«Отамиз билан оддий, хотиржам суҳбатлашишни жуда хоҳлаган эдик, лекин бу имконсиз эди», дейди Жек Блюменталь. «Бу жуда азобли ва узлуксиз эди».
Жекнинг отасининг юзида унинг ташхис қўйилмаган психик касаллиги ва номунтазам хулқ-атвори яқинларига қандай таъсир кўрсатганини англаганда хом эмоциялар кўринади.
Янги Би-би-си ҳужжатли фильмида машҳур ошпаз Хестон Блюменталь ўғли билан эмоционал суҳбатда бўлиб, касаллик билан яшашнинг қийинчиликларини очиб беради.
«Биз учрашувни бир неча ҳафта олдин режалаштирганмиз, сизни атиги ярим соат кўришга тайёргарлик кўрганмиз», дейди ўзи ҳам ресторан эгаси бўлган Жек. «Ва сизга ёрдам бериш учун мен ҳеч нарса қила олмаганман».
Хестон кўзидан ёш чиқаради. «Кечирасиз», дейди у.
2000-йилларда ўз шон-шуҳрати чўққисида Хестон Блюменталь кулинария афсонаси эди. Унинг бекон ва тухумли музқаймоқи, шилвиқли ботқаси ва театрлашган овқатланиш тажрибалари уни жаҳон миқёсида танилган брендга айлантирди. Аммо, молекуляр гастрономия ва Мишлен юлдузчалари остида унинг психик саломатлиги ёмонлашди.
Йиллар давомида у ўз-ўзига хос шахсиятига эмоционал беқарорлигини боғлаган.
Хестон ўз-ўзига хос юқори ва паст даражадаги ҳолатлари унинг ижодий жараёнига ажралмас бўлиб, дастлаб унинг кулинария генийини кучайтирган деб ҳисоблаган. У дастлабки йиллардаги чексиз тасаввур энергиясини тасвирлайди.
Бироқ, унинг депрессияси кучайди, юқори даражалари янада кучайди ва паст даражалари қоронғуроқ чуқурликларга тушди.
У бир неча йил олдин овқат тайёрлаш шоусини суратга олиш пайтида «полда ётиши»га тўғри келганини эслайди. Бир вақтлар у минглаб ширинликлар осмондан тушиб тургандек, «минглаб ширинликлар осмондан ёғилиб тушаётгандек» ғоялар селсидан боши қотиб қолган.
2023 йил охирида маниак эпизод психоз билан якунланди. Хестон қуроллар билан боғлиқ галлюцинацияларни ва ўлимга бўлган ўжарликни бошдан кечирган.
Унинг биринчи касалхонага ётқизилиши биполяр бузилиш ташхиси билан якунланди. «57 ёшимгача ташхис қўйилмасдан қандай қилиб етиб келдим?» деб ўйлайди у.
Мен яқинда «Хестон: биполяр касаллик билан менинг ҳаётим» ҳужжатли фильмини таниқли психиатр профессор Жон Геддес билан бирга томоша қилдим.
Программада 2020 йилда Би-би-сида берилган суҳбатда Хестон ошхона роботлари ҳақида сўзлаб, сюрреалистик ва мантиқсиз метафоралардан фойдаланади: «Мен сояни қуёш нурига, ички томонни ташқи томонга қайтаришни истайман… Мен инсонга борлиқни қайтаришни истайман».
Профессор Геддес Хестон аниқ «маниянинг ўртасида» бўлганини таъкидлайди. «Агар мен буни ўшанда кўрганимда, дарров жиддий касал одамни таний олардим», дейди у.
Хестоннинг юқори босимли машҳурлик муҳити унинг номунтазам хулқ-атворини билмасликка йўл қўйди. Унинг эксцентриклиги нафақат бағрикенглик билан қабул қилинган, балки у мақталган. Унинг бренди гуллаб-яшнаб, унинг ўзгарувчан генийини ривожлантирди, унинг ишлашини бошқарадиган жамоа томонидан қўллаб-қувватланди. Бироқ, бу инфратузилма уйда йўқ эди.
Биполяр Буюк Британия тадқиқоти шуни кўрсатадики, биполяр бузилиши бор ҳар бир одам учун Жек каби беш оила аъзоси жиддий таъсирланган.
«Депрессиядан кўра мания оиланинг бузилишига сабаб бўлади», дейди профессор Геддес.
Олти ойлик суратга олиш давомида Хестоннинг психиатрлари уни мураккаб дори-дармон режимидан литийга секин-аста ўтказиб берди.
Бу осон бўлмади. Дори-дармонларни ўзгартириш кучли реакцияларни келтириб чиқариши мумкин, бу Хестоннинг камера олдидаги тажрибасини жуда жасур қилади.
Дастлабки кунларда Хестон ўзини хаёлсиз ҳис қилган, нейролептик ва антидепрессантлар уни «зомбига» айлантирган, хотиралари булутланган деб таърифлаган.
Лекин унинг кайфияти яхшиланди, энергияси қайтди ва унинг хос харизмаси қайта пайдо бўлди. Литий ишлаб турган эди — аввалги йиллардаги Хестонни намоён қилди.
Ҳужжатли фильмнинг охирига келиб, Хестон мендан Буюк Британияда биполяр парвариши тадқиқотлари ҳақида фикр сўради.
Мен билан гаплашган одам Хестон эди — ҳали ҳам мурч доналарининг нисбатига ўхшаган майда-чуйда нарсаларга эътибор беришда эди — лекин энди хотиржам, диққатли ва ўз-ўзини англовчи.
Профессор Геддес ҳайрон бўлмади.
«Литий — олтин стандарт, лекин Буюк Британияда кам ишлатилади», деб изоҳлайди у. «Уни эҳтиёткорлик билан оилавий шифокор ва психиатр бошқариши керак. NHS (Milliy sog’liqni saqlash xizmati) курашишга қийналади — литийдан фойдаланиш камайиб бораётганининг сабаби, унинг ўсиши керак бўлса-да».
Буюк Британия психиатрлар ва психик саломатлик мутахассисларининг етишмовчилиги билан юзма-юз бўлиб, беморларнинг узоқ кутишига олиб келади. Биполяр бузилишининг ташхиси дастлабки оилавий шифокор билан боғлангандан кейин ўртача тўққиз йилдан ортиқ вақтни ташкил этади.
Суҳбатларда психиатрлар биполяр беморларни «тизимдаги арвоҳлар», «ёрилиқлардан тушиб кетаётганлар», «унитилганлар» ёки «хафа бўлганлар» деб таърифлашган.
Литий ва ўз вақтида психиатрик ёрдам биполяр беморларда ўз жонига қасд қилиш ҳақидаги фикрларни камайтириш билан бевосита боғлиқ. Буюк Британияда бу касалликка чалинганлар орасида ўз жонига қасд қилиш ҳолатлари кўпайиб бормоқда, бошқа ўз жонига қасд қилиш статистикасидаги пасайиш тенденциясига зид келмоқда.
Хестоннинг ташхиси фақат ўзига хавф туғдирган даврдан кейингина амалга оширилди — галлюцинациялар, паранойя ва охир-оқибат хотинининг тез тиббий ёрдамга қўнғироқ қилиши.
Психик саломатлик клиникасида бир неча ҳафта ва бир йиллик даволашга қарамай, Хестон ўз биполяр ташхисини рад этмади. Бу унинг бир қисми. Бу унинг саёҳати — ички оловни ўчириш эмас, балки у билан яшашни ўрганишни ўз ичига олади.
«Биполяр шахслар ўз ҳолатидан ажралмайди; уларнинг шахсияти аслида боғланган», дейди профессор Геддес. «Даволаш буни йўқотмайди, лекин кайфият ўзгаришларини бошқаради, уларнинг ҳаётида — оила, дўстлар, ишда ишлашига имкон беради».
Хестоннинг саёҳати кўплаб бошқаларга ўхшайди: тушунилмаган кайфият ўзгаришлари, кечиккан ташхис ва мувозанатга йўл. Бу шунингдек, тасодифдан пайдо бўлган ўз-ўзини англаш, чидамлилик ва аниқлик ҳақидаги ҳикоядир.
Унинг кулинария фаолияти бир вақтлар унинг касаллигини яширди. Энди у унинг тарафдорлиги учун платформа яратади — ва у ундан фойдаланмоқда.
«Хестон: биполяр касаллик билан менинг ҳаётим» 19 июнь, пайшанба куни соат 20:00 да Би-би-си Two телеканалида намойиш этилади ва Би-би-си iPlayerда ҳам мавжуд бўлади
Агар сиз ушбу ҳисоботдаги ҳар қандай муаммолардан таъсирланган бўлсангиз, ёрдам ва қўллаб-қувватлаш мавжуд Би-би-си ёрдам линияси.
Жен Крафт жамоатга асосланган парвариш режаларини тезкор равишда яхшилашга чақираётган депутатлар қаторида.
Эксклюзив маълумотлар ушбу кенг тарқалган психик касалликни эътиборсиз қолдириш Буюк Британияга йилига деярли 10 миллиард фунт стерлингга тушишини кўрсатмоқда.
Ошпаз Хестон Блюменталь биполяр касаллиги белгилари билан курашганда, бўлимга жойлаштириш «энг яхши нарса» бўлганини айтди.
Торбейнинг Биполяр қўллаб-қувватлаш гуруҳи ўзининг 30 йиллигини нишонламоқда.
Машҳур ошпаз бу йилнинг бошларида психик касаллик ташхиси қўйилганини эълон қилди.