Ispaniya va Portugaliyada kundalik hayot tiklanar ekan, e’tibor o‘tgan haftadagi katta elektr uzilishining bevosita sabablaridan bu qadar keng ko‘lamli falokatning qaytarilmasligini ta’minlash uchun zarur strategiyalarga o‘tyapti.
Ispaniyaning milliy tarmog‘ida normal xizmat ko‘rsatish faqat seshanba kuni soat 11:15 da (09:15 GMT) e’lon qilindi, ya’ni elektr uzilishi boshlanganidan deyarli 23 soat o‘tib, misli ko‘rilmagan uzilish yakunlandi.
Poyezd qatnovlari qayta tiklanmoqda, garchi ba’zi yo‘nalishlarda harakat hali ham to‘xtatilgan, va mamlakat bo‘ylab aksar uy xo‘jaliklarida elektr uzatildi.
Bunday uzoq davom etgan uzilish sabablari va tiklanishning texnik jarayoni borasida savollar qolmoqda.
Dushanba kuni, Ispaniyaning katta qismida, kuchli tartibsizlik va uzilishlar bilan o‘tdi.
Ma’lumotlarga ko‘ra, janubi-g‘arbiy hududda bir necha soniya ichida ikki alohida nosozlik yuz bergan, bundan so‘ng deyarli bir soat davomida Fransiya tarmog‘i bilan aloqa uzilgan.
Bosh vazir Pedro Sançes dushanba soat 12:33 da tarmoqdan 15 gigavatt quvvatning kutilmagan yo‘qolib, darhol Ispaniyaning taxminan 60 foiz elektr ta’minoti yo‘qolganini ta’kidladi.
Red Eléctrica kompaniyasi operatsiyalari direktori Eduardo Prieto tizim janubi-g‘arbda ishlab chiqarish yo‘qolgunga qadar barqaror bo‘lganini tasdiqladi, bu esa domino effektini boshlab yuborgan.
Alohida e’tiborga molik jihat shundaki, Kanar orollari, Balear orollari va Shimoliy Afrikadagi Ispaniya hududlari inqiroz davomida elektr uzilishidan aslo ta’sirlanmagan.
Quyosh energiyasi va qayta tiklanuvchi manbalarga ortib borayotgan tayanish tarmoqdagi beqarorlikka sabab bo‘lgan-bo‘lmaganiga oid tekshiruvlar kuchaymoqda.
Elektr uzilishidan oldin Ispaniya elektr energiyasining 60 foizdan ortig‘ini quyosh fotovoltaikasi orqali, qolgan asosiy qismini esa shamol va atom elektr stansiyalari orqali olardi.
Ispaniyaning murakkab va diversifikatsiyalangan energiya tizimiga qaramay, uzilish butun mamlakatda ta’minotni qayta tiklash uchun keng ko‘lamli va muvofiqlashtirilgan harakatlarni talab qildi.
Red Eléctrica kompaniyasining dastlabki ustuvor vazifasi — asosiy ishlab chiqaruvchi hududlarni qayta ishga tushirib, «ehtiyotkorlik bilan tarmoqni bosqichma-bosqich elektrlashtirish» bo‘lgan.
Mutaxassislar barcha obyektlarni bir vaqtda ulash yana bir uzilishga sabab bo‘lish xavfi borligini, shuning uchun hokimiyatlar qayta ishga tushirishni bosqichma-bosqich amalga oshirib, “qora start” deb ataladigan usuldan foydalanganini ta’kidlaydi.
Gidroelektr stansiyalari — xususan, ushbu mavsumda maksimal darajaga chiqqan nasosli gidroomborlar — tezkor javob berish imkoniyati tufayli tiklanishda hal qiluvchi rol o‘ynadi.
Kombinatsiyalashgan siklli gaz stansiyalari ham muhim rol qildi, ammo voqea tufayli Almaraz, Ascó va Vandellósdagi to‘rtta atom energiya reaktori o‘z-o‘zidan o‘chib, yana uchtasi tarmoqdan uzilgan edi.
Qo‘shni davlatlardan yordam ham keldi: Frantsiya va Marokash tiklash ishlariga hissa qo‘shdi.
Marokash ikki yuqori voltli aloqa liniyasi orqali Fardiouadan Tarifagacha 900 MVt elektr energiya jo‘natganini e’lon qildi.
Bu orada, fransuz operatori RTE ta’minotni barqarorlashtirish uchun Kataloniya va Basklar hududiga ulanishlar orqali elektr energiyasi jo‘natishni bosqichma-bosqich ko‘paytirdi.
RTE bayonotiga ko‘ra, Iberiya tarmog‘i dushanba kuni soat 12:38 dan 13:30 gacha uzilgan, qayta ulanishdan so‘ng esa Frantsiya tez orada 700 MVt, keyin esa 2 000 MVtgacha elektr ta’minoti ko‘rsatgan.
Mana shu harakatlar elektr energiyasining Ispaniyaning shimoliy, janubiy va g‘arbiy tumanlaridagi podstansiyalarga qaytarilishini ta’minladi.
Dushanba soat 19:20 ga kelib, mamlakat elektr ta’minotining beshdan bir qismi mahalliy va fransuz importi aralashmasi hisobiga qoplandi.
Endesa energiya ta’minotchisi 19:15 ga kelib, deyarli 3,5 million mijozga elektr uzatilgani va birinchi navbatda shifoxonalar hamda muhim infratuzilmalarga ahamiyat berilganini ma’lum qildi.
Ko‘p o‘tmay, Red Eléctrica rahbari Eduardo Prieto taxminan 9 200 MVt — kutilyotgan yuklamaning 35 foizi — yo‘lga qo‘yilganini e’lon qildi.
Ta’minotni qayta tiklash bir maromda davom etdi — dushanba tungi soat 00:00 ga kelib 61%, seshanba soat 7:00 ga kelib esa 99% dan ortig‘i elektr bilan ta’minlandi.
Endi e’tibor jiddiy iqtisodiy oqibatlarga qaratildi. Ispaniya tadbirkorlar uyushmasi CEOE zararlarni 1,6 milliard yevroga baholadi.
Bu inqiroz yuzasidan bir nechta siyosiy partiyalar javobgarlik yuzasidan tanqidlar bildirgan.
Madrid mintaqaviy prezidenti Isabel Díaz Ayuso davlatni sust va yetarli bo‘lmagan javobda ayblagan bo‘lsa, muxolifat yetakchisi Alberto Núñez Feijóo bu manzaralarni Ispaniyaning xalqaro nufuziga “qayg‘uli” deb atadi.
Shunga qaramay, hukumat vakillari ispan xalqining mustahkamligi va birdamligini olqishladi.
Shifoxonalar zaxira dizel generatatorlari bilan muhim xizmatlarni davom ettira oldi.
Ispaniyaning Guardia Civil xizmati elektr uzilishi sababli qolib ketgan 13 000 poyezd yo‘lovchisini qutqarganini xabar qildi.
Villanueva de Cordobada mahalliy aholi to‘xtab qolgan Ouigo poyezdi yo‘lovchilariga yordam ko‘rsatdi.
Barselonada yo‘l harakati politsiyasi Plaça Espanya da chiroqlar ishdan chiqqani sababli yo‘l harakatini qo‘lda tartibga solishga o‘tdi.
Barselonadagi metro yo‘lovchilari, yer ostida qolib ketib, mobil telefon chiroqlari yordamida tunnellardan yurib chiqishga majbur bo‘ldi.
Gironadagi konferensiya markazi temir yo‘l harakati to‘xtatilgani sababli qolib ketganlar uchun 180 o‘rinli vaqtinchalik boshpanaga aylantirildi.
Aena aeroport operatori zudlik bilan avariya generatorlari tufayli davlat bo‘ylab aviaqatnovlarni davom ettirishga erishdi, garchi ko‘plab kechikishlar kuzatildi.
Aloqalar uzilgan bir paytda, ko‘plab oilalar uzluksiz axborot olish uchun avtomobil yoki batareyali radiolarga tayanishdi, efirga uzatuvchilar esa kecha davomida uzilishsiz ishdan to‘xtamadi.
Madrid hokimiyati oldinda katta bayram kunlari arafasida zudlik bilan qon topshirishni so‘radi.
Bosh vazir Sançes inqiroz takrorlanmasligi uchun har tomonlama tahlil va xavfsizlik choralarini joriy qilishga va’da berdi.
Shunga qaramay, energetika tahlilchisi Carlos Cagigal ispan televideniyesida amaldagi infratuzilma qayta tiklanuvchi energiya ulushi keskin oshayotganida yetarli emasligidan ogohlantirdi.
Red Eléctrica ham haddan ziyod qayta tiklanuvchi manbalarni integratsiyalash va atom resurslaridan voz kechishda yuzaga keladigan muammolar haqida ilgari ogohlantirgan edi.
Shu bilan birga, Red Eléctrica prezidenti Beatriz Corredorning 2021 yildagi chiqishi qayta tarqalib, unda u Ispaniya elektr tizimi dunyodagi eng xavfsiz va rivojlanganlaridan biri bo‘lib, “hech qanday xavotirga o‘rin yo‘q”ligini bildirgan edi.
Ispaniya tarmoqlari operatorining dastlabki xulosalariga ko‘ra, hodisa ortida kiberhujumga oid hech qanday dalil yo‘q.
Elektr hozirda Ispaniyaning va Portugaliyaning ko‘pchilik qismida qayta tiklangan bo‘lsa-da, elektr uzilishini oqibatlari davom etmoqda.
So‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, aprel oyida tashrif buyuruvchilar soni yil davomida 47 foizga oshdi.
Ispaniya millionlab odamlar uzilish fonida elektrsiz qolganida milliy favqulodda holat e’lon qildi.
Hozirgacha Portugaliya aeroportlarida 96 ta reys, Ispaniyada esa 45 ta reys bekor qilindi.