Indoneziya bo’ylab hukumatga qarshi tartibsizliklar kuchayib bormoqda, namoyishchilarning o’limi, o’t qo’yish va siyosatchilarning uylarini talon-toroj qilish holatlari kuzatilmoqda, bu esa hukumat tomonidan kuchli javob choralariga sabab bo’lmoqda.
25-avgust kuni Jakartada boshlangan ommaviy namoyishlar aholining hayot qimmatlashuvi va parlamentariylarga haddan tashqari ko’p tovon puli to’lanishidan noroziligi natijasida kelib chiqqan edi.
Hafta oxiriga kelib vaziyat zo’ravonlik tusini oldi. Payshanba kuni kechqurun, namoyishchilar va huquq-tartibot idoralari o’rtasidagi to’qnashuvlar avj olgan paytda, 21 yoshli rideshare haydovchisi Affan Kurniavan Jakartada politsiya tomonidan o’ldirildi.
Prezident Prabowo Subianto va milliy politsiya boshlig’i ushbu hodisa uchun uzr so’rashdi, biroq bu norozilikni yanada kuchaytirdi, hozirda bu norozilik arxipelag bo’ylab, G’arbiy Javadan Bali va Lombokgacha tarqaldi.
Dushanba kuniga kelib, Indoneziyaning iqtisodiy masalalar bo’yicha muvofiqlashtiruvchi vazirining so’zlariga ko’ra, namoyishlar davomida kamida yetti kishi halok bo’lgan.
Namoyishlarning dastlabki sababi Indoneziya hukumatining milliy parlamentariylar uchun nafaqalarni oshirish to’g’risidagi qarori bo’ldi.
Mahalliy ommaviy axborot vositalarining o’tgan oy xabar berishicha, parlamentariylar oyiga 100 million rupiyadan (4499 funt sterling; 6150 dollar) ortiq mablag’ olishgan – bu o’rtacha milliy daromaddan 30 barobar ko’p – shu jumladan uy-joy uchun katta nafaqalar.
Shu bilan birga, oddiy indoneziyaliklar hayot qimmatlashuvi inqirozi bilan kurashmoqda.
«Fuqarolar iqtisodiy jihatdan o’zlarini xavfsiz his qilmayotgan bir paytda, Indoneziyaning allaqachon badavlat siyosiy sinfi daromadlarining oshishini ko’rishi odamlarni g’azablantirdi va ular o’sha g’azabni ifodalash uchun ko’chalarga to’lib-toshdi», – dedi Avstraliya Milliy universitetining Indoneziya instituti direktori doktor Yeva Uorberton BBCga.
Affanning o’limidan so’ng noroziliklar kuchayib, politsiya shafqatsizligi va javobgarlik haqidagi xavotirlarni qamrab oldi.
Jamoatchilikning g’azabiga siyosiy korruptsiya, ijtimoiy tengsizlik va badavlat va qudratli ko’rinadigan salbiy iqtisodiy sharoitlar kabi tizimli muammolar sabab bo’lmoqda.
«Elitalar hashamatli hayotda yashayotganga o’xshaydi – buni parlamentariylar oladigan haddan tashqari imtiyozlarda ko’rish mumkin – bu odamlarning adolat tuyg’usini g’azablantiradi», deb tushuntirdi Vedi Hadiz, Melburn universiteti Osiyo instituti Osiyo tadqiqotlari professori.
Mamlakat bo’ylab namoyishlarni bostirish maqsadida Prezident Prabowo yakshanba kuni siyosatchilar uchun bir qator davlat tomonidan moliyalashtiriladigan imtiyozlar, shu jumladan ba’zi nafaqalar qisqartirilishini e’lon qildi.
Namoyishchilar bu harakatni olqishlagan bo’lsalar-da, ba’zilarning fikricha, bu etarli emas.
Butun Indoneziya talabalar uyushmasining sobiq markaziy koordinatori Herianto BBCga bergan intervyusida bu e’lon «to’g’ri yo’nalishda tashlangan qadam, lekin u norozilikning asosiy sabablariga ta’sir qilmaydi», dedi.
«Gap faqat bir masala haqida emas, balki tengsizlik, boshqaruv va javobgarlik bilan bog’liq uzoq muddatli xavotirlar haqida», deb tushuntirdi u. «Ramziy o’zgarishlar muhim, lekin odamlar ayniqsa qishloq xo’jaligi siyosati, ta’lim va adolatli iqtisodiy imkoniyatlar kabi oddiy fuqarolarga ta’sir qiladigan sohalarda chuqurroq islohotlarni kutishadi.»
«Asosiy maqsad – yanada hisobdor, shaffof va xalq manfaatlariga yo’naltirilgan boshqaruvni ilgari surish.»
Ayni paytda, Prabowo siyosatchilarning imtiyozlarini qisqartirish bilan birga, siyosiy partiya a’zolarining uylari va davlat binolari talon-toroj qilinib, yoqib yuborilgandan so’ng, harbiy va politsiyaga g’alayonchilarga, talonchilarga va o’t qo’yuvchilarga qarshi qat’iyroq choralar ko’rishni buyurdi.
Namoyishchilar Indoneziyaning bir nechta viloyatlaridagi mintaqaviy qonunchilik kengashlari binolariga o’t qo’yishdi.
Makassarda mahalliy parlament binosi yoqib yuborildi, natijada kamida uch kishi halok bo’ldi va bir necha kishi jarohat oldi, chunki odamlar yonayotgan bino ichida qolib ketgan.
Jakartada g’azablangan olomon mintaqaviy qonunchilik assambleyasining bir nechta a’zolarining uylariga bostirib kirib, hashamatli buyumlarni talon-toroj qildi, ular avvalroq namoyishchilarning yuqori maoshlari haqidagi tanqidlariga nisbatan beparvo izohlar berishgan edi.
Tartibsizliklar Prabowoni Xitoyga tashrifini bekor qilishga undadi va vaziyatni bevosita kuzatib borish va yechim topishga va’da berdi.
TikTok o’zining jonli efirga uzatish funksiyasini ham «keyingi bir necha kun» ga Indoneziyada to’xtatib qo’ydi, bu esa ommaviy safarbarlik haqidagi xavotirlar tufayli potentsial yallig’lanish xususiyatiga ega bo’lgan kontentni qisqartirishga qaratilgan.
Heriantoning aytishicha, hukumatning vaziyatni umumiy nazorat qilish «aralash» bo’lgan.
«Bir tomondan, muloqotni saqlashga urinishlar bo’ldi, ammo boshqa tomondan, haddan tashqari kuch ishlatilishi xavotirlarni keltirib chiqardi», dedi u. «Hukumat tinch norozilik bildirish huquqini himoya qilishi kerak, uni bostirmasligi kerak.»
Prabowoning huquq-tartibot idoralariga ta’sirni kuchaytirish bo’yicha ko’rsatmasi, jumladan, norozilik hududlarida chiroqlarni o’chirish va rezina o’qlardan foydalanish Heriantoning xavotirlarini yanada kuchaytirdi va politsiya shafqatsizligi xavfini oshirdi.
«Tarix shuni ko’rsatdiki, davlat muloqotdan ko’ra xavfsizlik choralariga ustunlik berganda, haddan tashqari kuch ishlatish va inson huquqlarini buzish xavfi ortadi», deydi u.
«Umid qilamizki, hukumat o’zini tutadi va qarama-qarshilikdan ko’ra vaziyatni yumshatishga ustunlik beradi.»
Namoyishlarning kelajakdagi yo’nalishi noaniq bo’lib qolmoqda – ular yanada zo’ravonlik va repressiyaga aylanadimi yoki hukumatni ko’proq yengilliklarga erishishga majbur qiladimi.
Natijadan qat’i nazar, bu vaziyat Prabowoning 2024-yilda prezidentlik lavozimini egallaganidan beri duch kelgan eng katta rahbarlik sinovini anglatadi.
«Bu katta sinov», dedi doktor Uorberton. «U namoyishchilarni tinchlantirib, ommaviy namoyishlarga chek qo’ya oladimi, shu bilan birga davlat zo’ravonligi yoki repressiyaga murojaat qilmasdanmi? Savol shunda.»
Jiddiy inson huquqlarini buzganlikda ayblangan sobiq maxsus kuchlar qo’mondoni Prabowo yosh saylovchilarni o’ziga jalb qilish uchun «yoqimli» TikTok videolarini yaratish orqali o’zini qayta kashf etdi.
Ammo ko’plab indoneziyaliklar uni avtoritar rejim pog’onalarida tez ko’tarilgan harbiy diktator Suhartoning kuyovi sifatida eslashadi.
Uning o’tgan yilgi saylovda g’alaba qozonishi biroz xavotir bilan kutib olindi va u shu yil fevral oyida sog’liqni saqlash va ta’lim sohasidagi byudjetning qisqarishi tufayli talaba namoyishchilarining g’azabiga duch keldi.
Prabowo, albatta, talabalar namoyishlarining kuchini biladi – ular Suhartoning rejimini ag’darishda muhim rol o’ynagan. Shunday ekan, u qanday javob berishi muhim bo’ladi.
Dushanba kuni qisqa tanaffus bo’ldi, chunki ba’zi indoneziyalik talabalar va fuqarolik jamiyati guruhlari Jakartada namoyishlarni bekor qilishdi, bu hukumat poytaxtda xavfsizlik choralarini kuchaytirgandan so’ng «imkonsiz sharoitlar»ni keltirib chiqardi.
Politsiya butun shahar bo’ylab nazorat-o’tkazish punktlarini o’rnatdi, shu bilan birga ofitserlar va harbiylar shahar bo’ylab patrul xizmatini o’tkazdilar va asosiy joylarga snayperlarni joylashtirdilar.
Ammo ba’zi ekspertlar yaqinda bo’lib o’tgan keskinlashuvlar aysbergning uchi bo’lishi mumkinligidan ogohlantirmoqda, chunki ko’plab asosiy iqtisodiy muammolar hal qilinmagan.
Aynan ushbu muammolarning chuqurligi va ko’lami hozirgi hukumatga qarshi mitinglarga shunday kuch berdi va ularni indoneziyaliklar so’nggi yillarda boshlagan boshqa ko’plab mitinglardan ajratib turadi, bu ularni janob Hadizning fikricha, «Reformasi davridan beri sodir bo’lgan eng muhim norozilik namoyonlari»ga aylantiradi.
Bu 1998-yilda Suhartoning qulashidan keyin sodir bo’lgan islohotlarga ishora bo’lib, demokratiya va barqarorlik davrini boshlab berdi.
Doktor Uorberton ham ushbu noroziliklarning ahamiyati «biz so’nggi yigirma yil ichida ko’rgan narsalardan juda farq qiladi» degan fikrga qo’shiladi.
«So’nggi yillarda ko’pincha progressiv talabalar va faollar boshchiligidagi ommaviy norozilik to’lqinlari bo’ldi», deb tushuntirdi u.
«Hozirgi namoyishlar boshqacha – shikoyatlar chuqurroq va, ehtimol, kengroq his etiladi. Namoyishlar odamlarning iqtisodiy xavfsizligini yo’qotish hissi va saylangan amaldorlarning ochko’zligi va haddan tashqari xatti-harakatlariga nisbatan to’plangan g’azabini aks ettiradi.»
Prabowo namoyishlarga sabab bo’lgan talablarga javob berar ekan – parlament imtiyozlarini qaytarib olish va Affanning o’limiga sabab bo’lgan hodisani tekshirishni boshlar ekan – norozilik tashkilotchilari tizimli islohotlar uchun shu daqiqadan foydalanishga umid qilishmoqda.
«Bu muhimdek tuyuladi», deydi Herianto. «Ijtimoiy harakatlar ko’pincha to’plangan shikoyatlarga javoban yuzaga keladi va bunday daqiqalar burilish nuqtasi bo’lishi mumkin.
«Bu sezilarli o’zgarishlarga olib keladimi, rahbarlarning siyosiy yoki elita manfaatlarini himoya qilishdan ko’ra, xalq manfaatlariga quloq solish va harakat qilishga tayyorligiga bog’liq.»
Qo’shimcha ma’lumotlarni BBC Indonesia taqdim etdi
Ushbu harakat mamlakat bo’ylab avj olgan hukumatga qarshi namoyishlarni bostirishga qaratilgan.
Namoyishlar – shuningdek, hayot qimmatlashuvi va siyosatchilarning xarajatlariga qaratilgan – Prezident Prabowo Subiantoning asosiy sinovi sifatida ko’riladi.
AQSh iste’molchilariga supermarketning Great Value yorlig’i bilan qisqichbaqani tashlab yuborish tavsiya etilmoqda.
Bu Prabowo Subiantoning bepul ovqatlanish dasturiga ta’sir qilgan oziq-ovqatdan zaharlanishning eng katta to’lqini hisoblanadi.
Ba’zi qonun chiqaruvchilar Yaponiyaning One Piece animeidan olingan qora bosh suyagi bayroqlari milliy birlikka tahdid soladi, deyishmoqda.