«`html
Hindiston Bosh vaziri Narendra Modi shu hafta oxirida Xitoyga tashrif buyuradi, bunda AQShning Trump ma’muriyati tomonidan kiritilgan tariflar ta’siri katta ahamiyatga ega.
Chorshanba kunidan boshlab AQShga mo’ljallangan Hindiston tovarlariga, jumladan olmos va krevetkalarga tariflar 50% gacha oshdi. AQSh prezidenti Dehlining Rossiya neftini sotib olishni davom ettirayotganini yig’imlar uchun asos sifatida keltirdi.
Tahlilchilarning fikricha, bu tariflar Hindistonning kuchli eksport sektoriga va uning ulkan iqtisodiy o’sish maqsadlariga jiddiy tahdid soladi.
Shunga o’xshab, Xitoyning Si Tszinpin ham AQSh tariflarining oshishi uning maqsadlariga putur etkazishi mumkin degan xavotirlar fonida Xitoy iqtisodiyotini jonlantirishga urinishlarni boshqarmoqda.
Shu nuqtai nazardan, dunyoning eng ko’p aholiga ega bo’lgan ikki davlat rahbarlari o’zaro munosabatlarini qayta ko’rib chiqishga harakat qilishlari mumkin, bu munosabatlar tarixan ishonchsizlik bilan ajralib turadi, bu asosan hal qilinmagan chegara mojarolaridan kelib chiqadi.
«Oddiy qilib aytganda, bu munosabatlarning dinamikasi global ahamiyatga ega», deb ta’kidladi Chietigj Bajpaee va Chatam Xausdan Yu Jie yaqinda o’tkazilgan tahlilda.
«Hindiston hech qachon G’arb (va ayniqsa, AQSh) Xitoyga qarshi tayanch bo’lishi uchun mo’ljallanmagan edi… Modining Xitoyga tashrifi potentsial burilish nuqtasini anglatadi.»
Hindiston va Xitoy iqtisodiy qudratga ega bo’lib, mos ravishda dunyodagi beshinchi va ikkinchi eng yirik iqtisodiyotlardir.
Hindistonning o’sishi 6% dan yuqori bo’lishi kutilmoqda, 4 trillion dollarlik iqtisodiyot va 5 trillion dollarlik fond bozoriga ega, XVF 2028 yilga kelib uchinchi o’ringa ko’tarilishini bashorat qilmoqda.
«Global e’tibor an’anaviy ravishda AQSh-Xitoy munosabatlariga qaratilgan bo’lsa-da, ikkinchi va uchinchi eng yirik iqtisodiyotlar, Xitoy va Hindiston qanday qilib hamkorlik qilishi mumkinligini tobora ko’proq o’rganish zarur», deydi Pekinda joylashgan Wusawa Advisory kompaniyasi asoschisi va bosh direktori Qian Liu.
Biroq, munosabatlar sezilarli qiyinchiliklarga duch kelmoqda.
Ikki davlat o’rtasida hal qilinmagan hududiy mojaro saqlanib qolmoqda, bu esa kengroq va chuqurroq raqobatni aks ettiradi.
Ladaxning Galvon vodiysida 2020 yil iyun oyida shiddatli to’qnashuvlar sodir bo’lib, bu ikki davlat o’rtasidagi so’nggi qirq yildan ortiq vaqtdagi eng keskin davr bo’ldi.
Oqibatlar asosan iqtisodiy bo’lib, to’g’ridan-to’g’ri reyslar to’xtatildi, viza rasmiylashtirish va Xitoy investitsiyalari kechiktirildi, natijada infratuzilma loyihalari sekinlashdi. Hindiston, shuningdek, TikTokni ham o’z ichiga olgan 200 dan ortiq Xitoy ilovalarini taqiqladi.
«Hindiston-Xitoy munosabatlariga Osiyoning kengroq barqarorligining muhim elementi sifatida qaraydigan boshqa davlatlarning umidlarini samarali boshqarish uchun muloqot zarur bo’ladi», deydi IISSning Janubiy va Markaziy Osiyo mudofaasi, strategiyasi va diplomatiyasi bo’yicha katta ilmiy xodimi Antuan Levesk.
Qarama-qarshilikning qo’shimcha nuqtalariga Tibet, Dalay Lama va Xitoyning ikki davlat o’rtasida bo’lingan daryoda dunyodagi eng yirik gidroelektr loyihasini qurish rejalari natijasida kelib chiqqan suv mojarolari, shuningdek, Pahalgamdagi hujumdan keyin Pokiston bilan keskinlikning kuchayishi kiradi.
Bundan tashqari, Hindistonning Janubiy Osiyodagi qo’shnilari bilan munosabatlari keskinlashgan, Xitoy esa Pokiston, Bangladesh, Shri-Lanka va Afg’oniston bilan asosiy savdo aloqalarini saqlab turibdi.
«Hindistonda BYD zavodining tashkil etilishi dargumon bo’lsa-da, ba’zi kichikroq yutuqlarga erishish mumkin», deydi Asia Decoded tadqiqot kompaniyasi asoschisi va bosh iqtisodchisi Priyanka Kishore.
To’g’ridan-to’g’ri reyslarni tiklash allaqachon e’lon qilingan va vizalarni yanada yumshatish va qo’shimcha iqtisodiy kelishuvlar tuzilishi mumkin.
Biroq, Dehli va Pekin o’rtasidagi munosabatlar «ishonchsiz ittifoq bo’lib qolmoqda», deb ta’kidlaydi Kishore xonim.
«Bir vaqtlar AQSh va Hindiston Xitoyga qarshi kurashish uchun birlashganini eslashga arziydi», deb qo’shimcha qiladi u.
Ammo Hindiston o’zini AQSh pozitsiyasi bilan tobora ko’proq kelishmovchilikda topmoqda: «Demak, bu strategik harakat va Hindiston ham, Xitoy ham baham ko’radigan ko’p qutbli hikoyani kuchaytiradi.»
Modining Xitoyga safari Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) sammiti uchun bo’lib, u G’arbning global nuqtai nazariga muqobil regional organ sifatida taqdim etishni maqsad qilgan. A’zolariga Xitoy, Hindiston, Eron, Pokiston va Rossiya kiradi.
Ilgari Hindiston ShHTning ahamiyatini kamaytirgan va tanqidchilarning ta’kidlashicha, u yillar davomida sezilarli natijalarga erisha olmagan.
Iyun oyida bo’lib o’tgan ShHT mudofaa vazirlarining yig’ilishi qo’shma bayonotsiz yakunlandi, chunki Hindiston Hindiston ma’muriyatidagi Kashmirda hind sayyohlariga 22 aprel kuni uyushtirilgan o’limga olib kelgan hujum haqida har qanday eslatmani olib tashlashga qarshi chiqdi, bu esa Hindiston va Pokiston o’rtasida o’nlab yillardagi eng yomon jangni keltirib chiqardi.
Biroq, mutaxassislarning fikricha, Dehlining Vashington bilan munosabatlarining yomonlashuvi Hindistonni ShHTning ahamiyatini qayta baholashga undadi.
Ayni paytda, Xitoy Trump ma’muriyati tomonidan qo’zg’atilgan savdo tarangligi fonida Global Janub birdamligining optikasini qadrlashi mumkin.
Xitoy va Hindistonni ham o’z ichiga olgan BRIKS guruhi Trumpning tanqidiga uchradi, u allaqachon kelishilgan tariflardan tashqari uning a’zolariga qo’shimcha tariflar qo’yish bilan tahdid qilgan.
Modi oxirgi marta Si va Rossiyaning Vladimir Putin bilan 2024 yil oktabr oyida Rossiyada bo’lib o’tgan BRIKS sammitida uchrashgan. Rossiya elchixonasi rasmiylarining yaqinda ma’lum qilishicha, Moskva yaqin kelajakda Xitoy va Hindiston bilan uch tomonlama muzokaralar o’tkazishga umid qilmoqda.
«Xitoyning ishlab chiqarish qobiliyati, Hindistonning xizmat ko’rsatish sektoridagi imkoniyatlari va Rossiyaning mo’l-ko’l tabiiy resurslari kabi o’zlarining kuchli tomonlaridan foydalanib, ular Qo’shma Shtatlarga qaramligini kamaytirishi, eksport bozorlarini diversifikatsiya qilishi va oxir-oqibat global savdo oqimlarini o’zgartirishi mumkin», deb ta’kidladi Bajpaee va Yu o’z maqolalarida.
Dehli boshqa regional ittifoqlarni ham davom ettirmoqda, Modi Xitoyga ketayotib Yaponiyada to’xtaydi.
«ASEAN va Yaponiya Xitoy va Hindiston o’rtasida yaqinroq hamkorlikni olqishlaydi. Bu ta’minot zanjirlariga katta foyda keltirishi va Osiyo uchun Osiyoda ishlab chiqarish kontseptsiyasini ilgari surishi mumkin», deydi Kishore xonim.
Hindiston o’zining ishlab chiqarish sektori uchun Xitoyga qaram bo’lib qolmoqda va mamlakatdan xom ashyo va komponentlar oladi. U, ehtimol, bu tovarlarga import bojlarini kamaytirishga harakat qiladi.
Mutaxassislarning fikricha, Hindistonning cheklovchi sanoat siyosati uning Xitoydan Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlariga ta’minot zanjirining o’zgarishidan to’liq foydalanish qobiliyatiga to’sqinlik qilgan.
Kishore xonimning ta’kidlashicha, Hindistonning o’zini ko’proq elektronika ishlab chiqarishga yo’naltirishi bilan sheriklik uchun kuchli asos bo’lishi mumkin.
Uning ta’kidlashicha, Apple Vetnamda AirPods va taqiladigan buyumlar, Hindistonda esa iPhone ishlab chiqaradi, bu har qanday potentsial mos kelmaslikni bartaraf etadi.
«Vizalarni tezroq tasdiqlash Xitoy uchun oson g’alaba bo’ladi. U Hindistonda bevosita yoki investitsiyalar orqali bozorga kirishni istaydi. U AQSh bozorining qisqarishi, ASEAN bozorlari allaqachon to’yingan va Shein va TikTok kabi ko’plab Xitoy ilovalari Hindistonda taqiqlangan», deydi Kishore xonim.
«Pekin 1,45 milliard kishiga sotish imkoniyatini mamnuniyat bilan kutib oladi.»
Munosabatlarning murakkabligini hisobga olsak, bitta uchrashuv sezilarli o’zgarishlarga olib kelishi dargumon. Xitoy-Hindiston aloqalarini yaxshilash uchun hali ham katta yutuqlarga erishish kerak.
Biroq, Modining Xitoyga tashrifi ba’zi adovatlarni yumshatishga yordam berishi va Vashingtonga Hindistonning muqobil variantlari borligi haqida aniq signal berishi mumkin.
VOA va uning bosh agentligining 500 dan ortiq xodimiga ishdan bo’shatish to’g’risidagi xabarnomalar berildi.
AQSh apellyatsiya sudi Trump tariflarining aksariyati noqonuniy deb qaror qildi – endi nima bo’ladi?
Missuri Vashingtonda hokimiyat muvozanatiga katta ta’sir ko’rsatadigan siyosiy jangda Texas va Kaliforniyaga qo’shilmoqda.
Kasalliklarni nazorat qilish markazidan yaqinda bir nechta yuqori lavozimli amaldorlar ketib qolishdi, bu esa sog’liqni saqlash vazirining iste’foga chiqishiga chaqiriqlarga sabab bo’ldi.
Ko’ylaklardan tortib sirli rejalarigacha, mutaxassislar Amerikaning asr nikohi haqidagi bashoratlarini baham ko’rishadi.
«`