruvchilar Assotsiatsiyasi bosh direktori Tzvik Gottlieb petitsiyani «juda notoʻgʻri» deb baholadi.
«Bizga – xilma-xil hikoyalarga ovoz beradigan va muloqotga yordam beradigan ijodkorlarga hujum qilib, bu imzo qoʻyganlar oʻz maqsadlarini zaiflashtirmoqda va bizni jim qilishga urinishmoqda», dedi u.
Bundan tashqari, Vuelta de Espana velopoygasi Israel-Premier Tech jamoasining ishtirokiga qarshi norozilik bildirgan guruhlar tomonidan qayta-qayta toʻxtatildi, bu esa shanba kuni muddatidan oldin yakunlanishiga va shohsupa marosimining bekor qilinishiga olib keldi.
Ispaniya Bosh vaziri Pedro Sanches noroziliklarni olqishladi, muxolifat siyosatchilari esa hukumatning harakatlari xalqaro uyatga sabab boʻlganini taʼkidlashdi.
Ispaniyada Isroil shaxmat federatsiyasi vakillari oʻz bayroqlari ostida musobaqalasha olmasliklari haqida xabar berilgandan soʻng, Isroilning yetti shaxmatchisi turnirni tark etdi.
Isroil hukumatining ommaviy axborot vositalari «diplomatik tsunami» deb atagan narsaga javobi odatda oʻjarlik boʻldi.
Netanyaxu Ispaniyani «ochiq genotsid tahdidi»da aybladi, chunki uning bosh vaziri mamlakatida yadro quroli, aviatsiya tashuvchilari yoki katta neft zaxiralari yoʻqligi sababli u Gʻazodagi Isroil hujumini mustaqil ravishda toʻxtata olmaydi.
Belgiya sanktsiyalar eʼlon qilganidan soʻng, Gideon Saar X sahifasida «Isroil Yevropaning hayotiy manfaatlariga mos keladigan ekzistensial tahdidga qarshi kurashayotgan paytda ham, oʻzlarining Isroilga qarshi obsesyonlariga qarshi tura olmaydiganlar borligi afsuski» deb yozdi.
Biroq, Isroilni chet elda vakillik qilganlar orasida katta xavotir bor.
Isroilning 2017-yildan 2021-yilgacha Germaniyadagi elchisi Jeremi Issacharoff Isroilning xalqaro mavqei bu qadar «zaiflashganini» eslay olmasligini aytdi, ammo choralarning koʻpchiligi «afsuski», chunki ular muqarrar ravishda barcha isroilliklarga qaratilgan deb qabul qilinmoqda.
«Hukumat siyosatini alohida koʻrsatish oʻrniga, u oʻrta zaminga koʻplab isroilliklarni begonalashtirmoqda.»
Uning taʼkidlashicha, Falastin davlatini tan olish kabi ayrim harakatlar aksincha samara berishi mumkin, chunki u «Smotrich va Ben Gvir kabi odamlarga qurol beradi va hatto ularning [Gʻarbiy Sohildagi] anneksiyalash boʻyicha dalillarini kuchaytiradi.»
Xavotirlariga qaramay, sobiq elchi Isroilning diplomatik izolatsiyasi qaytarilmas deb hisoblamaydi.
«Biz Janubiy Afrika lahzasida emasmiz, lekin biz Janubiy Afrika lahzasiga mumkin boʻlgan muqaddima bosqichidamiz», dedi u.
Boshqalar esa Isroilning изгои maqomiga qarab siljishini toʻxtatish uchun yanada chuqur oʻzgarishlar zarur deb hisoblashadi.
«Biz millatlar oilasida oʻz oʻrnimizni qaytarishimiz kerak», dedi boshqa sobiq diplomat Ilan Baruch.
«Biz aql-idrokimizga qaytishimiz kerak.»
Aparteid tugaganidan oʻn yil oʻtgach Janubiy Afrikada elchi boʻlib ishlagan Baruch 2011-yilda Isroilning okkupatsiyasini himoya qilishni davom ettira olmasligini aytib diplomatik xizmatdan isteʼfoga chiqdi. Nafaqaga chiqqanidan beri u hukumatni qattiq tanqid qiluvchi va ikki davlat yechimini qoʻllab-quvvatlovchi shaxsga aylandi.
Uning fikricha, yaqinda joriy etilgan sanktsiyalar zarur, shunday dedi: «Janubiy Afrika oʻz tizzasiga shu tarzda keltirildi.»
Baruch davom etdi: «Men yevropaliklar oʻzlarida bor deb hisoblagan har qanday usulda Isroilga qattiq bosim oʻtkazishi kerak, deb aytardim.»
Agar kerak boʻlsa, bu viza rejimlariga va madaniy boykotlarga oʻzgartirishlar kiritishni oʻz ichiga olishi kerak, deya qoʻshimcha qildi u: «Men ogʻriqqa tayyorman.»
Biroq, gʻazab ifodalari va bosim muhokamalariga qaramay, baʼzi tajribali kuzatuvchilar Isroil diplomatik inqiroz yoqasida ekanligiga shubha qilishadi.
«Ispaniya yoʻlidan borishga tayyor boʻlganlar hali ham oʻzga xalqlardir», dedi Isroilning sobiq tinchlik muzokarachisi Daniel Levi.
Uning taʼkidlashicha, Yevropa Ittifoqi doirasida jamoaviy harakatlar qilish boʻyicha urinishlar – assotsiatsiya shartnomasining elementlarini bekor qilish yoki hatto baʼzilar taklif qilganidek, Isroilni Yevropa Ittifoqining Horizon tadqiqot va innovatsiya dasturidan chetlatish – bunday choralarga qarshilik koʻrsatayotgan aʼzolar orasida Germaniya, Italiya va Vengriya bilan yetarli darajada qoʻllab-quvvatlanishi dargumon.
Isroil shuningdek, AQShning qatʼiy qoʻllab-quvvatlashidan bahramand boʻlishda davom etmoqda, Davlat kotibi Marko Rubio Vashingtonning «Isroil bilan munosabatlari kuchli boʻlib qoladi» dedi u rasmiy tashrif bilan joʻnab ketayotganda.
Levining taʼkidlashicha, Isroilning xalqaro izolatsiyasi «qaytarilmas», ammo Tramp maʼmuriyatining doimiy qoʻllab-quvvatlashi Gʻazodagi voqealar yoʻnalishini oʻzgartira oladigan nuqtaga hali yetib bormaganini anglatadi.
«Netanyaxuning yoʻli tugayapti», dedi Levi. «Ammo biz hali yoʻlning oxiriga yetmadik.»
Shotlandiya hukumati 20 nafargacha falastinlik yoshlarning davolanishini qoʻllab-quvvatlashga vaʼda berdi.
BBC Verify’dan Merlyn Thomas hafta oxirida Gʻazo shahrida Isroil tomonidan binolarga qilingan soʻnggi zarbalarni koʻrib chiqadi.
AQSh Davlat kotibi Marko Rubio bilan qoʻshma matbuot anjumanida Netanyaxu har bir davlat oʻz chegaralaridan tashqarida «oʻzini himoya qilish» huquqiga ega ekanligini aytdi.
Pedro Sanches Isroilga Ukrainadagi urushdagi Rossiya bilan bir xil munosabatda boʻlish kerakligini aytdi.
Ularning aralashuvi AQSh Davlat kotibi Marko Rubio Isroil PM bilan uchrashish uchun Isroilga kelgan paytga toʻgʻri keldi.
«`