«`html
Hindiston energiya xavfsizligi va milliy rivojlanish uchun ko’mirning muhim ahamiyatini ta’kidlab, unga nisbatan qat’iy pozitsiyani doimiy ravishda saqlab kelmoqda.
Biroq, energiya bo’yicha ekspertlar va atrof-muhit himoyachilari Hindistonni ko’mirda ishlaydigan elektr stantsiyalaridan chiqadigan karbonat angidrid gazini kamaytirishga yoki emissiya hajmini qisqartirishga ustuvor ahamiyat berishga chaqirmoqda, hatto to’liq bosqichma-bosqich bekor qilish imkoni bo’lmasa ham.
«Ko’mirni yo’q qilishni istab bo’lmaydi», dedi ittifoq moliya vazirliklarining sobiq kotibi, shuningdek, atrof-muhit, o’rmon va iqlim o’zgarishi bo’yicha sobiq vazir Ashok Lavasa 1-iyul kuni bo’lib o’tgan tadbirda.
«Savol shundaki, agar ko’mir qirol bo’lsa, u saxiy qirol bo’la oladimi?» – deb savol berdi u.
Bu shuni ko’rsatadiki, reallikda, ko’mir – ehtimol toza ko’mir texnologiyalari – yuqori ifloslantiruvchi qazilma yoqilg’ini to’liq bosqichma-bosqich bekor qilishni yoqlovchi xalqaro iqlim bo’yicha muzokaralar davom etayotganiga qaramay, Hindistonning asosiy energiya manbai bo’lib qolishi mumkin.
Nima uchun dunyodagi karbonat angidrid gazi eng ko’p chiqaradigan uchinchi davlat bo’lgan Hindiston ko’mirga tayanishni davom ettirishni tanladi? Mamlakat o’zining 2070-yilga borib nol emissiyaga erishish bo’yicha ambitsiyali maqsadlari bilan birga, karbonat angidrid gazi emissiyasini sezilarli darajada kamaytirish bo’yicha xalqaro majburiyatlarga duch kelmoqda.
Asosiy omillardan biri mamlakatning ortib borayotgan elektr energiyasiga bo’lgan talabidir.
Hindistonning elektr energiyasiga bo’lgan talabi 2021-yildan 2025-yilgacha 9% dan oshdi, bu avvalgi 6,6% prognozidan oshib ketdi va hozirda 2030-yilga kelib ikki baravar ko’payishi kutilmoqda.
Ko’mirda ishlaydigan elektr stantsiyalari 2000-yillarning boshidan beri har yili umumiy elektr ta’minotining 70% dan ortig’ini ishlab chiqaradi – bu nisbat asosan o’zgarishsiz qolmoqda.
Biroq, ko’mirga bu qadar bog’liqlik atrof-muhitga katta zarar yetkazadi.
Taxminlarga ko’ra, Hindistonda elektr energiyasi ishlab chiqarish mamlakatning yillik karbonat angidrid gazi emissiyasining 40% dan ortig’ini tashkil qiladi – bu elektr energiyasining deyarli to’rtdan uch qismi ko’mir yoqilishidan kelib chiqadi.
Hindiston qayta tiklanadigan energiya quvvatlarini kengaytirishda katta yutuqlarga erishgan bo’lsa-da, hozirda umumiy o’rnatilgan quvvatning 46% ni tashkil etadi, bu manbalarning o’ziga xos cheklovlari mavjud. Ular elektr energiyasini vaqti-vaqti bilan, quyosh nuri va shamol sharoitlariga qarab ishlab chiqaradi.
Hatto kunduzi ham, mutaxassislar qayta tiklanadigan energiya ta’minoti o’zgarishi mumkinligini ta’kidlaydilar, termal elektr stantsiyalari esa kechqurun va tunda eng yuqori talabni qondirishga qodir bo’lgan elektr energiyasining doimiy va ishonchli manbaini ta’minlaydi.
Bundan tashqari, Hindistonning energiya saqlash quvvati – kunduzi qayta tiklanadigan manbalardan ishlab chiqarilgan ortiqcha elektr energiyasini saqlash qobiliyati qayta tiklanadigan energiya resurslarining kengayishi bilan bir xil sur’atlarda rivojlanmadi.
«Bu shuni anglatadiki, tizimda keng ko’lamli saqlash imkoniyatlari bo’lmaguncha, boshqa variant yo’q [doimiy ta’minot uchun termal energiyadan tashqari]», dedi Rajiv Porval, 1-iyul kuni Atrof-muhit va fan markazi (CSE) tomonidan tashkil etilgan tadbirda Hindistonning energiya vazirligi qoshidagi elektr tarmog’ini nazorat qiluvchi Grid India direktori.
Mutaxassislar termal stantsiyalardan doimiy ta’minot elektr tarmog’ining barqarorligi uchun juda muhim ekanligini ta’kidlaydilar, elektr tarmog’i – bu elektr stantsiyalaridan iste’molchilarga energiya yetkazib beradigan minoralar va uzatish liniyalari tarmog’idir.
«Talab va taklifning har qanday katta nomuvofiqligi tarmoqni beqarorlashtiradi va bu yaqinda Ispaniyada ko’rganimizga o’xshash elektr uzilishlari va qorong’iliklarni anglatishi mumkin», – deb tushuntirdi Anjan Kumar Sinha, mustaqil energetika sohasidagi ekspert.
Ushbu omillarni hisobga olgan holda, Hindiston ko’mirni to’liq bosqichma-bosqich bekor qilish o’rniga, ko’mirda ishlaydigan elektr stantsiyalaridan chiqadigan emissiyani kamaytirishga e’tibor qaratmoqda.
CSEning yaqinda e’lon qilingan hisobotiga ko’ra, faqat ko’mirga asoslangan termal stantsiyalarga qaratilgan dekarbonizatsiya harakatlari mamlakatning issiqxona gazlari emissiyasini 30% ga kamaytirishi mumkin.
Bu, ayniqsa, Hindistonning Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim o’zgarishi bo’yicha Doiraviy Konventsiyasi doirasida 2030-yilga kelib emissiya intensivligini (iqtisodiy mahsulot birligiga ishlab chiqarilgan karbonat angidrid gazi emissiyasi) 45% ga kamaytirish majburiyatini olganini hisobga olsak, muhim ahamiyatga ega.
Biroq, muammolar saqlanib qolmoqda.
Termal stantsiyalar duch keladigan umumiy muammolardan biri – shamol va quyosh energiyasi kabi qayta tiklanadigan energiya manbalari mavjud bo’lgan kunduzi ham kamida 55% minimal ish quvvatini saqlab turish talabidir.
Buning sababi shundaki, operatorlar quvvatni qisqa vaqt ichida to’liq quvvatga tezda oshira olmaydi, ayniqsa, qayta tiklanadigan energiya ta’minoti kamayadigan kechki soatlarda.
Mutaxassislar termal stantsiyalarning samaradorligini oshirish, ularga quvvat darajasi pastroq bo’lgan darajada ishlash imkonini berish zarurligini ta’kidlaydilar.
«Biz qanchalik pastga tushishimiz mumkin [minimal ish darajasi chegarasini pasaytirish uchun] savol», dedi Hindistonning Markaziy elektr energiyasini tartibga solish komissiyasi a’zosi Ramesh Veeravalli tadbirda so’zlar ekan. «Texnik jihatdan bu mumkin.»
Stantsiya samaradorligini oshirishning yana bir usuli – karbonat angidrid gazi emissiyasini ushlaydigan, ularning atmosferaga chiqarilishiga yo’l qo’ymaydigan texnologiyalarni qabul qilishdir.
Biroq, ba’zilarning ta’kidlashicha, bu texnologiya cheklangan natijalarga erishgan, Jahon resurslari instituti tomonidan berilgan hisob-kitoblarga ko’ra, u hozirda global emissiyaning atigi 0,1% ni ushlab qoladi.
Uchinchi taklif – qishloq xo’jaligi qoldiqlaridan termal stantsiyalarda ko’mir o’rniga foydalanishdir.
«Bu g’oya Dehlida va uning atrofidagi shaharlarda termal elektr stantsiyalarida ko’mirdan foydalanishning sezilarli darajada kamayishiga olib keldi», dedi Parth Kumar, CSE dasturi menejeri, u o’zining yaqinda e’lon qilingan hisobotida emissiyani kamaytirish usullarini taklif qilgan.
«Ammo mamlakatning boshqa qismlari buni jiddiy qabul qilishi kerak, garchi qoidalar ulardan buni talab qilsa ham», – deya qo’shimcha qildi u.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, ko’mirda ishlaydigan elektr stantsiyalaridan chiqadigan emissiyani kamaytirish kengroq tizimli o’zgarishlarni talab qiladi, bu esa katta xarajatlarni o’z ichiga oladi.
Biroq, aniq xarajat va moliyaviy mas’uliyatni taqsimlash zudlik bilan javob berishga arziydigan murakkab savollar bo’lib qolmoqda.
BBC News India’ni quyidagi sahifalarda kuzatib boring: Instagram, YouTube, Twitter va Facebook
Bir necha oy davom etgan qurg’oqchilikdan so’ng daryo, suv ombori va yer osti suvlari darajasini ko’rib chiqamiz.
AQSh prezidenti shu oyning oxirida Shotlandiyaga qiladigan shaxsiy safari chog’ida birinchi vazir Jon Suinni bilan ham uchrashadi.
Sharqiy va G’arbiy Midlands shimoli-g’arbiy va Yorkshirga qo’shilib, rasmiy qurg’oqchilik holatida.
Tesla kompaniyasining Hindistondagi birinchi savdo zalining ochilishi mamlakatning EV sektori uchun muhim voqea, ammo yutuq emas.
Jofra Archer Lord’sdagi g’alabali qaytishidan so’ng Angliyaning Hindistonga qarshi seriyadagi so’nggi ikki testida o’ynashi mumkinligini aytdi.
«`