Гуанчжоу атрофида электромобилини қувватлантираётган йўловчи ташувчи Лу Юнфэн: «Мен электромобилни тежамли бўлгани учун бошқараман», дейди.
Яқиндаги яна бир ҳайдовчи Сун Цзинго ҳам фикрини қўшиб қўяди: «Бензинли машинанинг ишлаш харажатлари жуда юқори. Электромобиллар сезиларли тежамкорликни таъминлайди», – дея ўз Пекин U7 машинасига суяниб тушунтиради. «Ва, албатта, бу атроф-муҳит учун яхшироқ», дея қўшимча қилади.
Бу суҳбат жаҳон автомобиль бозорини қайта шакллантираётган ҳақиқатни тасдиқлайди. Кўплаб давлатларда электромобиллар кўпинча люкс товарлар деб қаралса-да, Хитойда – 2022 йилда барча автомобиллар сотувининг деярли ярми электромобилларга тўғри келган – улар тобора кенг тарқалмоқда.
Янги минг йилликнинг бошланишида Хитойнинг стратегик ғояси технологик етакчиликка устувор аҳамият берди. Бир вақтлар велосипедлар билан машҳур бўлган давлат ҳозир электромобил ишлаб чиқаришда жаҳонни бошқармоқда.
18 миллиондан ортиқ аҳоли яшайдиган Гуанчжоуда шошилинч соатдаги транспорт шовқини жимроқ гувиллаш билан алмаштирилган.
Автомобиль таҳлилчиси Майкл Данн: «Электромобил соҳасида Хитой ўн йил олдинда ва бошқа ҳар қандай мамлакатга нисбатан анча ривожланган», дейди.
Хитойлик ишлаб чиқарувчи BYD ҳозирда жаҳон электромобил бозорида етакчилик қилмоқда ва бу йил бошида Tesla’ни ортда қолдирди. Бу муваффақият 1,4 миллиарддан ортиқ аҳолига эга улкан ички бозор билан таъминланган ва компания ҳозирда арзон, оммабоп автомобилларга йўналтирилган бошқа кўплаб Хитой электромобиллари стартапларининг стратегияларини акс эттирган ҳолда халқаро мавқеини кенгайтирмоқда.
Бу муҳим саволларни келтириб чиқаради: Хитой бу устунликни қандай эришди ва унинг етакчилигига қарши кураш олиб бориш мумкинми?
Таҳлилчилар Хитойнинг электромобиллардаги муваффақиятини кўпинча 2007 йилда мамлакатнинг Фан ва технология вазири бўлган Германияда таълим олган муҳандис Ван Ганга боғлиқ деб ҳисоблашади. Данн: «У Хитой жаҳоннинг энг йирик автомобиль бозори эканини, аммо кўчалар чет эл брендлари билан тўлиб кетганини кузатди», дейди.
Ўша пайтда Хитой автомобилсозлик корхоналари сифат ва нуфуз жиҳатидан машҳур Европа, Америка ва Япония брендлари билан рақобатлашишда қийналган. Бироқ Хитойда катта ресурслар, малакали ишчи кучи ва мустаҳкам автомобиль таъминоти занжири мавжуд эди. Данннинг сўзларига кўра, Ван Ганнинг стратегияси «электромобилларга эътибор қаратиш орқали ўйинни қайта белгилаш» бўлган.
Электромобиллар 2001 йилдаёқ Хитойнинг беш йиллик иқтисодий режаларига киритилган бўлса-да, саноат ривожланишини қўллаб-қувватлаш учун давлатнинг катта субсидиялари 2010-йиллардан бошлаб берилган. Хитойнинг кўплаб Ғарб демократияларидан фарқли равишда иқтисодиётини узоқ муддатли мақсадларга йўналтира олиши эътиборга лойиқдир.
Стратегик ва халқаро тадқиқотлар маркази (CSIS) 2009 йилдан 2023 йилгача Пекин ўз электромобил саноатини ривожлантиришга тахминан 231 миллиард доллар инвестиция киритганини баҳолайди. Бу қўллаб-қувватлаш истеъмолчилар ва автомобиль ишлаб чиқарувчилардан тортиб, электр таъминоти ва аккумулятор ишлаб чиқарувчиларгача бўлган бутун қиймат занжирини ўз ичига олади.
Бу қўллаб-қувватлаш BYD компаниясининг смартфон батареяларидан электромобилларга ўтишига имкон берди ва 2011 йилда ташкил этилган Нинде шаҳрида жойлашган CATL компаниясининг ўсишини рағбатлантирди, у ҳозирда Tesla, Volkswagen ва Ford компанияларига батареялар етказиб беради ва жаҳон электромобил батареялари ишлаб чиқаришнинг учдан бирини ташкил этади.
Стратегик режа ва катта ҳажмдаги давлат инвестицияларининг бу комбинацияси Хитойга, айниқса, батарея ишлаб чиқаришда асосий таъминот занжирларига ҳукмронлик қилиш ва дунёдаги энг йирик жамоат зарядлаш тармоғини яратиш имконини берди.
Данн таъкидлайди: «Ҳозирда агар сизга электромобил батареялари керак бўлса, йўлингиз Хитойдан ўтади».
Баъзилар буни «давлат капитализми» деб атасалар, бошқалари буни ноадолатли рақобат деб ҳисоблашади. Хитой электромобиллари раҳбарлари барча компаниялар, мамлакат ичи ва чет эл компаниялари ресурсларга тенг ҳуқуқли эга экани ва бу жуда рақобатбардош ва инновацион саноатни келтириб чиқараётганини таъкидлашади.
XPeng президенти Брайан Гу: «Хитойнинг ёндашуви, сиёсат қўллаб-қувватлаши ва инфратузилмани ривожлантиришни ўз ичига олса-да, имтиёзсиз жуда рақобатбардош муҳитни шакллантиради», дейди.
Етакчи Хитой электромобили ишлаб чиқарувчиси бўлган XPeng бу муваффақиятни намуна қилиб кўрсатади. Нисбатан ёш ёши ва фойда кўрмаслигига қарамай, у жаҳоннинг энг яхши 10 электромобил ишлаб чиқарувчиларидан бири бўлиб, энг яхши битирувчиларни жалб қилади ва замонавий, техно-йўналтирилган корпоратив маданиятни намойиш этади.
Бу жонли муҳитга қарамай, Гу жаноби рақобатбардош нархларда юқори сифатли автомобилларни етказиб бериш бўйича кучли босимни тан олади. BBC XPeng’нинг тахминан 20 000 долларга баҳоланган Mona Max автомобилини синаб кўрди, унда ўзини бошқариш имкониятлари, овозли бошқарув ва ёш хитойлик харидорлар учун стандарт деб ҳисобланган бошқа илғор функциялар мавжуд.
LiDAR технологиялари етказиб берувчиси Hesai компаниясининг ҳаммуассиси Дэвид Ли янги авлод электромобиллар ишлаб чиқарувчилари автомобилларни асосан бошқача маҳсулотлар деб қарашларини кузатади. CSIS’нинг маълумотларига кўра, илғор технология истеъмолчилар учун жозибадор бўлса-да, катта ҳажмдаги давлат харажатлари электромобилларни молиявий жиҳатдан жозибадор қилади.
Эски автомобилларни алмаштириш, солиқдан озод қилиш ва арзонлаштирилган зарядлаш ставкалари электромобилларни қабул қилишни рағбатлантиради. Бу имтиёзлар Лу жанобини икки йил олдин ўзгартиришга ундади, бу унинг ёнилғи харажатларини 75% га камайтирди ва транспорт ва ифлосланишни бошқаришга қаратилган Хитойдаги оддий харажат бўлган автомобиль рўйхатдан ўтказиш номерларининг юқори нархини йўқ қилди.
Лу жаноби тушунтиради: «Boyroq shaxslar o’zlarining moliyaviy imkoniyatlariga ko’ra benzinli avtomobillarni tanlaydilar. Men uchun elektroavtomobil amaliy tanlovdir.»
Шанхайдаги электромобил эгаси Дейзи Nio томонидан тақдим этилган батарея алмаштириш станцияларининг қулайлигини таъкидлаб, тугаган батареясини уч дақиқадан кам вақт ичида тўлиқ зарядланган батарея билан алмаштиради – бу бензинли автомобиль қуйишдан арзонроқ жараён.
Хитойнинг давлат субсидиялари ўз ички автомобиль саноатини ҳимоя қилишга ҳаракат қилаётган давлатлардан танқидни келтириб чиқарди. АҚШ, Канада ва Европа Иттифоқи Хитой электромобилларига божларни жорий этди. Бироқ Буюк Британия шунга ўхшаш чораларни кўрмади, бу XPeng ва BYD каби компаниялар учун жозибадор бозорни яратди.
Бу БМТ таъкидлаганидек, иқлим ўзгаришини юмшатишда муҳим қадам бўлган электромобилларга ўтишни тезлаштиришга интилаётган Ғарб ҳукуматлари учун фойдалидир. Буюк Британия жумладан, кўплаб Ғарб давлатлари 2030 йилгача бензин ва дизель автомобиллар сотилишини тақиқлаш режасини тузган ва Хитой бу ўтишда ёрдам бериш учун бетакрор имкониятга эга.
Данн: «Хитой дунёдаги автомобилларнинг асосий қисмини етказиб берадиган келажакни тасаввур қилади. Улар: «Кимдир буни яхшироқ қила оладими?» деб сўрашади. Детройт, Нагоя, Германия ва бошқа жойлардаги автомобиль ишлаб чиқарувчилари бу янги даврда ўз истиқболлари ҳақида савол беришмоқда ва Хитой жуда ишончли», дейди.
Атроф-муҳит учун фойдали бўлишига қарамай, Хитой технологиясига боғлиқлик бўйича хавотирлар сақланиб қолмоқда. Хитой электромобилларини масофадан бошқариш мумкинлиги ҳақида иддаолар билдирилган, бироқ BYD раҳбарлари томонидан маълумотлар хавфсизлигига бўлган содиқликларини таъкидлаган ҳолда рад этилган.
Шунга қарамай, бу хавотирлар бир нечта Ғарб давлатларида чекловларга дуч келган Huawei ва TikTok каби Хитой технологиялари атрофидаги аввалги мунозараларни акс эттиради.
Бироқ, Сун Цзинго учун хабар аниқ: «Менимча, дунё Хитойга бу технологияни тақдим этгани учун миннатдор бўлиши керак», дея кулади. «Мен албатта шундaй.»
Лондондаги халқаро бизнес мухбири Тео Легетт томонидан қўшимча маълумотлар.