Bir ajdod ulkan ustun tepasida haykal bilan abadiylashtirilgan, boshqasi esa hojatxona devoriga yopishtirilgan bir nechta xiralashgan suratlar bilan ifodalangan.
O’sha davr oilasi qaysi shaxsni eslab qolishni afzal ko’rganini taxmin qilish oson. Biroq, ikkinchisini ta’kidlaydigan yangi musiqiy asar aniq ko’rsatib turganidek, ba’zan uzoq muddatli o’yin yagona o’yin bo’ladi – bu shouning «Tarixga qarshi qanday g’alaba qozonish mumkin» nomida ham aks etgan.
Hojatxonadagi suratlarda Anglsi 5-markizi Genri Kiril Pejet tasvirlangan, u o’z oilasining boyligini behuda sarflagani va yoshligida, uydan uzoqda vafot etgani bilan mashhur. Uning qisqa, ammo dabdabali hayoti Edvard davri Britaniyasida o’zi tomonidan ishlab chiqarilgan ekstravagant shoular bilan ajralib turardi, u erda u ko’pincha dragda paydo bo’lib, xabarlarga ko’ra, haqiqiy olmoslar bilan bezatilgan liboslarni kiyardi.
Endi, vafotidan 120 yil o’tgach, sahna asari va uning hayotidan ilhomlangan Madfabulous filmi uni yana diqqat markaziga qaytarmoqda. Ammo uning oilasining hozirgi avlodi bir vaqtlar hojatxona devoriga tushirilgan odamga qanday qaraydi?
Anglsining 8-markizi Aleksning so’zlariga ko’ra, Genri hozirda uning oilasi tomonidan mehr bilan qabul qilinadi. Ijtimoiy munosabatlarning o’zgarishi va vaqt o’tishi uning noodatiy hayotini yanada nozikroq tushunishga imkon berdi.
Genri amakivachchasiga uylangan bo’lsa-da, nikoh hech qachon amalga oshirilmagan va uning rafiqasi keyinchalik bekor qilishni so’ragan. U gomoseksual bo’lganmi? Aniq dalillar yo’q bo’lsa-da, uning LGBTQ+ spektridagi qayerdadir o’rnini inkor etish qiyin.
Aleks birinchi marta Genrini aynan o’sha hojatxonadagi suratlar orqali uchratganini eslaydi. «Men ayniqsa eslaydigan surat uning katta Edvard mo’ylovli Boadiseya sifatida kiyingan surat edi.»
«[Bu] bir oz xursandchilik edi. Uning mavjudligi inkor etilmadi, lekin u oila merosining asosiy qismi emas edi.»
«U oilaning qora qo’yi, bu eksantrik, g’alati yigit sifatida qaraldi, biz u haqida bilardik va u juda kulgili ekanligini o’ylardik.»
«Men 1950-60-yillarda ulg’ayganimda, gomoseksuallik hali ham noqonuniy edi. U aslida gomoseksual bo’lmagan, ehtimol aseksualdir, lekin muqobil jinsiy aloqa haqidagi bu narsa ko’pchilik doiralarda qabul qilinmagan.»
«1960-yillarning shaxsiy jinsiy ozodligi va yaqinda, albatta, LGBTQ identifikatorlari bilan, u bir oz nishonga aylandi va unga munosabat, albatta, o’zgardi.»
Aleksning ta’kidlashicha, Genri haqida ishonchli ma’lumotlarning kamligi – uning kundaliklari va xatlari vafotidan keyin oila tomonidan yo’q qilingan, asosan sensatsiyali press-relizlarni qoldirgan – rassomlarga bo’shliqlarni o’z talqinlari bilan to’ldirishga imkon berdi.
Yagona farzand bo’lgan Genri yoshligida onasidan ayrilgan va bolaligini Parijda qarindoshlari bilan o’tkazgan, bu uni teatr olami bilan tanishtirgan.
Keyinchalik otasi uni Anglsidagi Plas Nyudga qaytarib olib keldi va uning hayoti Eton ta’limi va harbiy aloqalarning kutilgan yo’lidan bordi.
1898-yilda 4-markiz vafotidan so’ng, Genri unvonni, erlarni va boylikni meros qilib oldi va o’z shartlariga ko’ra hayot kechirishga kirishdi.
U Plas Nyudga «Anglesi qasri» deb nom berdi, ibodatxonani «Gaiety Theatre» nomli spektakl maydoniga aylantirdi va dabdabali kostyumlar va dekoratsiyalar bilan bezatilgan murakkab shoularni sahnalashtirib, elita va mahalliy aholini o’zining ulug’vorligiga bepul guvoh bo’lishga taklif qildi.
U bugungi kunda taxminan 60 million funt sterlingga baholangan boylikni tugatdi va ortda kamaygan merosni qoldirdi. Xotinidan ajralgan holda, u Monte-Karloga ko’chib o’tdi va 29 yoshida vafot etdi.
Bu erda Aleksning oila tarmog’i hikoyaga kiradi. Aleks 8-markiz unvoniga faqat Genrining vorisi bo’lmagani uchun egalik qilganini tan oladi, shuning uchun unvon Genrining amakivachchasi, Aleksning bobosiga o’tgan.
U Genriga 21-asr nuqtai nazaridan qanday qaraydi? Boylik yo’qolganini tan olgan holda – «u barcha pulni sarflagani achinarli», deb hazillashadi, uni butunlay sarflamaganini aniqlashtiradi.
«U butunlay noyob emas edi. U madaniyatning bir qismi edi, garchi ozchilik madaniyati bo’lsa ham, bu mamlakatda Oskar Uayld va Frantsiyada [Marsel] Prust kabi odamlar, u dastlab ulg’aygan.»
«20-asr boshlaridagi san’atkor, jinsiy ozodlik narsalari u erda ozchilik dunyosida sodir bo’layotgan edi.»
«U bu ma’noda yoki hatto ingliz aristokratiyasi kontekstida ham noyob emas edi – bilasizmi, imperiya quruvchi, askar narsalari aristokratiyaning yagona tomoni emas edi», deydi u boshqa Genri Pejetga, Anglsi 1-markiziga va Trafalgar jangining faxriysi, Vellington gertsogi bilan birga jang qilib, oyog’idan ayrilgan.
Genrining otasi «aristokratik mas’uliyatni, noblesse oblige narsalarini jiddiy qabul qilmagan o’yinchi bo’lgan», deb ta’kidlagan holda, Genrini eksantrik va hedonistik aristokratlarning uzoq qatorining bir qismi sifatida ko’rish mumkin, garchi qabul qilinishi mumkin bo’lgan narsalar chegaralarini buzgan bo’lsa ham.
Bu chetlatish tuyg’usi «Tarixga qarshi qanday g’alaba qozonish mumkin» asarining yaratuvchisi Seiriol Devisga, yarim asrdan beri Milliy trastga tegishli bo’lgan Plas Nyudga bolaligida tashrif buyurganida, Genrining suratlari bilan birinchi marta duch kelganida ta’sir qildi.
«Barcha dabdabalarga hayratlanish» orasida Anglsida tug’ilgan dramaturg va aktyor 1-markiz va uning vorislarining ulug’lanishi va «[Genri] ning ba’zi suratlari dushga yaqin devorga yopishtirilgan kichik laminatlangan nusxa» o’rtasidagi farqga hayron qoldi.
«U juda ahmoq odam bo’lgani va oilaning barcha pulini juda ahmoqona o’yinlar qilish uchun sarflagani aytilgan.»
«Mening qornimda proto-g’ayrioddiylik qo’ng’irog’i jiringladi va men tez va qat’iy harakatga ishonaman, shuning uchun 25 yildan keyin bu haqda musiqiy asar yaratishga qaror qildim.»
Ular Genrini «hayratlanarli, ajoyib, jozibali va o’z davridan butunlay tashqarida, lekin bir oz yo’qolgan» deb ta’riflaydi.
Aleksning fikricha, onasidan ayrilgan yagona farzand sifatida Genrining g’alati xatti-harakatini aloqa izlash sifatida talqin qilish mumkin. «Ehtimol, bu o’ziga xoslikni yaratishning bir usuli edi, u buni albatta qildi.»
«Menimcha, u, shubhasiz, hayratlanarli qahramon va uning butun shaxsi Devid Boui va shu kabi narsalarga mos keladi. Bu kabi aloqalarda va ‘u selfining ixtirochisi edi’ degan fikrda, film yoki musiqiy asarda aks etgan ba’zi haqiqat bor.»
Seiriol Genri hayotining o’ziga xos talqinini «bezori, g’alayonli komediya lager-o-rama, lekin uning markazida o’z ichki hayotiga ega bo’lmagan odam bor, chunki u yo’q qilingan».
«Biz Genriga o’xshash xarakter haqida yaratayotgan bu to’qimada – va bu u haqida haqiqat bo’lishga urinmaydi – bizning hikoyamizda u doimo aloqa topishga, qabul qilishga harakat qiladi; kimnidir uni o’zi sifatida ko’rishga undashga harakat qiladi.»
«Menimcha, bobomning avlodi undan juda xijolat tortgan», dedi Aleks.
«Uning mavjudligi inkor etilmadi, lekin bu uning suratlarida aks etgan – lekin ular hammomda edi. Ular asosiy xonadagi portretlar emas edi.»
Endi nima? «Biz uning g’alati, qandaydir darajada baxtsiz, lekin qandaydir darajada g’ayrioddiy va ajoyib hayotini nishonlashdan mamnunmiz.»