Мумбай кўчаларидан бирида жойлашган Фрамжи Дадабхой Алпайвалла музейи Ҳиндистонда чуқур илдиз отган, сони камайиб бораётган зороастрилик жамоаси – парсларнинг тарихига ажойиб назар ташлайди.
Атиги 50 000-60 000 кишини ташкил этадиган парслар бир неча асрлар аввал диний таъқиблардан қочиб келган форсларнинг авлодлари деб ҳисобланади. Ҳиндистоннинг маданий ва иқтисодий манзарасига улкан ҳисса қўшган бўлсалар-да, уларнинг тарихи ҳалигача кам ёритилган.
Яқинда таъмирланган музей куратор Керман Фатакиянинг айтишича, парслар тарихи ва анъаналарини ёритиб берувчи камёб экспонатларни намойиш этиш орқали буни тузатишни мақсад қилган.
Коллекцияда қадимги Бобил, Месопотамия, Суса ва Эрондан (милоддан аввалги 4000-5000 йилларга оид) михшакли ғиштлар, сопол буюмлар ва тангалар мавжуд бўлиб, улар бир вақтлар зороастрилик эрон сулолалари томонидан бошқарилган ҳудудларга тегишли.
Милоддан аввалги VII асрда араб босқинчиларидан қочиб келган зороастрилик динидагилар бошпана топган Эроннинг марказий шаҳри Язддан олинган экспонатлар ҳам намойиш этилган.
Асосий экспонатлардан бири Буюк Кирнинг силлиндирининг нусхаси бўлиб, унда инсон ҳуқуқлари хатларининг сабабчиси ҳисобланган «Кирнинг фармони» ёзилган ва Бутунжаҳон ташкилотида ҳам намойиш этилган.
Хариталар VIII-X асрлар оралиғида ва яна XIX асрда таъқиблардан қочиб Эрон зороастриликларининг Ҳиндистонга кўчиб келиш йўлларини кўрсатади.
Музейда шунингдек, Тата гуруҳининг асосчиси Жамсетжи Тата каби таъсирли парсларга оид мебеллар, қўлёзмалар, расмлар ва портретлар мавжуд.
Диққатга сазовор бўлим XIX асрдаги парсларнинг Хитой билан чой, ипак, пахта ва опиум савдосини батафсил баён этади ва хитой, француз ва бошқа глобал дизайнлар таъсирида яратилган парс сариқларини намойиш этади.
Таъсирли экспонатлар орасида парслар анъанавий равишда вафот этганларини табиатга қайтариш учун қолдирадиган Сукунат минораси (дахма) ва парс оловли маъбадининг нусхалари бор бўлиб, улар одатда парслардан бошқаларга киришга рухсат берилмайди.
1952 йилда (ўшандаги Бомбейда) ташкил этилган, яқинда таъмирланган Алпайвалла музейи энди замонавий экспонатларга эга ва экскурсияларни таклиф этади.
«Бу кичик музей, лекин тарихга бой», – деб таъкидлайди Фатакия. «Парс жамоасини тушунишни истаган маҳаллий ва халқаро сайёҳлар учун ажойиб манбаъ».
Экскурсиялар ҳозир ўрмонга айланган RAF North Witham ҳудудида бўлиб ўтади.
XVII асрда яшаган ака-укалар ва уларнинг устозининг ютуқлари ҳақидаги ривоят кам маълум.
Шубман Гиль ва Яшасви Жайсваль Англияга қарши тест сериясига тайёргарлик кўриш учун қўшимча вақт олишади, чунки улар кучли Ҳиндистон А терма жамоасига киритилган.
«Сеҳргарни қандай ўлдириш керак» деган янги китоб тарихнинг қоронғу даврини янада даҳшатли ҳолатга қайтаради ва қийналган ва ўлдирилганларни хотирасини абадийлаштириш учун расмий тартан чиқарилади.
2019 йилда қазиш ишларидан кейин бюрократик тортишувларга кўра скелет вақтинчалик омборда сақлаб келинган.