«Birdan birdan senzuraning bekor qilinishi adolatdan emas», – deydi tajribali gazeta muharriri multfilmga ko’ra, uning stolida «Kundalik qog’oz» yoyilgan. «Bizga ongimizni tayyorlash uchun vaqt berilishi kerak edi».
Ushbu ta’sirchan va hajviy multfilm Hindistonning eng yetakchi siyosiy karikaturachilaridan biri sifatida tan olingan Abu Ibrohimning ishi. Uning o’tkir qalami, ayniqsa, 1975-yilgi favqulodda vaziyat davrida, Indira Gandining hukumatida fuqarolik erkinliklari to’xtatilgan va ommaviy axborot vositalari ovozi o’chirilgan 21 oylik davrda hokimiyatdagilarni mohirona tanqid qildi.
25-iyun kuni matbuot birdaniga jilovlandi. Dehlidagi gazeta bosmaxonalari yopildi va ertalabga kelib senzura mamlakat qonuniga aylandi. Hukumat matbuotdan itoatkorlikni talab qildi – va muxolifat rahbari LK Advanining mashhur iborasiga ko’ra, ko’pchilik «emaklashni tanladi».
O’sha davrning yana bir mashhur multfilmi, shunchaki «Abu» imzosi bilan, bir kishi boshqasidan so’raydi: «Sen senzorga qaraganda sadoqatliroq bo’lgan muharrirlar haqida nima deb o’ylaysan?»
Ajablanarlisi shundaki, yarim asr o’tgach ham Abuning multfilmlari o’z ahamiyatini yo’qotmadi.
Hindiston hozirda «Chegara bilmas muxbirlar» tomonidan tuzilgan yillik baholashda Jahon matbuot erkinligi indeksida 151-o’rinda turadi. Ushbu reyting Bosh vazir Narendra Modining ma’muriyati ostida ommaviy axborot vositalari mustaqilligi bilan bog’liq o’sib borayotgan xavotirlarni aks ettiradi. Tanqidchilar jurnalistlarga bosim va hujumlar, ommaviy axborot vositalarining roziligi va norozilik fikrlari uchun kamayib borayotgan maydon haqida da’vo qilmoqdalar. Hukumat bu da’volarni rad etib, ommaviy axborot vositalari erkin va faol ekanligini ta’kidlamoqda.
Londonda The Observer va The Guardian gazetalari uchun deyarli 15 yil davomida multfilm chizgandan so’ng, Abu 1960-yillarning oxirida Hindistonga qaytib keldi. U Hindiston Express gazetasiga siyosiy karikaturachi sifatida qo’shildi, bu esa keskin siyosiy to’ntarishlar davri edi.
Keyinchalik u senzura oldidan, gazeta va jurnallar nashr etilishidan oldin yangiliklar, tahririyatlar va hatto reklamalarni hukumat sensorlariga taqdim etishni talab qilganini, Favqulodda vaziyat e’lon qilinganidan ikki kun o’tib boshlanganini aytdi. U bir necha hafta o’tgach qisqa muddatga bekor qilindi, so’ngra bir yil o’tib qisqaroq muddatga qayta joriy etildi.
«Qolgan vaqt davomida menga hech qanday rasmiy aralashuv bo’lmadi. Nega erkin ravishda davom ettirishga ruxsat berilganini tekshirishga urinmadim. Va buni bilishga ham qiziqmayman».
Abuning Favqulodda vaziyat davridagi ko’plab multfilmlari ikonikdir. Ulardan birida o’sha paytdagi prezident Faxriddin Ali Ahmad vannadan chiqib e’lonni imzolayotgani tasvirlangan bo’lib, bu uning qanchalik shoshilinch va beparvolik bilan e’lon qilinganini aks ettiradi (Ahmad Gandi 25-iyun kuni yarim tunda e’lon qilgan Favqulodda vaziyat deklaratsiyasini imzoladi).
Abuning eng hayratlanarli asarlari orasida «Sensorlar tomonidan o’tkazilmagan» deb belgilangan bir nechta multfilmlar mavjud bo’lib, bu rasmiy tazyiqning keskin ramzi hisoblanadi.
Ulardan birida bir kishi «Tabassuming!» degan plakat ushlab turadi – bu hukumatning Favqulodda vaziyat davridagi majburiy ijobiylik kampaniyalariga nisbatan nozik kinoya. Uning sherigi kinoya bilan javob beradi: «Sizda ajoyib hazil senzori bor deb o’ylamaysizmi?» – bu satr davlat tomonidan majburlangan xursandchilikning mohiyatini o’zida mujassam etgan.
Yana bir go’yo zararsiz multfilmda bir kishi stolida xo’rsingan holda o’tiribdi: «Mening fikr poyezdim relsdan chiqib ketdi». Yana birida namoyishchi «SaqlanD demokratiya» degan yozuvni ushlab turibdi – «D» noqulay tarzda qo’shilgan, go’yo demokratiyaning o’zi keyingi fikr kabi.
Abu, shuningdek, Indira Gandining saylanmagan o’g’li Sanjay Gandini nishonga oldi, u Favqulodda vaziyat davrida soya hukumatni boshqargan va nazoratsiz hokimiyatga ega bo’lgan deb ishoniladi. Sanjayning ta’siri bahsli hamda keng tarqalgan qo’rquvga sabab bo’ldi. U 1980-yilda samolyot halokatida vafot etdi – onasi Indira o’z tan soqchilari tomonidan o’ldirilishidan to’rt yil oldin.
Abuning ishi chuqur siyosiy edi. «Men dunyoda siyosiy bo’lmagan narsa yo’q degan xulosaga keldim. Siyosat shunchaki bahsli bo’lgan har qanday narsadir va dunyodagi hamma narsa bahsli», – deb yozgan u 1976-yilda Seminar jurnalida.
U, shuningdek, matbuotga to’siq qo’yilganda hazilning holatini – zo’riqish va sun’iylikni afsus bilan ta’kidladi.
«Agar arzon hazil zavodda ishlab chiqarilishi mumkin bo’lsa, xalq butun kun bo’yi bizning rasion do’konlarimizda navbat kutib turar edi. Gazetalarimiz tobora zerikarli bo’lib borar ekan, zerikishga botgan o’quvchi har bir hazilga yopishadi. AIR [Hindistonning davlatga qarashli radiostansiyasi] yangiliklari hozirda kompaniya raisining yillik murojaatiga o’xshaydi. Foyda ehtiyotkorlik bilan va batafsil sanab o’tiladi, zararlar yoki o’tkazib yuboriladi yoki kamaytiriladi. Aktsiyadorlar xotirjam bo’lishadi», – deb yozgan Abu.
Abu 1977-yilda Sunday Standard gazetasida yozgan o’tkir maqolasida «Butun Hindiston Likopirlik Jamiyati» yig’ilishining to’qima hisobi bilan siyosiy itoatkorlik madaniyatini hajviy qildi.
Parodiyada jamiyatning xayoliy prezidenti shunday e’lon qiladi: «Haqiqiy likopirlik siyosiy emas».
Hajviy monolog soxta e’lonlar bilan davom etdi: «Likopirlik bizning mamlakatimizda uzoq va tarixiy an’anaga ega… «O’zidan oldin qullik» – bizning shiorimiz».
Abuning parodiyasi jamiyatning yo’naltiruvchi qarashida o’z cho’qqisiga chiqdi: «Mavjud bo’lgan barcha oyoqlarga tegish va xushomadgo’ylikning keng dasturini ilgari surish».
1924-yilda Kerala shtatida Attupurathu Metyu Ibrohim bo’lib tug’ilgan Abu o’z faoliyatini millatchi Bombay Chronicle gazetasida muxbir sifatida boshlagan, uni mafkuradan ko’ra bosma so’zning kuchiga qiziqish undagan.
Uning muxbirlik yillari Hindistonning mustaqillikka erishish yo’lidagi dramatik safariga to’g’ri keldi, bu esa Bombayni (hozirgi Mumbay) egallab olgan xursandchilikka guvoh bo’ldi. Matbuot haqida fikr yuritar ekan, u keyinchalik shunday dedi: «Matbuot xochchi bo’lishga da’vo qiladi, lekin ko’pincha status-kvoni saqlovchi bo’ladi».
Mashhur hajviy jurnal bo’lgan Shankar’s Weeklyda ikki yil ishlagandan so’ng, Abu o’z maqsadini Yevropaga qaratdi. 1953-yilda Britaniya karikaturachisi Fred Joss bilan tasodifiy uchrashuv uni Londonga olib keldi va u yerda tezda o’z nomini chiqardi.
Uning debyut multfilmi kelganidan bir hafta o’tgach Punch tomonidan qabul qilindi va muharrir Malkolm Maggeridj tomonidan «juda yoqimli» deb maqtovga sazovor bo’ldi.
Londondagi raqobatbardosh sahnada ikki yil davomida erkin ishlagan Abuning siyosiy multfilmlari Tribune gazetasida paydo bo’la boshladi va tez orada The Observer muharriri Devid Astorning e’tiborini tortdi.
Astor unga gazeta bilan shtat lavozimini taklif qildi.
«Siz boshqa karikaturachilar kabi shafqatsiz emassiz va sizning ishingiz men qidirayotgan turdagi», dedi u Abuga.
1956-yilda Astorning taklifi bilan Ibrohim «Abu» taxallusini oldi va keyin shunday yozdi: «U Yevropadagi har qanday Ibrohim yahudiy sifatida qabul qilinishini va mening multfilmlarim hech qanday sababsiz qiyalikka ega bo’lishini tushuntirdi, men esa hatto yahudiy ham emasdim».
Astor, shuningdek, uni ijodiy erkinlikka ishontirdi: «Sizdan hech qachon o’zingiz shaxsan xayrixohlik qilmagan g’oyalarni ifodalovchi siyosiy multfilm chizish so’ralmaydi».
Abu The Observer gazetasida 10 yil ishladi, so’ngra The Guardian gazetasida uch yil ishladi, so’ngra 1960-yillarning oxirida Hindistonga qaytib keldi. Keyinchalik u Britaniya siyosatidan «zerikkanini» yozdi.
Multfilmdan tashqari, Abu 1972-yildan 1978-yilgacha Hindiston parlamentining yuqori palatasiga nomzod bo’lgan a’zo bo’lib ishlagan. 1981-yilda u qariyb yigirma yil davom etgan, yumshoq hajviyani kundalik kuzatuvlar bilan uyg’unlashtirgan «Tuz va qalampir» komikslar seriyasini ishga tushirdi. U 1988-yilda Keralaga qaytib keldi va 2002-yilda vafot etguniga qadar rasm chizish va yozishni davom ettirdi.
Ammo Abuning merosi hech qachon shunchaki hazil emas edi — bu uning hazili ochib bergan chuqurroq haqiqatlar haqida edi.
U bir marta ta’kidlaganidek, «Agar kimdir kulgining pasayishini sezgan bo’lsa, buning sababi hokimiyatdan kulish qo’rquvi emas, balki haqiqat va fantaziya, fojia va komediya qandaydir tarzda aralashib ketganligi tuyg’usi bo’lishi mumkin».
Bu bema’nilik va haqiqatning xiralashishi ko’pincha uning ishiga o’ziga xos ta’sir ko’rsatdi.
«Yilning eng yaxshi hazili uchun mukofot», deb yozgan u Favqulodda vaziyat davrida, «Londondagi Hindiston yangiliklar agentligi muxbiriga berilishi kerak, u Britaniya gazetasining Favqulodda vaziyat ostidagi Hindiston haqidagi izohini ma’qullab keltirdi, unda «poezdlar vaqtida qatnayapti» – bu odatda Mussolini Italiyasi haqidagi standart ingliz hazili bo’lganini anglamagan. Agar bizda chet elda shunday begunohlar bo’lsa, bizga hazilmutoyibalarga hojat yo’q».
Abuning multfilmlari va fotosurati, Ayisha va Janaki Ibrohimdan iltifot
F-35B 14-iyun kuni ob-havo yomonlashgani sababli Keralaga qo‘ndi. Keyin u texnik nosozlik haqida xabar berdi.
Hindistonlik spin bouler R Sai Kishore klubning keyingi ikki okrug chempionati o’yinlari uchun Surreyga qo’shildi.
Maykl Von Angliyaning Hindistonga qarshi uchinchi sinov o’yini oldidan xavotirlari borligini aytdi va mezbonlarning tarkibiga har qanday o’zgartirish «xavf» bo’lishini ta’kidladi.
Angliyalik sobiq bouler va BBC Sport sharhlovchisi Stiven Finn Angliyaning Headinglida bo‘lib o‘tgan ikkinchi sinov o‘yinida nima uchun bir necha bor to‘pni almashtirishga uringanini tushuntirdi.
Murabbiy Brendon Makkallum Angliya Edgbastondagi ikkinchi sinov o’yinida Hindistondan 336 yugurishda mag’lubiyatga uchraganida birinchi bo’lib to’pni uloqtirishga qaror qilishda «ehtimol» xato qilganini aytdi.