«`html
Plastmassa ifloslanishiga qarshi kurashish bo’yicha muhim shartnoma tuzishga qaratilgan xalqaro muhokamalar yana bir bor konsensusga erishilmasdan yakunlandi.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining muzokaralari, uch yildan kamroq vaqt ichida oltinchi bosqich, payshanba kuni yakunlanishi rejalashtirilgan edi. Biroq, ishtirok etayotgan davlatlar doimiy turg’unlikni hal qilish maqsadida tunda ham muhokamalarni davom ettirdilar.
Plastmassa ishlab chiqarishni cheklashni yoqlab chiqqan 100 ga yaqin davlat va neft ishlab chiqaruvchi davlatlar o’rtasida qayta ishlash tashabbuslariga ustunlik berishda tafovut saqlanib qoldi.
Ertalabki soatlarda Kuba delegatlari «mamlakatlar tarixiy imkoniyatni qo’ldan boy berganini, ammo davom etishimiz kerak»ligini bildirishdi.
«Kelishuvga erishilmaganidan juda xafaman», dedi Buyuk Britaniyaning dengiz vaziri Emma Xardi.
«Plastmassa ifloslanishi – bu global inqiroz bo’lib, uni hech qaysi davlat yolg’iz hal qila olmaydi va Buyuk Britaniya atrof-muhitni muhofaza qilish va aylanma iqtisodiyotga yo’l ochish uchun uyda ham, chet elda ham boshqalar bilan ishlashga sodiqdir», deb qo’shimcha qildi u.
2022-yilda chaqirilgan muzokaralar plastik ifloslanishning inson salomatligi va atrof-muhitga tahdid solayotgan xavflarini ta’kidlaydigan o’sib borayotgan ilmiy dalillarga javob bo’ldi.
Plastmassaning deyarli barcha sohalarga foydasi bo’lishiga qaramay, olimlar, ayniqsa, ularning tarkibida bo’lishi mumkin bo’lgan zaharli kimyoviy moddalardan xavotirda, ular plastmassa mayda bo’laklarga bo’linib ketganda ajralib chiqishi mumkin.
Mikroplastmassalar tuproqlarda, daryolarda, havoda va hatto inson tanasining organlarida ham aniqlangan.
Kelishuvga erishish uchun dastlabki muddat o’tgan yilning dekabr oyi oxiri etib belgilangan edi, ammo davlatlar ushbu maqsadga erisha olishmadi.
Ushbu so’nggi muhokamalarning muvaffaqiyatsizligi jarayonda keyingi qadam orqaga tashlashni anglatadi.
Orol davlatlari nomidan so’zlagan Shimoliy Tinch okeani davlati Palau juma kuni shunday dedi: «Biz xalqimizga ko’rsatadigan yetarli darajada taraqqiyotga erishmasdan qayta-qayta uyga qaytyapmiz».
«Biz minimal hissa qo’shadigan yana bir global ekologik inqirozning zarbasiga duch kelishimiz adolatsizlikdir», deb qo’shimcha qildi u.
Bahsning asosiy nuqtasi shundan iboratki, shartnoma plastmassani ishlab chiqarishni qisqartirish orqali manbada hal qilishi kerakmi yoki asosan mavjud ifloslanishni boshqarishga e’tibor qaratishi kerakmi?
Dunyodagi yirik neft ishlab chiqaruvchi davlatlar plastmassani, ularni ishlab chiqarishda qazilma yoqilg’iga tayaniladi, kelajakdagi iqtisodiy strategiyalarining muhim tarkibiy qismi deb bilishadi, ayniqsa dunyo benzin va dizel avtomobillaridan elektr alternativlariga o’tayotgan bir paytda.
Saudiya Arabistoni va Rossiyani o’z ichiga olgan ushbu guruh chiqindilarni yig’ish va qayta ishlash infratuzilmasini yaxshilash eng samarali yechim ekanligini ta’kidlaydi, bu nuqtai nazarni ko’plab plastmassa ishlab chiqaruvchilari ham qo’llab-quvvatlaydi.
«Plastmassalar zamonaviy hayot uchun asosiy hisoblanadi – ular hamma narsaga kiradi», dedi Amerikaning plastmassa ishlab chiqaruvchilari prezidenti Ross Eisenberg, Amerika Qo’shma Shtatlaridagi plastmassa ishlab chiqarish sanoati uchun savdo uyushmasi.
«Bu yerda plastmassa ishlab chiqarishni to’xtatish emas, balki plastmassa ifloslanishiga chek qo’yishga e’tibor qaratish kerak», deb qo’shimcha qildi u, plastmassani boshqa materiallar bilan almashtirishga urinish «kutilmagan oqibatlarga» olib kelishi mumkinligi haqida ogohlantirdi.
Biroq, ko’plab tadqiqotchilar ushbu yondashuvga qarshi ogohlantirmoqdalar, chunki global qayta ishlash darajasi taxminan 10% ni tashkil etadi va potentsial o’sish bo’yicha cheklovlar mavjud.
«Agar biz keyingi bir necha o’n yillikda buni 15, 20, 30% gacha oshirishga muvaffaq bo’lsak ham, bu atrof-muhitni ifloslantiradigan va inson salomatligiga zarar yetkazadigan katta miqdor bo’lib qoladi», dedi Imperial kolleji Londondagi chiqindilar va resurs muhandisligi bo’yicha dotsent doktor Kostas Velis.
«Shuning uchun biz qayta ishlashni yaxshilashimiz kerak… lekin biz bu plastmassaning barcha jihatlarini hal qiladi deb umid qila olmaymiz», deb qo’shimcha qildi u.
Plastmassa ishlab chiqarish allaqachon 1950-yilda ikki million tonnadan 2022-yilda taxminan 475 million tonnaga ko’tarildi va qo’shimcha choralar ko’rilmasa, o’sishda davom etishi kutilmoqda.
Buyuk Britaniya va Yevropa Ittifoqi kabi taxminan 100 ga yaqin davlat shartnomada ishlab chiqarishni cheklashni, shuningdek, qayta ishlashni osonlashtirish uchun global dizayn standartlarida kattaroq izchillikni yoqlab chiqdilar.
Bu oddiygina plastik butilkalarni bir xil rangda bo’lishini talab qilish bo’lishi mumkin – bo’yoqlar ishlatilganda mahsulotlar tiniq butilkalar narxining faqat yarmini tashkil qiladi.
Ushbu yondashuvni Nestle va Unilever kabi yirik plastik qadoqlovchilar qo’llab-quvvatladilar, ular Ellen McArthur jamg’armasi boshchiligidagi Business Coalition tarkibiga kiradi.
Koalitsiya, shuningdek, mamlakatlar qayta ishlash ishlarini moliyalashtirishga yordam berish uchun plastik mahsulotlarga kichik yig’im qo’shish uchun o’z sxemalarini yaxshiroq moslashtirishlari kerakligini aytdi, bu kengaytirilgan ishlab chiqaruvchining javobgarligi sifatida tanilgan.
Guruhning hisob-kitoblariga ko’ra, bu mamlakatlar uchun daromadni hozirdan 2040-yilgacha 576 milliard dollargacha (425 milliard funt sterling) ko’paytirishi mumkin.
Muzokaralar payshanba kuni tugashi kerak edi, ammo davlatlar turg’unlikni bartaraf etish umidida tunda ham muzokaralarni davom ettirdilar.
Rais, Ekvadorlik Luis Vayas Buyuk Britaniya guruhining talabiga yaqinroq bo’lib tuyulgan yangi matnni taqdim etdi.
Matnda plastik ishlab chiqarishni cheklashga chaqiriq bo’lmagan.
Ammo unda davlatlar xavfli plastik kimyoviy moddalar va plastmassalarni qayta ishlashni osonlashtirish uchun ularning dizayni kabi boshqa masalalarni hal qilish uchun o’z qadamlarini qo’yishlari haqida ma’lumot berilgan.
Yakuniy yig’ilishda Yevropa Ittifoqi delegatsiyasi shunday dedi: «Biz ushbu sessiya natijasini kelajakdagi muzokaralar uchun yaxshi asos sifatida ko’rmoqdamiz».
Biroq, neft davlatlari juda norozi bo’lib qoldi. Saudiya Arabistoni muzokaralar jarayoni «muammoli» ekanligini aytdi, Quvayt esa uning fikrlari «aks ettirilmagan»ligini bildirdi.
Ammo ko’plab ekologik guruhlar qulashga javoban, neft davlatlari tomonidan sayyora salomatligidan ko’ra foydani birinchi o’ringa qo’yish, deb hisoblagan narsalariga qarshi chiqishdi.
Greenpeace global plastmassa shartnomasi bo’yicha muzokaralar delegatsiyasi rahbari Graham Forbes shunday dedi: «Jenevada kelishuvga erishishning iloji yo’qligi dunyo uchun uyg’onish qo’ng’irog’i bo’lishi kerak: plastmassa ifloslanishiga chek qo’yish qazilma yoqilg’i manfaatlariga qarshi turishni anglatadi.
«Hukumatlarning aksariyati kuchli kelishuvni xohlashadi, ammo bir nechta yomon aktyorlarga bunday ambitsiyalarni yo’q qilish uchun jarayondan foydalanishga ruxsat berildi.»
Rais muzokaralar keyinroq sanada qayta tiklanishini e’lon qildi.
BBCning Jastin Roulett bilan iqlim va atrof-muhit haqidagi so’nggi yangiliklardan xabardor bo’lib turish uchun «Kelajakdagi Yer» yangiliklarimizga obuna bo’ling. Buyuk Britaniyadan tashqaridamisiz? Bu yerda xalqaro yangiliklarimizga obuna bo’ling.
Don daryosi va Tay daryosi og’ir tanqislikni boshdan kechirayotgan hududlar qatoriga kiradi.
Haroratning ko’tarilishi bir vaqtning o’zida bir nechta yong’inlar bo’lish ehtimolini oshirmoqda, deydi tadqiqotchilar.
Uilshirlik bir bug’doy fermeri hosildorlik shunchalik yomonki, uning fermasi bu yil hech qanday pul topmasligi mumkinligini aytdi.
UV nurlanishi qanchalik xavfli va darajalar yuqori bo’lganda o’zingizni qanday himoya qilishingiz mumkin?
Ko’k-yashil suvo’tlari Shimoliy Irlandiyada 2025-yil boshidan beri deyarli 100 marta aniqlangan.
«`