«Qo’shnim qaysar deb o’ylagan,» deydi fermer Kakasaheb Savant.
2022-yilda u harorati 43°C gacha ko’tariladigan subtropik janubiy Hindistonda olma daraxtlarini ekdi – bu fermer uchun g’ayrioddiy ish.
100 ko’chatdan 80 tasi o’sib chiqdi va o’tgan yili har bir daraxtdan 30-40 kilogramm meva hosil bo’ldi.
«Fermam mahalliy mo»jiza bo’lib qoldi. Odamlar uzoqdan kelishib, quyoshli Maharashtrada gullab-yashnayotgan olma daraxtlarini ko’rishmoqda.»
Ammo olma savdo uchun shirin emas.
Janob Savant optimizmda davom etib, ko’chatlarni muvaffaqiyatli sotib, hosilning yaxshilanishini kutmoqda.
«Bu shunchaki boshlanish. Daraxtlar moslashmoqda; to’rt-besh yil ichida ular shirin, yuqori sifatli olma berishlari kerak.»
Janob Savant Hindistondagi olma talabining o’sishida o’z hissasini qo’shishni maqsad qilgan.
Ishlab chiqarish besh yil ichida 15% ga o’sib, 2,5 million tonnani tashkil etdi.
Olma savdosi tahlilchisi S Chandrashekharga ko’ra, bu o’sish talabni qondirmaydi, shu davr mobaynida import 600 000 tonnagacha ikki baravar oshgan.
«Bizda olma ishlab chiqarish tanqisligi mavjud,» deb tushuntiradi u. «Ko’p yangi ishtirokchilar yo’q va investitsiyalar turg’un.»
Optimal olma yetishtirish uchun 0-6°C qish haroratining uzoq davrlari kerak.
Buyuk Britaniya kabi mamlakatlar, taxminan 1000 soatlik bunday sovuq soatlarga ega bo’lib, turli xil olma navlarini ishlab chiqaradi.
Hindistonda bu sharoitlarga ega bo’lgan hududlar cheklangan.
Hindiston olma mahsulotlarining aksariyati shimoldagi Jammu va Kashmir va Himachal Pradeshdan keladi.
Janob Chandrashekhar ushbu hududlarda unumdorlikning pasayishini ta’kidlaydi.
«Ko’plab eski bog’lar kamroq olma beradi – umumiy hosilni kamaytiradi,» deydi u.
U buni tobora noqulay iqlim o’zgarishi sharoitlari bilan bog’laydi.
Olma yetishtirishni kengaytirish uchun olimlar va fermerlar kam sovuqqa chidamli navlar bilan tajriba o’tkazmoqdalar.
Ushbu daraxtlar taxminan 400 sovuq soat bilan hosil beradi.
Issiq subtropik iqlimga ega bo’lgan Hindistonning sharqidagi Ranchi olma yetishtiradigan hudud emas.
Ammo Birsa Qishloq xo’jaligi universiteti (BAU) tadqiqotchilari uchta kam sovuqqa chidamli navning 18 ko’chatini sinab ko’rishmoqda.
Muvaffaqiyat cheklangan – faqat bitta nav meva bergan.
«O’simliklar optimal o’lchamga yetmagan. Daraxt 2024-yilda faqat bir-ikki kilogramm iste’mol qilinadigan, lekin yuqori sifatli bo’lmagan olma berdi», deydi doktor Majid Ali.
U noqulay iqlim, noqulay tuproq va termitlarning hujumini muammolar sifatida keltiradi.
«Bu tajriba. Muvaffaqiyatni aniqlash uchun yana uch-to’rt yil kerak.»
Mahalliy fermerlarning shunga o’xshash tajribalari ozgina muvaffaqiyatga erishdi.
Ba’zilar issiq hududlardan olingan olma savdosi maqsadga muvofiqligini shubha ostiga qo’yadilar.
«Noan’anaviy hududlardan olingan mevalar saqlash muddati qisqa va shirin emas», deydi mintaqaviy bog’dorchilik tadqiqot markazining direktor o’rinbosari doktor Dinesh Thakur.
«Kam sovuqqa chidamli olma uy bog’lari uchun mos bo’lishi mumkin, ammo ularning savdo maqsadga muvofiqligi isbotlanmagan; aksariyati muvaffaqiyatsiz tugadi», deb qo’shimcha qiladi u.
Himachal Pradeshda joylashgan doktor Thakur olma seleksiyasi va takomillashtirishga e’tibor qaratadi.
«Iqlim o’zgarishi olma yetishtirishga jiddiy ta’sir qiladi», deydi u.
Sovuq soatlar kamaymoqda va beqaror ob-havo fermerlarga yillik katta moliyaviy zarar keltiradi.
Bog’lar avval juda sovuq bo’lgan balandroq joylarga ko’chirilmoqda.
Davlat loyihasi doirasida uning guruhi iqlim o’zgarishining ta’sirini baholash uchun 300 olma navini sinab ko’rmoqda.
«Biz iqlimga chidamli olma genotiplarini ishlab chiqmoqdamiz», deydi u.
Ular ikki oy oldin pishadigan olma yaratdilar, bu beqaror ob-havodan himoya qiladi va quyosh nuri cheklangan joylarda rang sifatini yaxshilaydi.
«Bu iqlimga chidamli, ta’mga yoqadigan mevalar uchun dastlabki tadqiqot.»
Janob Chandrashekharga ko’ra, Hindistondagi olma yetishtirishni ko’paytirish uchun ilmiy yutuqlardan ko’proq narsa kerak.
«An’anaviy hududlardagi olma bog’lari 15-20 yoshda. Qayta ekish juda muhim», deb tushuntiradi u.
«Sanoatga katta investitsiyalar kerak. Kim taqdim etadi?»
U daromad oqimlarini diversifikatsiya qilish uchun sharbat va murabbo sanoatini rivojlantirishni taklif qiladi.
«Bu olma iqtisodiyotini rivojlantirish va yetishtiruvchilarning mavqeini yaxshilashga yordam beradi.»
Malverndagi yillik tadbir yakshanbagacha davom etib, Britaniya qishloq xo’jaligini namoyish etadi.
Tafsilotlar hali aniqlanmoqda, lekin BBC tomonidan hozircha vafot etgani tasdiqlangan odamlar shu.
Xom neft narxi supermarketdagi oziq-ovqat narxidan tortib, avtomobilingizni to’ldirish narxigacha hamma narsaga ta’sir qiladi.
BBC jurnalistlari yaqinlarining xabarini intizorlik bilan kutgan oilalarning yurakni ezguvchi hikoyalarini eshitdilar.
Janob Ramesh bort xodimlari va yo’lovchilarning ko’z o’ngida o’layotganini ko’rganini aytdi.