Keniyaning shimoli-g’arbiy qismida qilingan muhim kashfiyot shuni ko’rsatadiki, million yillar oldin yashagan eng qadimgi odamlar ixtirochi bo’lishgan.
Tadqiqotchilar taxminan 2,75 million yil oldin Namorotukunan arxeologik hududida yashagan gomininlar 300 000 yil davomida doimiy ravishda tosh qurollardan foydalanganliklarini ko’rsatuvchi dalillarni topdilar.
Odamlarning dastlabki qurollardan foydalanishi haqidagi avvalgi tushunchalar uni kamdan-kam, sporadik rivojlanish va tezda tashlab ketish bilan tavsiflangan edi.
Namorotukunan topilmalari ushbu texnologiya son-sanoqsiz avlodlar orqali o’tganligini ko’rsatuvchi birinchi ishonchli dalilni taklif qiladi.
Jorj Vashington universiteti professori Devid Braunning ta’kidlashicha, Nature Communications jurnalida chop etilgan ushbu topilma inson evolyutsiyasini tubdan qayta ko’rib chiqishni qat’iy taklif qiladi.
«Biz ilgari qurollardan foydalanish tezda paydo bo’ladigan va keyin yo’q bo’lib ketadigan vaqtinchalik hodisa bo’lishi mumkinligini taxmin qilgan edik. Biroq, 300 000 yil davomida bir xil qurollarning saqlanib qolishi bu tushunchaga zid keladi», dedi u.
«Ushbu kashfiyot uzoq muddatli xatti-harakatlar modelini ko’rsatadi, bu odamlar va ularning ajdodlari orasida qurollardan foydalanish ancha oldin paydo bo’lgan va avvalgidan ko’ra uzluksizroq bo’lganligini ko’rsatadi.»
O’n yildan ortiq vaqt davomida Namorotukundagi arxeologlar daryo o’zanlaridan yig’ilgan toshlarni urish orqali sinchkovlik bilan yaratilgan 1300 ta o’tkir parchalar, bolg’alar va tosh yadrolarini topdilar. Ushbu asboblar Olduvay texnologiyasi yordamida yaratilgan bo’lib, tosh asboblarni yasashning eng qadimgi ma’lum usulidir.
Xuddi shu turdagi asboblar uchta alohida qatlamda paydo bo’ladi, chuqurroq qatlamlar vaqtning oldingi nuqtalarini ifodalaydi. Braziliyadagi San-Paulu universiteti tadqiqot guruhining katta geofizigi doktor Dan Palcu Rolierning ta’kidlashicha, ko’plab toshlar o’z sifatlari uchun maxsus tanlangan, bu esa asbobsozlar o’z tanlovlarida mohir va farosatli ekanligini anglatadi.
«Ushbu hududda ko’rinadigan murakkablik darajasi ajoyib», dedi doktor Palcu Rolier BBC Newsga.
«Bu odamlar geologiya haqida yaxshi tushunchaga ega bo’lib, eng yaxshi xom ashyoni qanday topishni bilishgan. Olingan tosh asboblar ajoyib; ba’zilari shunchalik o’tkirki, biz ularga kesilib ketishimiz mumkin.»
Geologik dalillar shuni ko’rsatadiki, asboblardan foydalanish ushbu qadimgi odamlarning iqlim o’zgarishining muhim davrlarida omon qolishida hal qiluvchi rol o’ynagan.
Keniyadagi Milliy muzeylarning katta ilmiy xodimi Rahab N. Kinyanjuining tushuntirishicha, landshaft serhosil botqoqliklardan qurg’oqchil, olovga moyil o’tloqlarga va yarim cho’llarga aylangan.
Bunday keskin ekologik o’zgarishlar odatda hayvonlar populyatsiyalari uchun evolyutsiya yoki migratsiya orqali moslashishni talab qilsa-da, ushbu mintaqadagi asbobsozlar biologik moslashishga tayanmasdan, texnologiyadan foydalanish orqali gullab-yashnashga muvaffaq bo’lishdi, deydi doktor Palcu Rolier.
«Texnologiya Sharqiy Turkana qadimiy aholisiga oziq-ovqat olish usullarini o’zgartirish orqali tez o’zgaruvchan muhitda saqlanib qolish imkonini berdi, jismoniy moslashuvdan ko’ra.»
Ko’p qatlamlarda tosh asboblarning mavjudligi shuni ko’rsatadiki, bu qadimgi odamlar o’z atrof-muhitini nazorat qilish strategiyalarini ishlab chiqish orqali biologik evolyutsiyaga doimiy ravishda qarshi chiqdilar, uni boshqarishga emas.
Doktor Palcu Rolier bu insoniyatning boshida sodir bo’lganini ta’kidladi.
«Asboblardan foydalanish atrof-muhit o’zgarishlariga moslashish uchun tana tuzilishini o’zgartirish zarurligini bartaraf etdi. Buning o’rniga ular oziq-ovqatga kirish uchun zarur bo’lgan texnologiyani yaratdilar, shu jumladan hayvon go’shtlarini qayta ishlash va o’simliklarni ajratib olish uchun asboblar.»
Hududdagi dalillar, masalan, tosh asboblardan kesilgan izlari bo’lgan sindirilgan hayvon suyaklari, bu da’voni qo’llab-quvvatlaydi. Ushbu ekologik o’zgarishlar davomida qadimgi odamlar doimo go’shtga oziq-ovqat manbai sifatida tayanishgan.
«Texnologiya bu qadimgi aholiga aniq afzallik berdi», dedi doktor Palcu Rolier.
«Atrof-muhit o’zgarganligi sababli ular turli xil oziq-ovqat manbalariga kira olishdi. Ularning asosiy oziq-ovqat manbalari o’zgargan bo’lsa-da, texnologiya ularga bu muammolarni bartaraf etishga va yangi oziq-ovqat resurslaridan foydalanishga imkon berdi.»
Taxminan 2,75 million yil oldin mintaqada nisbatan kichik miyaga ega bo’lgan eng qadimgi odamlarning ba’zilari yashagan. Ushbu qadimgi odamlar o’zlarining evolyutsion ajdodlari, avstralopiteklar bilan birga yashagan, bu insoniyatdan oldingi guruh bo’lib, ular katta tishlari va shimpanze va inson xususiyatlarining kombinatsiyasi bilan ajralib turardi.
Namorotukundagi asboblardan foydalanuvchilar, ehtimol, ushbu guruhlardan biri yoki ikkalasining kombinatsiyasi bo’lgan.
Bu kashfiyot inson evolyutsiyasi bo’yicha mutaxassislar orasida qurollardan doimiy foydalanish ancha keyinroq, 2,4 va 2,2 million yil oldin, odamlar nisbatan katta miyaga ega bo’lgan paytda paydo bo’lgan degan hukmron tushunchaga qarshi chiqadi, deydi professor Braun.
«Hukmron argument shundan iboratki, bu davrda miya hajmining sezilarli darajada oshishi sodir bo’lgan va qurollardan foydalanish ushbu katta miyani ta’minlash imkonini bergan.»
«Biroq, Namorotukundagi topilmalar bu qadimgi asboblar miya hajmining oshishidan oldin ishlatilganligini ko’rsatadi.»
«Biz, ehtimol, bu qadimgi odamlarning va ularning ajdodlarining qobiliyatlarini past baholaganmiz. Endi biz texnologiya orqali o’zgarishga moslashish qobiliyatimizning kelib chiqishini avval o’ylaganimizdan ancha orqaga, ehtimol 2,75 million yil oldinga, hatto undan ham oldinroqqa borib taqashimiz mumkin.»