Hukumat merosga qolgan qishloq xo’jaligi yerlariga soliq solish bo’yicha takliflarni qisqartirdi va rejalashtirilgan chegarani 1 million funtdan 2,5 million funtgacha oshirdi.
Bu o’zgarish fermerlarning oylar davom etgan noroziliklari va ba’zi Leyboristlar partiyasi deputatlarining xavotirlari natijasida yuzaga keldi.
O’tgan yilgi byudjet e’lonida vazirlar 2026-yil aprelidan boshlab 1 million funtdan ortiq bo’lgan merosga qolgan qishloq xo’jaligi aktivlariga 20% soliq solish niyatida ekanliklarini bildirishdi va shu bilan 1980-yillardan beri amalda bo’lgan 100% soliq imtiyozini tugatishdi.
Deputatlar Rojdestvo ta’tiliga tarqalganidan keyin Ekologiya vaziri Emma Reynolds shunday dedi: «Biz butun mamlakat bo’ylab fermerlarni diqqat bilan tingladik va oddiy oilaviy fermalarni himoya qilish uchun bugun o’zgarishlar qilmoqdamiz.»
«Katta mulklar ko’proq hissa qo’shishi to’g’ri, shu bilan birga biz Britaniya qishloq jamoalarining asosini tashkil etuvchi fermalar va savdo korxonalarini qo’llab-quvvatlaymiz», – deya qo’shimcha qildi u.
Milliy fermerlar uyushmasi rahbari Tom Bradshaw BBC Radio 5 Live-da bu o’zgarishni olqishlab, bu «ko’plab oilaviy fermalarni zararli bo’ron ko’zidan olib tashlaydi», dedi.
Qishloq yerlari va biznes assotsiatsiyasi prezidenti Gavin Lane «hukumat dastlabki siyosatdagi kamchiliklarni tan olgani va yo’nalishni o’zgartirgani uchun maqtovga loyiq», deb ta’kidladi.
«Biroq, bu e’lon faqat zararni cheklaydi – uni butunlay yo’q qilmaydi», – deya davom etdi Lane.
«Ko’pgina oilaviy korxonalar yetarli darajada qimmatbaho texnika va yerga ega bo’lib, chegara qiymatidan yuqori baholanadi, ammo shunday tor foyda marjasida ishlaydiki, bu soliq yukini ko’tarishga qurbi yetmaydi.»
Derbyshirelik fermer Ben Ardern BBC bilan suhbatda bu o’zgarishni «to’g’ri yo’nalishdagi qadam» deb ta’rifladi.
U hukumatni «oilaviy fermalar uchun uni [soliqni] bekor qilishga… va faqat soliq solishga puli bor odamlarga soliq solishga» chaqirdi.
«Yerga shunchaki pul ko’mgan yirik korporatsiyalar – ular fermer emas, ular shunchaki soliqdan qochish uchun shunday qilishdi. Fermerlar soliqdan qochish uchun yer sotib olishmadi, biz uni fermerchilik qilish va oziq-ovqat yetishtirish uchun sotib oldik.»
Dastlabki taklif e’lon qilinganidan beri 14 oy ichida fermerlar parlament tashqarisida muntazam norozilik namoyishlari o’tkazishdi.
Qishloq saylov okruglarini vakillik qiluvchi bir nechta Leyboristlar partiyasi deputatlari ham o’z xavotirlarini bildirishdi. Reja bo’yicha yaqinda bo’lib o’tgan parlament ovoz berishida o’nlab deputatlar betaraf qolishdi va Markus Kempbell-Seyvors unga qarshi ovoz berdi.
Kempbell-Seyvors hukumatga qarshi ovoz bergani uchun keyinchalik ishdan chetlatildi va hozirda mustaqil deputat sifatida ishlaydi.
Deputatlarning Qishloq tadqiqot guruhi a’zosi bo’lgan Leyboristlar partiyasi deputati Jon Uitbi hukumatning meros solig’i bo’yicha qaroridan qaytishini «fantastik yangilik» deb olqishladi.
Biroq, Leyboristlar partiyasidagi manba o’zgarishning vaqtini «g’alati» deb baholadi.
Uning qo’shimcha qilishicha, ko’plab deputatlar norozi bo’lishadi, chunki «ular yaqinda unga ovoz berishga majbur bo’lishdi.»
Konservativlar partiyasi rahbari Kemi Badenoch ijtimoiy tarmoqlarda shunday dedi: «Bu kurash tugamadi.»
«Boshqa oilaviy korxonalar ham Leyboristlarning soliq reydidan zarar ko’rmoqda va biz soliq ulardan ham olib tashlanmaguncha harakat qilishda davom etamiz.»
Liberal-demokratlar partiyasi vakili Tim Farron deputat shunday izoh berdi: «Hukumat ushbu o’zgarishlarni birinchi marta e’lon qilganidan beri oilaviy fermerlar bir yildan ortiq noaniqlik va iztirobda qolishgani mutlaqo kechirib bo’lmaydi.»
«Biz hukumatdan ushbu adolatsiz soliqni to’liq bekor qilishni talab qilamiz va agar ular rad etsa, Liberal-demokratlar yangi yilda uni kamaytirish uchun tuzatishlar kiritadilar.»
«Reform UK» partiyasi rahbarining o’rinbosari Richard Tice shunday dedi: «Bu kinoyali chekinish – hech narsadan yaxshiroq bo’lsa-da – fermerlarning o’z tirikchiligini himoya qilishni rejalashtirishda duch kelgan bir yillik xavotirini bartaraf etish uchun hech narsa qila olmaydi… Britaniya qishloq xo’jaligi soch tolasi bilan osilib turganda, hukumat yanada uzoqroqqa borishi va ushbu shafqatsiz fermer solig’ini bekor qilishi kerak.»
2024-yilgi birinchi byudjetida kansler Rachel Reeves 1980-yillardan beri amalda bo’lgan qishloq xo’jaligi aktivlariga 100% meros solig’i imtiyozini bekor qilishni e’lon qildi.
Ushbu chora 1 million funtdan ortiq bo’lgan merosga qolgan qishloq xo’jaligi aktivlariga standart meros solig’ining yarmi bo’lgan 20% soliq solgan bo’lar edi va 2029-yilga kelib har yili taxminan 520 million funt ishlab chiqarar edi.
Hukumatning ta’kidlashicha, bu o’zgarish boy investorlarning qishloq xo’jaligi yerlaridan soliq yo’lini topish uchun foydalanishining oldini olgan holda kichik fermalarni himoya qiladi.
Biroq, hozirda u dastlabki taklifdan voz kechdi va chegarani 2,5 million funtgacha ko’tardi.
Fermerlarga aktivlarni o’z turmush o’rtoqlariga soliqsiz o’tkazishga imkon beruvchi imtiyoz bilan birga, hukumatning ushbu yangi imtiyozi er-xotin tegishli aktivlarda 5 million funtgacha soliq to’lamasdan o’tkazishi mumkinligini anglatadi.
Chegaradan yuqori bo’lgan taqdirda, qolgan aktivlarga 50% chegirma qo’llaniladi.
Hukumat hisob-kitoblariga ko’ra, Buyuk Britaniyada 2026/27-yillarda meros solig’ini ko’proq to’lashi kutilayotgan mulklar soni dastlabki rejalarga ko’ra taxminan 2000 tadan qayta ko’rib chiqilgan taklifga ko’ra 1100 tagacha kamayadi.
G’aznachilikdagi manba chegaralarni sozlash hukumatga 130 million funtga tushishini ko’rsatdi, ammo siyosatni butunlay bekor qilish «rejalari yo’qligini» aniqlashtirdi.
«Soliq tizimini isloh qilish printsipi saqlanib qolmoqda», – dedi manba. «Eng boy mulklar o’z ulushlarini adolatli to’lashlari to’g’ri, lekin kichik fermalar yordam oladi.»
Ushbu chekinish hukumatning 2024-yil iyul oyida saylanganidan beri amalga oshirgan bir qator siyosiy o’zgarishlaridan so’ng sodir bo’ldi.
Yil boshida hukumat qishki yoqilg’i to’lovlariga qisqartirishlarni yumshatdi va farovonlik to’g’risidagi qonun loyihasiga 5 milliard funt sterling miqdorida qisqartirishlar kiritish rejalaridan voz kechdi.